ebook Kardiologia sportowa w praktyce klinicznej Maciej Banach, Elżbieta Biernacka, Wojciech Braksator

Spis treści ebooka Kardiologia sportowa w praktyce klinicznej

I. FIZJOLOGIA WYSIŁKU 1

1. Fizjologia wysiłku fizycznego – Maciej Śmietanowski, Tymoteusz Żera, Agnieszka Cudnoch-Jędrzejewska 3
Odpowiedź organizmu na wysiłek fizyczny. Procesy adaptacji 6
Regulacja temperatury podczas wysiłków 9
Wpływ wysiłku na układ wydzielania wewnętrznego 9

2. Fizjologia układu krążenia podczas wysiłku fizycznego – Liana Puchalska, Agnieszka Cudnoch-Jędrzejewska, Maciej Śmietanowski 11
Adaptacja układu krążenia do dynamicznych wysiłków fizycznych 13
Adaptacja układu krążenia do statycznych wysiłków fizycznych 15
Wpływ pozycji ciała na parametry hemodynamiczne podczas wykonywania wysiłku fizycznego 16

3. Fizjologia układu bodźcotwórczo-przewodzącego u sportowców – Agnieszka Wsół, Agnieszka Cudnoch-Jędrzejewska 19
Elektrofizjologia układu bodźcoprzewodzącego serca 19
Zmiany w układzie bodźcoprzewodzącym serca w przebiegu treningu fizycznego 20

4. Biochemiczne zmiany w organizmie sportowca – Małgorzata Wojciechowska, Maria Szczypaczewska 23
Morfologia krwi obwodowej 23
Wybrane hormony 28
Gospodarka elektrolitowa 29

5. Sportowa przebudowa serca – zmiany strukturalne i funkcjonalne – Andrzej Szyszka, Andrzej Siniawski 33
Podłoże hemodynamiczne sportowej przebudowy serca 33
Echokardiograficzna ocena sportowej przebudowy serca 34
Indeksacja parametrów pierwotnych i wtórnych służących do oceny anatomicznej 37
Występowanie sportowej przebudowy serca 38
Formy sportowej przebudowy serca 38
Czynniki wpływające na sportową przebudowę serca 41
Następstwa sportowej przebudowy serca 43
Różnicowanie sportowej i patologicznej przebudowy serca 43

6. Sportowa przebudowa serca – zmiany molekularne – Urszula Mackiewicz, Michał Mączewski 49
Przebudowa kardiomiocytów 50
Przebudowa układu bodźcoprzewodzącego serca 55
Przebudowa macierzy zewnątrzkomórkowej 55
Przebudowa krążenia wieńcowego 56

7. Hormonalna regulacja aktywności fizycznej – Aleksandra Żebrowska 59
Wprowadzenie 59
Aktywność fizyczna a endogenne peptydy opioidowe 60
Wpływ aktywności fizycznej na układ podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowy 61
Funkcje hormonu wzrostu i insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 w wysiłku fizycznym 62
Aktywność fizyczna a funkcje tarczycy 63
Układ hormonalny w kontroli metabolizmu wysiłkowego 64
Hormony a zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej 65
Żeńskie i męskie hormony płciowe 65
Hormony a układ sercowo-naczyniowy w wysiłku fizycznym 66

II. DIAGNOSTYKA 71

8. Podział dyscyplin sportowych – Marcin Konopka, Wojciech Król, Marek Kuch, Wojciech Braksator 73
Aktywność fizyczna 73
Klasyfikacja dyscyplin sportowych według charakteru obciążeń układu krążenia 74
Klasyfikacja dyscyplin sportowych według ryzyka uderzenia (urazu) 76

9. Ocena wydolności fizycznej – podstawy fizjologiczne – Jolanta Chwalbińska, Krystyna Burkhard-Jagodzińska, Andrzej Klusiewicz 79
Czynniki decydujące o sprawności zaopatrzenia tlenowego tkanek podczas wysiłku 80
Zaopatrzenie mięśni w substraty energetyczne 81
Zdolność wyrównywania zmian w środowisku wewnętrznym 82
Wydolność fizyczna a płeć i wiek 83
Koncepcja progu anaerobowego 84
Przydatność oznaczania progu anaerobowego w diagnostyce zdolności wysiłkowej sportowców 87
Wydolność anaerobowa (beztlenowa) 89

