-17%

ebook Summa iniuria Marcin Matczak

Wydawca: Scholar

Rok wydania: 2007

Dawne weneckie prawo surowo zakazywało „wylewać krew na ulicę”. Pewnego dnia za jego naruszenie formalistyczny sędzia skazał lekarza, który uratował życie leżącego na ulicy chorego, upuszczając mu krwi. Choć intuicyjnie niesłuszne, zachowanie weneckiego sędziego trudno krytykować. Gdyby uwolnił lekarza od odpowiedzialności, naraziłby się na zarzut odejścia od litery prawa, a więc zarzut dowolności rozstrzygnięcia. Z dylematem „duch czy litera” prawnicy borykają się od dawna. W ostatnim czasie górę zdaje się brać podejście nazywane formalizmem prawniczym, które – jak twierdzą jego zwolennicy – mimo wszystkich wad literalnego stosowania prawa gwarantuje ograniczenie swobody sędziów i urzędników, a tym samym zapewnia stabilność i przewidywalność ich rozstrzygnięć. Autor niniejszej książki nie podziela tego przekonania. Wykazuje w niej, że formalizm nie tylko prowadzi do niesłusznych rozstrzygnięć, lecz także jest niezgodny z podstawowymi założeniami pozytywizmu prawniczego i ideą rządów prawa. Przyczyną tej niezgodności jest nieadekwatność podejścia formalistycznego do charakteru języka, którym posługuje się prawodawca. Podejście formalistyczne paradoksalnie nie realizuje podstawowej funkcji procesu stosowania prawa, jaką jest wierność tekstowi prawnemu. Marcin Matczak tezę o błędzie formalizmu uzasadnia przy wykorzystaniu najnowszego dorobku filozofii języka i filozofii prawa, ilustrując swoje rozważania analizą praktyki orzeczniczej. Jednocześnie proponuje zastąpienie formalizmu holizmem interpretacyjnym, który mimo uwzględniania ducha prawa, nie niesie ze sobą ryzyka destabilizacji prawa i dowolności rozstrzygnięć sędziowskich.

Dr Marcin Matczak, Research Associate Fellow w Centrum Badań Socjologiczno-Prawnych Uniwersytetu Oxfordzkiego i prawnik praktyk, zajmuje się teorią stosowania prawa i społeczno-kulturowymi aspektami interpretacji prawniczej.

Spis treści ebooka Summa iniuria

Słowo wstępne 9
Synopsis 13
Prolog. Formalizm w praktyce polskich sądów 33
1. Założenia generalne badania 33
1.1. Zasady doboru badanych orzeczeń 33
1.2. Relacja pomiędzy kontekstem rozstrzygnięcia a kontekstem uzasadnienia 34
1.3. Typologia standardów, do których odwołują się sędziowie 35
1.4. Odniesienia do standardów a charakter praktyki orzeczniczej 39
2. Analiza orzeczeń 41
2.1. Metodologia 41
2.2. Wyniki badania 42
3. Konkluzja badania 48
4. Interpretacja wyników 49
Część I. Mniejsze zło 52
Wprowadzenie do części I 52
Rozdział 1. Formalizm i jego krytycy 53
1. Oblicza formalizmu 53
1.1. „Stary” formalizm 53
1.2. „Nowy” formalizm 56
1.3. Inne ujęcia formalizmu 63
2. Czym jest formalizm? Próba zdefiniowania 64
3. Krytyki formalizmu 70
3.1. Uwagi ogólne 70
3.2. Krytyka sylogistyczności formalizmu 71
3.3. Krytyka redukcjonizmu przesłanek interpretacyjnych 74
3.4. Krytyka twierdzenia o związaniu interpretatora 78
4. Podsumowanie krytyki formalizmu 80
Rozdział 2. Formalizm a formalność prawa 82
1. Wprowadzenie 82
2. Formalność prawa – uwagi ogólne 82
3. Jak stosować formalne prawo? 85
4. Formalność prawa a dwa rodzaje reguł – preskrypcyjne i konstruujące czynności prawne 88
5. Formalność reguł preskrypcyjnych 90
5.1. Generalizacja jako cecha formalna reguł preskrypcyjnych i problem ich nadmiernej lub niedostatecznej pojemności 90
6. Formalność reguł konstruujących czynności prawne 96
6.1. Cechy formalne reguł konstruujących czynności prawne 96
6.2. Problem instrumentalizowania reguł konstruujących czynności prawne 97
6.3. Formalność reguł konstruujących czynności prawne – wnioski 109
7. Podsumowanie – stosowanie prawa jako proces usuwania wad formalności 110
Rozdział 3. Siła formalizmu 111
1. Wprowadzenie 111
2. Formalizm a pozytywizm prawniczy 111
3. Formalizm a idea rządów prawa 114
3.1. Uwagi wprowadzające 114
3.2. Formalizm a przewidywalność procesu stosowania prawa 116
3.3. Formalizm a ograniczenie dyskrecjonalności prawników 119
4. Psychospołeczna atrakcyjność formalizmu prawniczego 122
5. Siła formalizmu – podsumowanie 126
Część II. Nasze słowa i nasza historia 130
Wprowadzenie do części II 130
Rozdział 4. Właściwości semantyczne tekstu prawnego a błąd formalizmu 133
1. Językowy charakter prawa w ujęciu pozytywistycznym 133
2. Znaczenie tekstu prawnego a upływ czasu pomiędzy uchwaleniem prawa a jego interpretacją 134
3. Semantyka Kripkego–Putnama a język prawny 141
3.1. Różnice pomiędzy tradycyjnymi ujęciami semantyki a semantyką K–P 142
3.2. Metody ustalania kolejnych znaczeń tekstu prawnego w czasie 151
4. Podsumowanie 156
Rozdział 5. Syntaktyka i pragmatyka komunikacji przez prawo a błąd formalizmu 158
1. Uwagi wprowadzające 158
2. Założenia o wielokanałowości, hierarchiczności i diachroniczności komunikacji przez prawo 160
3. Prawodawca realny a prawodawca idealny – metafora tygla 165
4. Hierarchiczność komunikacji poprzez prawo 170
5. Syntaktyka i pragmatyka języka prawnego a zastosowanie prawa do konkretnego przypadku 173
6. Problem z intencją 176
7. Podsumowanie 179
Rozdział 6. Formalizm versus holizm interpretacyjny 181
1. Trzy błędy formalizmu i wypaczenie idei pozytywistycznej 181
1.1. Błąd jednokanałowości a holistyczne podejście do interpretacji prawa 183
1.2. Błąd unichroniczności a podejście holistyczne 189
1.3. Błąd ahierarchiczności a podejście holistyczne 195
2. Możliwe zarzuty pod adresem podejścia holistycznego 199
2.1. Holizm interpretacyjny a nieprzewidywalność (niestabilność) decyzji stosowania prawa 200
2.2. Holizm interpretacyjny a nadmierna dyskrecjonalność prawników 207
3. Holizm interpretacyjny a naruszenie autonomii prawa 212
3.1. Uwagi wprowadzające 212
3.2. Argument z powołania wielokrotnych ugruntowań a autonomia prawa 215
4. Podsumowanie 216
Epilog. Jak przeciwstawiać się formalizmowi w praktyce 217
1. Wprowadzenie 217
2. Sugestie w zakresie metodologii stosowania prawa 218
Bibliografia 223