ebook Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. Tom 24

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2015

Tom zawiera dokumenty dotyczące obozów pracy przymusowej dla Żydów i ilustruje niemiecką politykę wykorzystania żydowskiej siły roboczej na podbitych terenach. Są to głównie relacje uczestników wydarzeń, uzupełniają je dokumenty urzędowe, w tym oficjalne sprawozdania Żydowskiej Samopomocy Społecznej, Jointu i warszawskiej Rady Żydowskiej ds. obozów. Dokumenty obejmują zasadniczo okres lato 1940–lato 1941, kiedy tymczasowe obozy pracy były masowo zakładane przez Niemców, a Judenraty wypracowywały metody poboru robotników oraz opieki nad nimi. Obozy te były powoływane na krótki czas dla wykonania konkretnych zadań melioracyjnych czy budowlanych. Z tego powodu zgromadzone w tomie dokumenty w odniesieniu do wielu obozów są jedynym źródłem do badania ich historii. Czytelnik znajdzie w książce bogatą dokumentację dotyczącą dramatycznych warunków bytowych w obozach, brutalności strażników i wysokiej śmiertelności żydowskich robotników. Udokumentowane są wysiłki rad żydowskich oraz Żydowskiej Samopomocy Społecznej niesienia pomocy uwięzionym. Zdecydowana większość materiału to relacje osobiste robotników oraz żydowskich urzędników, dokumentujące „od środka” gehennę Żydów w obozach pracy.

Tom składa się z dwóch części.
W pierwszej znalazły się dokumenty „przekrojowe”, odnoszące się do wielu miejscowości z różnych dystryktów, oraz takie, które opisują zagadnienia wstępne (m.in. łapanki do obozów).
Część druga prezentuje dokumenty w porządku administracyjno-geograficznym. Z oczywistych względów przeważają relacje dotyczące miejsc, w których pracowali Żydzi warszawscy. Najwięcej relacji pochodzi z kompleksu obozów tymczasowych: bełżeckiego, chełmsko-włodawskiego, kampinoskiego oraz z Wilgi (pow. Garwolin). Są to zatem te obozy, które przyniosły najkrwawsze żniwo, o najtrudniejszych warunkach, co zostało gruntownie udokumentowane na kartach relacji. Liczba relacji obozowych na tle innych dokumentów z ARG (ponad 80 jednostek archiwalnych) odzwierciedla wagę problemu dla społeczności żydowskiej tego czasu i dokumentuje zasadniczy wpływ, jaki na życie Żydów miał bezwzględnie egzekwowany przymus pracy na rzecz Niemców.

Do książki dołączona jest płyta zawierająca zeskanowane oryginały opublikowanych dokumentów.

******

The Ringelblum Archive. Volumen 24. Labour Camps

This volume illustrates the working and living conditions of the Jewish forced labourers in the labour camps. The testimonies refer mainly to the years 1940–1942 and to the places where Warsaw Jews worked: Bełżec, Chełm–Włodawa, Kampinos, Wilga, Łowicz and Drewnica. Part one of the volume features documents about the early stages of staying in the camps (roundups, medical examination before deportation to the camps, etc.) or general issues, while part two contains descriptions of individual camps. The testimonies are completed by some official German and Jewish documents.

Spis treści ebooka Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. Tom 24

Wykaz skrótów XIII
Wstęp XVIII
Nota edytorska XXXVII

Dokumenty
CZĘŚĆ 1
Dok. 1. 02.1941, Warszawa. Szef okręgu warszawskiego, gubernator, dr Fischer, Obwieszczenie z 27.02.1941 r. 2
Dok. 2. Po 17.03.1941, Warszawa. [Generalne Gubernatorstwo. Urząd Szefa Dystryktu Warszawskiego. Wydział Przesiedleń.] Transferstelle, Zarządzenie z 17.03.1941 r. dotyczące pracy przymusowej dla ludności żydowskiej (fragment) 3
Dok. 3. a) Po 05.1941, Warszawa-getto. Zarządzenie władz niemieckich dotyczące powoływania do obowiązkowej pracy (obozów pracy) Żydów z getta warszawskiego (fragment) 5
b) Po 31.12.1941, Warszawa-getto. N.N., Raport (Memoriał) dotyczący obozów pracy dla Żydów na terenie GG (fragment) 6
Dok. 4. Po 12.1941, Warszawa-getto. N.N., Opracowanie dotyczące obozów pracy (fragmenty). Tabele: m.in. „Transporty robotników do obozów pracy w 1941 r.” (data
transportu, obóz, liczba robotników w obozach) 17
Dok. 5. b.d., Warszawa-getto. A.L. [Limonad (?)], Relacja pt. „Jak zostałem schwytany na obóz pracy i ocalałem? Not[atka?] pewnego profesora muzyki A.L.” 18
Dok. 6. Po 2.05.1941, Warszawa-getto. [M. Landau], Relacja pt. די פֿון עטאַפן־פונקט דער" "לאַגעריסטן„] Punkt etapowy dla obozowiczów”] (2.05.1941 r.) 20
Dok. 7. a) b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "אַגערן צוואנגס־ל די אָמיסיעספֿון אָקטױרים־ק ד די" [„Komisje lekarskie dla obozów przymusowych”], 23
b) b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. יסיע[דאָקטוירים־קאָמ די פֿון פראַקטיק די " "לאַגערן] עטס[אַרב די פֿון„] Działalność lekarskiej komisji dla obozów pracy”] 24
Dok. 8. b.d., Warszawa. [Leon] Berenson, Opracowanie pt. „Organizacja [Komitetu Oby]-watelskiego” 25
Dok. 9. b.d., Warszawa-getto. [RŻ w Warszawie], Formularz podania dla rodzin osób powracających z obozów pracy 27