10. Ocena wydolności fizycznej– testy wysiłkowe u sportowców – Jolanta Chwalbińska, Andrzej Klusiewicz 93
Bezpośredni pomiar pułapu tlenowego 94
Pośredni pomiar pułapu tlenowego 95
Wytyczanie progu anaerobowego 99
Metody oceny wydolności anaerobowej 104

11. Elektrokardiogram spoczynkowy – zasady oceny – Andrzej Światowiec, Krystyna Burkhard-Jagodzińska, Wojciech Braksator, Marek Kuch 109

12. Elektrokardiogram wysiłkowy – Ewa Straburzyńska-Migaj 133
Wprowadzenie 133
Wskazania do testu wysiłkowego w sporcie 134
Test wysiłkowy w ocenie wydolności fizycznej 136
Ogólne zasady obciążania wysiłkiem podczas testu 138
Warunki wykonywania badań wysiłkowych 138
Protokoły badania wysiłkowego sportowców 139

13. Monitorowanie elektrokardiograficzne – Jarosław Król, Wojciech Król, Marek Kuch 143
Aparatura stosowana w monitorowaniu elektrokardiograficznym 143
Wskazania diagnostyczne 145
Wskazania do monitorowania EKG u sportowców 149

14. Echokardiografia – Marcin Konopka, Wojciech Król, Wojciech Braksator 153
Typy badań echokardiograficznych i techniki obrazowania – informacje ogólne 153
Typy i techniki obrazowania echokardiograficznego u sportowców 154
Zakres badań echokardiograficznych u sportowców 155
Echokardiografia w ocenie anatomii i funkcji serca u sportowców 157
Badanie echokardiograficzne w diagnostyce chorób układu krążenia u sportowców 168
Kardiomiopatia przerostowa oraz kardiomiopatia rozstrzeniowa 168
Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory serca 168
Choroba niedokrwienna serca 170

15. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny serca – Ilona Michałowska, Magdalena Marczak 173
Tomografia komputerowa serca 173
Rezonans magnetyczny serca 174

III. KARDIOLOGICZNE ZAGADNIENIA KLINICZNE 181

16. Badania przesiewowe sportowców w zakresie układu krążenia – strategie postępowania – Wojciech Król, Marcin Konopka, Artur Mamcarz, Wojciech Braksator 183
Częstość nagłych zgonów sercowych wśród sportowców 183
Strategie postępowania 184
Badanie elektrokardiograficzne jako badanie przesiewowe u sportowców 185
Tomografia komputerowa tętnic wieńcowych 189

17. Nagły zgon sercowy – Renata Główczyńska, Grzegorz Opolski 191
Rys historyczny i definicja 191
Znaczenie intensywności wysiłku fizycznego 192
Mechanizm nagłego zatrzymania krążenia 193
Czynniki poprawiające rokowanie 197

18. Komorowe zaburzenia rytmu serca – Przemysław Mitkowski 199

19. Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca. Migotanie przedsionków – Przemysław Mitkowski 211

20. Bradyarytmie, zaburzenia przewodzenia – Michał Kałowski, Jerzy Krzysztof Wranicz 217
Bradykardia zatokowa i zahamowania zatokowe 217
Zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego 218
Zaburzenia przewodzenia śródkomorowego 221

21. Kanałopatie – Elżbieta Katarzyna Biernacka 225
Zalecenia towarzystw naukowych dotyczące kwalifikacji chorych z kanałopatiami do uprawiania sportu 225
Rozpoznanie choroby 227
Stratyfikacja ryzyka: rola wysiłku i stresu 229
Nowe badania 230

22. Kardiomiopatia przerostowa – Katarzyna Mizia-Stec, Klaudia Gieszczyk–Strózik 233
Kardiomiopatia przerostowa jako jedna z głównych przyczyn SCD w sporcie wyczynowym 234
„Serce sportowca” a zmiany obserwowane w kardiomiopatii przerostowej 236
Zmiany wtórne do sportu wyczynowego u chorego z kardiomiopatią przerostową 239
Przerost nadciśnieniowy a zmiany obserwowane w kardiomiopatii przerostowej 240
Kardiomiopatia rozstrzeniowa a zmiany obserwowane w kardiomiopatii przerostowej 242
Zmiany wtórne do substancji anabolicznych a kardiomiopatia przerostowa 242
Badania przesiewowe u sportowców mające na celu wykrycie kardiomiopatii przerostowej 243
Kardiomiopatia przerostowa a wyczynowe i rekreacyjne uprawianie sportu 246

