ebook Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie Jolanta Życińska

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2017

O tym, że zagrożenie wystąpieniem choroby i jej powikłań nie jest wystarczającym powodem wykonywania zaleceń lekarskich, przekonał się w już latach 50. ubiegłego wieku rząd Stanów Zjednoczonych, gdy Amerykanie nie korzystali z darmowych szczepień ochronnych przeciwko chorobie Heinego-Medina. Podobnie diagnoza choroby przewlekłej i jej powikłań nie jest dla pacjentów wystarczającym powodem zmiany wysokotłuszczowej diety, siedzącego trybu życia czy rzucenia palenia. Wymienione zachowania ryzykowne są przyczyną wzrostu zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego i cukrzycę, które są odpowiedzialne za blisko 70% zgonów, w tym także te przedwczesne. Obecnie, tak jak ponad sześć dekad temu, wyjaśnienia problemu niestosowania się do zaleceń lekarskich poszukuje się na gruncie teorii i praktyki psychologicznej.
Celem publikacji Jolanty Życińskiej jest zbudowanie modelu integrującego dominujące podejścia teoretyczne dotyczące motywowania do zmiany zachowań ryzykownych. Pierwsze z nich to teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury oraz jej rozwinięcie – procesualny model działań zdrowotnych Ralfa Schwarzera. Drugie ujęcie to teoria autodeterminacji Edwarda L. Deciego i Richarda M. Ryana. Wybór tych podejść został dokonany nie tylko ze względu na bogatą dokumentację empiryczną o uniwersalnym charakterze, lecz także z uwagi na ich zastosowanie w pracy z pacjentami chorymi przewlekle.
W publikacji omówiono wytyczne dotyczące zmiany zachowań ryzykownych w chorobie, w tym korzyści płynące z ich stosowania przez pacjentów. Oprócz czynników motywacyjnych, analizie poddano takie uwarunkowania zmiany zachowań ryzykownych jak status socjoekonomiczny, rodzaj choroby przewlekłej oraz depresja. W drugiej części publikacji przedstawiono wyniki badań weryfikujących model zintegrowany w dwóch grupach pacjentów: po ostrym zespole wieńcowym oraz chorych z cukrzycą typu 2.

Spis treści ebooka Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie

Wprowadzenie 9
Podziękowania 13

1. Zachowania ryzykowne w chorobie 15
1.1. Zachowania ryzykowne: pojęcie i istota 15
1.1.1. Dieta 21
1.1.2. Aktywność fizyczna 25
1.1.3. Palenie papierosów 29
1.2. Rodzaj choroby przewlekłej a zmiana zachowań ryzykownych 33
1.3. Depresja a zmiana zachowań ryzykownych 38
1.4. Podsumowanie 42

2. Podejścia społecznej psychologii poznawczej do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie 45
2.1. Klasyfikacje teoretycznych podejść do zmiany zachowań zdrowotnych 45
2.2. Rozwój teoretycznych podejść do zmiany zachowań zdrowotnych 51
2.2.1. Teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury jako przykład modelu motywacyjnego 52
2.2.1.1. Kluczowe konstrukty 52
2.2.1.2. Nadrzędna rola własnej skuteczności 55
2.2.1.3. Poziomy generalizacji własnej skuteczności 56
2.2.1.4. Źródła własnej skuteczności – z teorią w praktykę 58
2.2.2. Koncepcja implementacji intencji Petera M. Gollwitzera jako przykład modelu postintencjonalnego 60
2.2.2.1. Kluczowe konstrukty 61
2.2.2.2. Intencje wcielane w życie a zachowania zdrowotne 62
2.2.3. Procesualny model działań zdrowotnych Ralfa Schwarzera jako przykład modelu fazowego 64
2.2.3.1. Kluczowe konstrukty 64
2.2.3.2. Wyjaśnianie zmiany zachowań w sytuacji choroby – przegląd badań 69
2.2.3.3. Zasady projektowania badań i działań praktycznych 75
2.3. Podsumowanie 78

3. Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie w ujęciu teorii autodeterminacji 82
3.1. Rodzaje motywacji a kontinuum regulacji działania 83
3.2. Proces internalizacji motywacji zewnętrznej. Wsparcie autonomii 87
3.3. Model zachowań zdrowotnych w ujęciu teorii autodeterminacji 93
3.4. Hierarchiczny model wewnętrznej i zewnętrznej motywacji – problemy pomiaru motywacji 100
3.4.1. Poziomy generalizacji procesów regulacyjnych 101
3.4.2. Konsekwencje (nie)uwzględniania źródeł i efektów procesów regulacyjnych w pomiarze motywacji 104
3.5. Podsumowanie 105

4. W poszukiwaniu teorii zmiany zachowań ryzykownych. Założenia modelu zintegrowanego 109
4.1. Procesualny model działań zdrowotnych i teoria autodeterminacji jako teorie motywacji – porównanie 112
4.2. Co jest pierwsze – własna skuteczność czy motywacja autonomiczna? Rozważania o poziomach generalizacji zmiennych 118
4.3. Czy dwa rodzaje procesów zmiany zachowań ryzykownych wystarczą? 121
4.3.1. Fazy zmiany zachowania ryzykownego a nastawienie wobec tej zmiany 121
4.3.2. Własna skuteczność i kontinuum regulacji działania jako zmienne zależne od fazy zmiany zachowania ryzykownego 123
4.4. Podsumowanie – założenia modelu zintegrowanego 125

5. Motywacyjne predyktory zmiany zachowań ryzykownych przez chorych przewlekle – badania przekrojowe 131
5.1. Cele badania 131
5.2. Metoda 133
5.2.1. Osoby badane 133
5.2.2. Narzędzia badawcze 134
5.2.2.1. Pomiar zmiennych uogólnionych 135
5.2.2.2. Pomiar zachowań ryzykownych w prewencji wtórnej 136
5.2.2.3. Pomiar zmiennych modelu zintegrowanego 138
5.2.2.4. Pomiar fazy zmiany zachowania ryzykownego 143
5.2.3. Przebieg badania 145
5.3. Wyniki 146
5.3.1. Predyktory procesu zmiany zachowania ryzykownego 146
5.3.2. Weryfikacja modelu zintegrowanego 152
5.3.2.1. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu intencji zmiany zachowania ryzykownego 156
5.3.2.2. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu zachowania ryzykownego 166
5.3.3. Wyodrębnienie jednorodnych grup pacjentów ze względu na zachowania ryzykowne 176
5.4. Dyskusja i wnioski 179

6. Motywacyjne predyktory zmiany zachowań ryzykownych przez chorych przewlekle – badania podłużne 192
6.1. Cele badania 192
6.2. Metoda 193
6.2.1. Osoby badane 193
6.2.2. Narzędzia badawcze 195
6.2.3. Pomiar faz zmiany zachowania 197
6.2.4. Przebieg badania 199
6.3. Wyniki 200
6.3.1. Weryfikacja modelu zintegrowanego 200
6.3.1.1. Rola własnej skuteczności i motywacji autonomicznej w wyjaśnianiu zmiany zachowania ryzykownego 202
6.3.1.2. Objawy depresji jako moderator modelu zintegrowanego 207
6.3.1.3. Analiza korelacyjna zmiennych dotyczących palenia papierosów 210
6.3.2. Wyodrębnienie jednorodnych grup pacjentów ze względu na zachowania ryzykowne 212
6.4. Dyskuska i wnioski 217

7. Wnioski, pytania do dalszych badań i implikacje praktyczne 223
7.1. Weryfikacja modelu zintegrowanego. Wnioski do dalszych badań 223
7.1.1. Zmiana zachowań ryzykownych jako działania motywowane przez procesy intrapsychiczne i instrumentalne. Rola zmiennych uogólnionych 223
7.1.2. Fazy w procesie zmiany zachowania. Jak je wyjaśniać? 227
7.1.3. Moderatory w procesie zmiany zachowań ryzykownych 230
7.2. Jak prowadzić badania na podstawie modelu fazowego? Ograniczenia badania 231
7.3. Implikacje praktyczne 233

Bibliografia 236
Słowniczek 257
Załączniki 262
Indeks nazwisk 264
Indeks rzeczowy 270
O Autorce 274