ebook Dyrygent w twojej głowie Płaty czołowe w złożonym świecie Elkhonon Goldberg

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2024

Ta książka dotyczy mózgu, tajemniczego organu, który jest częścią nas, czyni nas tym, kim jesteśmy, obdarza mocami i obciąża słabościami, jest mikrokosmosem, ostatnim wyzwaniem dla nauki.

Płat czołowy to twój umysł, twoja kwintesencja, twoje Ja. To najbardziej człowiecza struktura mózgu, mająca podstawowe znaczenie dla powodzenia lub porażki każdego ludzkiego przedsięwzięcia. Płat czołowy jest dla mózgu tym, czym dyrygent dla orkiestry, generał dla armii, dyrektor naczelny dla korporacji. Koordynuje i przewodzi innym strukturom nerwowym, aby możliwe było zharmonizowane działanie. To mózgowe centrum dowodzenia.

W tej książce odkryjesz zupełnie nowe podejście do problemu płatów czołowych.

Dyrygent w twojej głowie to najważniejsza publikacja Elkhonona Goldberga, ukoronowanie jego naukowego dorobku. Autor, opierając się na najnowszych odkryciach, rozwijając złożone idee naukowe oraz odnosząc je do życia poprzez fascynujące studia przypadków i anegdoty, bada, w jaki sposób mózg angażuje się w złożone podejmowanie decyzji, jak radzi sobie z nowościami, niejednoznacznością i jak podejmuje wybory moralne. Analizuje działanie sprawnego mózgu i opisuje sytuacje „kiedy przywódca niedomaga” – ten drugi wątek wydaje się niezmiernie ważny w czasach, w których dłuższe życie łączy się niestety z częstszym występowaniem różnych chorób neurologicznych. Elkhonon Goldberg na każdym kroku kwestionuje utrwalone założenia i tropi ślady przestarzałych koncepcji w nowych naukowych ideach.

Lektura tej książki to podróż niepozbawiona osobistych wątków – autor opisuje także swoją naukową drogę, relację z Aleksandrem Romanowiczem Łurią, o którym zwykł mawiać: „był moim profesorem, moim mentorem, moim przyjacielem i moim tyranem”, oraz fortel, który przeprowadził, by uciec ze Związku Radzieckiego.

Elkhonon Goldberg, światowej sławy neuropsycholog zajmujący się badaniem biologicznych podstaw złożonych zachowań człowieka, postanowił w sposób możliwie prosty (jednak bez spłycania i nadmiernych uproszczeń) opowiedzieć o tym, jaką rolę w regulacji naszego zachowania pełni płat czołowy. (…) ta ewolucyjnie najmłodsza i jednocześnie najbardziej złożona część naszego mózgu jest bowiem odpowiedzialna za tworzenie planów, wybór ważnych dla nas celów i ich efektywną realizację.

(…) To właśnie dzięki tej publikacji każdy z nas ma okazję lepiej zrozumieć rolę płata czołowego w kierowaniu zachowaniem człowieka, jak również zapoznać się z mechanizmami neuroplastyczności i sposobami wspomagania funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego w każdym wieku.

Z przedmowy prof. dr hab. Michała Harciarka

Spis treści ebooka Dyrygent w twojej głowie

Przedmowa do polskiego wydania XI

Przedmowa XV

Wykaz skrótów XIX

1. Wprowadzenie 1

2. Koniec i początek: dedykacja 9

3. Przywódca w mózgu: płat czołowy w kilku słowach 21
Wiele twarzy przywództwa 21
Płat wykonawczy 22

4. Architektura mózgu: podstawy 27
Widok mikroskopowy 27
Widok makroskopowy 29
Stanowisko dowodzenia i jego kontakty 36

5. Pierwszy rząd w orkiestrze: kora mózgowa 41
Dźwięki i muzycy 41
Kłopoty Noego i mózgowe krajobrazy 44
„Neuropogaństwo”: szaleństwo modułowe 47
Gradienty i hierarchie poznawcze 53
Rzecz to rzecz 58
Słowo do rzeczy 60
Gradienty korowe w płacie czołowym 63
Autonomia i kontrola w mózgu 66

6. Nowość, rutyna i półkule mózgowe 71
Falstart 71
Nowy paradygmat 73
Dowody 82
Lekcje dla klinicystów 90
Agnozje i półkule 92
Deficyt wykonawczy i półkule 96

7. Dyrygent: bliższe spojrzenie na płat czołowy 101
Nowość i płaty czołowe 101
Badanie pamięci roboczej – a może wcale nie? 104
Wolność wyboru, dwuznaczność i płaty czołowe 111
Neurowszystko 124

8. Emocje i poznanie 133
Emocjonalne płaty czołowe 133
Emocje, nowość i półkule mózgowe 141

9. Różne płaty różnych ludzi: style podejmowania decyzji i płaty czołowe 143
Neuropsychologia różnic indywidualnych 143
Męskie i żeńskie style poznawcze 144
Płaty czołowe, półkule i style poznawcze 149
Style poznawcze i połączenia mózgowe 154
Buntownicy w małej skali: ręczność i poszukiwanie nowości 156
Talenty wykonawcze: czynnik S i teoria umysłu 162

10. Kiedy przywódca niedomaga 171
Kruche płaty czołowe 171
Zespoły płata czołowego 174
Ambicja i ciała Newtona: studium przypadku zespołu grzbietowo-bocznego 176
Plany i „wspomnienia przyszłości” 182
Sztywność umysłu 188
Umysłowa ślepa plamka: anozognozja

11. Dojrzałość społeczna, moralność, prawo i płaty czołowe 197
„Pseudopsychopatyczny” zespół oczodołowo-czołowy i utrata samokontroli 197
Dojrzałość społeczna i płaty czołowe 200
Dojrzewanie biologiczne i dojrzałość społeczna: zagadka historyczna 204
Uszkodzenie płata czołowego i zachowanie przestępcze 207
Pechowy złodziej 211
Uszkodzenie płata czołowego i ślepa plamka opinii publicznej 216

12. Zerwane połączenia i ich tragiczne skutki 219
Nieszczęsny jeździec: studium przypadku 219
Schizofrenia: połączenie, które nigdy nie powstało 225
Uraz głowy: zerwane połączenie 230
Zespół deficytu uwagi/nadpobudliwości: kruche połączenie 232
ADHD pokonane: jak Toby z Australii w końcu się odnalazł 238
Nerwowe tiki i marne żarciki 244
Kora i prążkowie

13. Co możesz dla mnie zrobić? 263
Leki usprawniające procesy poznawcze 263
Starzenie mózgu i neuroplastyczność 268
Neuroplastyczność w działaniu 272
Jogging mózgu 277
Historia rehabilitacji poznawczej 282
Plastyczność mózgu i ćwiczenia poznawcze 284
Sprawność poznawcza: początek trendu 288

14. Wewnątrz czarnej skrzynki 291
Dywagacje dyletanta 291
Maszyna w duchu 293
Dopamina, pamięć i mózg dwuizbowy 297
Sieci neuronowe i mózg dwuizbowy: modele dynamiki nowość–rutyna 301
Skomplikuj, aby uprościć 306
Skomplikuj jeszcze bardziej, żeby uprościć: przód – tył, kora nowa – hipokamp, lewa – prawa 312

15. Płaty czołowe i paradoks przywództwa 317
Autonomia i kontrola w społeczeństwie 317
Autonomia i kontrola w cyfrowym świecie

16. Epilog 325

Piśmiennictwo 335

Indeks 369

O Autorze 375