23. Inne kardiomiopatie i zapalenie mięśnia sercowego – Maciej Haberka, Zbigniew Gąsior 247
Zapalenie mięśnia sercowego 247
Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory 249
Kardiomiopatia z niescaleniem mięśnia lewej komory 253
Inne kardiomiopatie 255

24. Przebudowa serca na skutek wysiłków ekstremalnych – Iwona Cygankiewicz 257

25. Anomalie tętnic wieńcowych – Marcin Demkow, Jan Henzel 267
Ektopowe odejście lewej lub prawej tętnicy wieńcowej z przeciwległej zatoki Valsalvy 267
Odejście lewej tętnicy wieńcowej od tętnicy płucnej 269
Mostek mięśniowy tętnicy wieńcowej 270

26. Wstrząśnienie i stłuczenie serca – Karol Wrzosek 273
Stłuczenie serca 273
Wstrząśnienie serca 274

27. Nadciśnienie tętnicze – Marcin Wełnicki, Wojciech Braksator, Artur Mamcarz 279
Tło epidemiologiczne 279
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego u sportowców 280
Leczenie nadciśnienia tętniczego u sportowców 285
Nadciśnienie tętnicze a dyskwalifikacja z uprawiania sportu 286

28. Wady zastawkowe serca u sportowców – Maria Sobczak-Kaleta, Piotr Lipiec, Jarosław Damian Kasprzak 289
Wady zastawki aortalnej 291
Wady zastawki mitralnej 295
Wady zastawki trójdzielnej 300
Wady zastawki tętnicy płucnej 301
Wady serca złożone i wielozastawkowe 302
Sportowcy kwalifikowani do leczenia zabiegowego wad zastawkowych 303

29. Wady wrodzone serca u dorosłych – Piotr Dobrowolski, Anna Klisiewicz, Piotr Hoffman 307
Zasady kwalifikacji do uprawiania sportu przy wybranych wadach wrodzonych serca 310

30. Dwupłatkowa zastawka aortalna i choroby aorty – Marcin Konopka, Wojciech Król, Wojciech Braksator 321
Dwupłatkowa zastawka aortalna – informacje ogólne 321
Diagnostyka sportowców z dwupłatkową zastawką aortalną 322
Zasady opiniowania sportowców z dwupłatkową zastawką aortalną 324
Choroby aorty – informacje ogólne 326
Diagnostyka schorzeń aorty 327
Zasady opiniowania sportowców z współistniejącym schorzeniem aorty 330

31. Zatorowość płucna – Michał Ciurzyński, Piotr Pruszczyk 333
Patogeneza i czynniki ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej 333
Objawy kliniczne 334
Diagnostyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej 334
Stratyfikacja ryzyka wczesnego zgonu 337
Leczenie ostrej zatorowości płucnej 339
Przebyta zatorowość płucna a uprawianie sportu 341

32. Omdlenia – Wojciech Król, Marcin Konopka, Wojciech Braksator 343
Wprowadzenie 343
Badania diagnostyczne u sportowców z omdleniami 347

33. Kardiologiczne elektroniczne urządzenia wszczepialne u sportowców – Iwona Cygankiewicz, Krzysztof Kaczmarek 351
Stymulatory serca 351
Kardiowertery-defibrylatory 355

34. Zapobieganie nagłemu zgonowi sercowemu w trakcie imprez masowych – rola automatycznych kardiowerterów-defibrylatorów – Bartosz Szafran, Iwona Cygankiewicz 363

35. Sport po ostrym zespole wieńcowym i po przezskórnych zabiegach rewaskularyzacyjnych na tętnicach wieńcowych – Maciej Janiszewski, Marek Chmielewski 371
Patofizjologia ostrego zespołu wieńcowego 372
Współczesne zasady leczenia w fazie ostrej ACS 373
Możliwości uprawiania sportu po ostrym zespole wieńcowym i po rewaskularyzacji na tętnicach wieńcowych 375

36. Choroby serca i naczyń oraz inne problemy zdrowotne u byłych sportowców wyczynowych – Wojciech Drygas, Magdalena Kwaśniewska 381
Konsekwencje zdrowotne uprawiania sportu wyczynowego 382
Choroby serca i metaboliczne u byłych sportowców wyczynowych 383
Nagły zgon sercowy u byłych sportowców wyczynowych 386
Sport wyczynowy a długowieczność 387
Doping farmakologiczny a stan zdrowia byłych sportowców wyczynowych 389

37. Uprawianie sportu przez osoby powyżej 35 lat i starsze – Magdalena Kwaśniewska, Tomasz Kostka, Wojciech Drygas 393
Wpływ aktywnego stylu życia i uprawiania sportu na zdrowie osób w wieku średnim 393
Aktywność fizyczna i uprawianie sportu w starszym wieku 403

IV. SPORTOWA KARDIOLOGIA DZIECIĘCA 409

38. Wprowadzenie do problematyki sportu u dzieci z chorobami układu sercowo-naczyniowego – Grażyna Brzezińska-Rajszys, Anna Turska-Kmieć, Maria Miszczak-Knecht, Lidia Ziółkowska 411

39. Sport a wady wrodzone serca u dzieci – Anna Turska-Kmieć, Grażyna Brzezińska-Rajszys, Lidia Ziółkowska, Maria Miszczak-Knech 415
Podział pacjentów z wadami wrodzonymi serca 417
Wytyczne dotyczące kwalifikacji do uprawiania sportu u dzieci z wadami wrodzonymi serca 418

40. Sport w przypadku dzieci z zaburzeniami rytmu serca – Maria Miszczak-Knecht, Anna Turska-Kmieć, Lidia Ziółkowska, Grażyna Brzezińska-Rajszys 425
Dziecko bezobjawowe z cechami preekscytacji w zapisie EKG 426
Dziecko z zespołem wydłużonego QT 427
Dziecko po wszczepieniu kardiowertera-defibrylatora 429
Arytmia komorowa 429

41. Sport w przypadku dzieci z kardiomiopatiami – Lidia Ziółkowska, Grażyna Brzezińska-Rajszys, Anna Turska-Kmieć, Maria Miszczak-Knecht 433
Kardiomiopatia przerostowa 433
Zalecenia dotyczące sportu rekreacyjnego u dzieci z kardiomiopatiamii 437
Zajęcia wychowania fizycznego dla młodych pacjentów z kardiomiopatiami 437

42. Choroby zapalne układu krążenia a uprawianie sportu przez dzieci – Lidia Ziółkowska, Anna Turska-Kmieć, Grażyna Brzezińska-Rajszys, Maria Miszczak-Knecht 439
Zapalenie mięśnia sercowego 439
Zapalenie osierdzia 441
Choroba Kawasakiego 441

43. Sport w przypadku dzieci z nadciśnieniem tętniczym – Bożena Werner, Tomasz Floriańczyk 443
Reakcja ciśnienia tętniczego na wysiłek fizyczny 443
Problem nadciśnienia tętniczego w badaniu przesiewowym sportowców w wieku rozwojowym 444
Protokół diagnostyczny u dziecka uprawiającego sport, z wykrytym nadciśnieniem tętniczym 446
Postępowanie wobec dzieci i młodzieży z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym 448

V. INNE ZAGADNIENIA 451

44. Kardiologia sportowa okiem położnika-ginekologa – Romuald Dębski 453

45. Astma oskrzelowa u sportowców – Janusz Jurczyk, Hubert Krysztofiak, Marcin Kurowski, Marek L. Kowalski 461
Objawy astmy u sportowców 461
Astma wysiłkowa a powysiłkowy skurcz oskrzeli 462
Patomechanizm rozwoju astmy u sportowców 463
Diagnostyka astmy u sportowców 465
Leczenie astmy u sportowców 466
Leczenie astmy a regulacje antydopingowe 466

46. Cukrzyca i sport – Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz, Dariusz Naskręt 469
Kiedy cukrzyca ogranicza aktywność sportową? 470
Ogólne zasady insulinoterapii przy aktywności sportowej 471
Żywienie sportowca z cukrzycą 472
Układ sercowo-naczyniowy u sportowca z cukrzycą typu 1 — ryzyko powikłań 474
Wydolność fizyczna u osób z cukrzycą typu 1 475
Serce sportowca z cukrzycą 476
Diagnostyka kardiologiczna u sportowców z cukrzycą 476

47. Wpływ wysiłku fizycznego na markery lipidowe ryzyka sercowo-naczyniowego – Dariusz Turowski, Piotr Chruściel, Maciej Banach 481
Aktywność fizyczna jako modyfikowalny czynnik ryzyka choroby wieńcowej 481
Wpływ wysiłku na stężenie trójglicerydów 484
Wpływ wysiłku na zmiany ilościowe i jakościowe HDL 487
Wpływ wysiłku na zmiany ilościowe i jakościowe LDL 490

48. Nurkowanie – problemy kardiologiczne i naczyniowe – Patryk Krzyżak 497
Rodzaje nurkowania 497
Wpływ warunków zewnętrznych 498
Patofizjologia nurkowania 500
Problemy kardiologiczne u osób nurkujących 502
Nevado Tres Cruces 2015 MedExpedition 505

49. Problemy kardiologiczne w wysokich górach – Patryk Krzyżak 507
Jak organizm reaguje na wysokość? 507
Co to jest choroba wysokościowa? 509
Patofizjologia choroby wysokościowej 510
Zmiany w układzie krążenia związane z wysokością 512
Problemy kardiologiczne u osób wspinających się wysoko 513

50. Medycyna lotnicza – wpływ przyspieszeń na układ sercowo‑naczyniowy – Krzysztof S. Klukowski, Krzysztof L. Mazurek 515
Wprowadzenie 515
Przyspieszenie dodatnie – reakcje układu krążenia 517
Przyspieszenia ujemne – reakcje układu krążenia 521
Zaburzenia rytmu serca podczas działania przyspieszeń 522
Fizjologiczne manewry przeciwprzeciążeniowe 523

51. Sport i seks – Zbigniew Lew-Starowicz, Michał Lew-Starowicz 527
Relacje między sportem a aktywnością seksualną w kulturze Zachodu 527
Wpływ aktywności seksualnej na wyniki w sporcie 528
Wpływ steroidów anabolicznych stosowanych w celach dopingowych na dymorfizm płciowy i zdrowie seksualne 529

52. Żywienie w sporcie – Damian Parol, Daniel Śliż, Artur Mamcarz 531
Wprowadzenie 531
Ustalanie zapotrzebowania energetycznego sportowców 531
Makroskładniki diety 533
Warzywa i owoce w diecie sportowców 536
Rozłożenie makroskładników i energii w ciągu dnia 536
Nawodnienie 537
Suplementy wspomagające wydolność fizyczną 538

53. Genetyka i sport – Zbigniew Gaciong, Grzegorz Placha 541
Metodologia badań nad podłożem genetycznym zróżnicowania wewnątrzgatunkowego 541
Dziedziczenie zdolności do wysiłku fizycznego 543
Genetyczne podłoże budowy i siły mięśniowej 544
Genetyczne podłoże zdolności do wysiłku fizycznego 546
Badania nad genami kandydatami u wyczynowych sportowców – geny mistrzów 546
Znaczenie badań genetycznych dla fizjologii wysiłku i sportu wyczynowego 547

54. Problem dopingu w sporcie – Andrzej Pokrywka, Jarosław Krzywański 549
Definicja dopingu 549
Lista substancji i metod zabronionych w sporcie 550
Wyłączenia dla celów terapeutycznych 552
Dozwolone formy podania substancji zabronionych 555
Suplementacja a doping 556

55. Wpływ substancji zabronionych na układ krążenia – Aleksandra Gąsecka, Krzysztof J. Filipiak 561
Wprowadzenie 561
Środki o działaniu anabolicznym 563
Hormony peptydowe, czynniki wzrostu i substancje pokrewne 565
Środki pobudzające 565

56. Kontrowersje wokół meldonium 2016 – lek przeciwdławicowy czy poprawiający wydolność fizyczną? – Aleksandra Gąsecka 569

57. Okresowa ocena stanu zdrowia sportowców – Andrzej Folga, Hubert Krysztofiak 575

58. Okiem sportowego żurnalisty – Henryk Urbaś 583

59. Aspekty prawne dotyczące opieki nad sportowcami ze szczególnym uwzględnieniem badań obciążeniowych – Marcin Konopka, Krystyna Burkhard‑Jagodzińska, Artur Mamcarz, Wojciech Braksator 587
Dokumenty prawne regulujące zasady opieki nad sportowcami 587
Ogólne badanie lekarskie oraz diagnostyczne badania kardiologiczne 587

Skorowidz 591