CZĘŚĆ II – Dokumenty dotyczące poszczególnych obozów
GENERALNE GUBERNATORSTWO
Dystrykt krakowski
Dębica
Dok. 10. Po 28.10.1940, b.m. SS. Plan Budowy Polska Wschodnia. Sztab Budowy (Dębica), Pismo okólne z 28.10.1940 r. do podległych firm 30
Dok. 11. Po 7.11.1941, Warszawa-getto, „Zgłoszenie wystąpienia z pracy” z 4.11.1941 r. przez firmę Continentale Wasserwerks-Gesellschaft, [Gmbh], Berlin Charlottenburg 2, Bau-Dębica, robotnika Jeszai Syrkusa (ur. 2.03.1924) z Warszawy (ul. Krochmalna 31 m. 39) dla ZUS (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) 31

Frysztak
Dok. 12. Po 06.1941, Warszawa-getto, [Stefan Cukierman], Relacja pt. „Wrażenia z obozu pracy” we Frysztaku 33

Jasło
Dok. 13. 8.08.1941, Jasło. Odcinek przekazu pocztowego na sumę 41 zł 78 gr wysłanych przez Bauunternehmung Emil Ludwig w Jaśle 35

Ksany
Dok. 14. Po 04.1941, Warszawa-getto. N.N. (kielczanin), Relacja pt. "קסאַניע אָבּוז„] "Obóz Ksany”] (1941) (fragment) 36

Lipie
Dok. 15. Po 16.09.1940, Warszawa-getto. [Inż. A. Reinberg], Sprawozdanie z wizytacji obozu pracy w Lipiu w dn. 10–16.09.1940 (Kraków, 16.09.1940 r.) 47
Dok. 16. Po 1940, Warszawa-getto. [Inż. A. Reinberg], Relacja pt. אין אַרבעטס־לאַגער דער" "נײַ־סאַנץ ליפיע„] Obóz pracy w Lipiu (Nowy Sącz)”] 51

Pustków
Dok. 17. Po 1.10.1940, Warszawa-getto. [Inż. A. Reinberg], Relacja pt. אַרבעטס־לאַגער" "פוסטקוּוו אין„] Obóz pracy w Pustkowie”] 52
Dok. 18. Po 07.1941, Warszawa-getto., Sprawozdanie z wizytacji w obozie pracy w Pustkowie (k. Dębicy) 54

Sowliny
Dok. 19. Po 03.1940, Warszawa-getto. N.N., [Pola Mordkowicz (Mordkiewicz)], Pamiętnik, (03.1940–02.1941 r.) 64
Dok. 20. Po 06.1940, b.m. [Pola Mordkowicz], „Pokłosie obozowe – Sowliny pod Limanową–Nowy Sącz–Bochnia–Kraków – 15 III Rok 1940 10 VI”. Piosenki i wierszyki satyryczne 115

Strzyżów
Dok. 21. Po 05.1941, Warszawa-getto. Jakub Hoffnung (ur. 1895), Relacja z pobytu w obozie pracy w Strzyżowie (brak zakończenia) 124

Swoszowice
Dok. 22. Po 11.11.1941, b.m. Władze niemieckie w GG, listy (z 4.12.1940, 3.05, 11.07, 11.11.1941 r. i b.d.) do dr. Mieczysława Findera (Swoszowice), prezesa RŻ
(fragmenty) 126

Wojaszówka
Dok. 23. Po 05.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja dotycząca pobytu w obozie pracy Wojaszówka k. Krosna (05.1941 r.) 129

Dystrykt lubelski
Lublin
Dok. 24. Po 01.1942, Warszawa-getto. N.N., Relacja z דער. III באַנד. אַרבעטס־לאַגערן: סעריע" "לובלין אין פֿרויען פֿאַר אַרבעטס־לאַגער„] Seria: obozy – pracy. Tom III. Obóz pracy dla kobiet w Lublinie”] 133

Lubelszczyzna (różne obozy)
Dok. 25. Po 06.1940, Warszawa-getto. N.N., Memoriał (sprawozdanie) dotyczący obozów pracy na terenie dystryktu lubelskiego (06.1940) (brak początku [?]) 151
Dok. 26. Po 1940, Warszawa-getto. [Inż. A. Reinberg], Memoriał pt. „Uwagi [w sprawie obozów pracy] przymusowej w Lubelszczyźnie i możliwości [poprawienia] warunków w tych obozach” 155
Dok. 27. Pocz. 1941, Warszawa-getto. Memoriał [Rady Żydowskiej] dotyczący obozów pracy zorganizowanych na Lubelszczyźnie dla ludności żydowskiej jesienią 1940 r. 159

Bełżec (kompleks obozów)
Dok. 28. b.d., Warszawa-getto. [Goldman], Relacja pt. בעלזשעצער איבער רײַזע א פֿון רעפֿלעקסן" "לאַגער־קאָמפלעקס„] Refl eksje z podróży po bełżeckim kompleksie obozowym”] 235
Dok. 29. 29.10.1940, Bełżec. N.N. (Marysia) (Bełżec), List z 29.10.1940 r. do GŻ [Rady Żydowskiej] w Warszawie. Informacja o nędzy, licznych ofiarach i orgiach w obozie pracy 240
Dok. 30. Po 12.1940, Warszawa-getto. [Dr Akiba Uryson], Relacja pt. צוריקגעקומענע די" [Powracający z obozu pracy] „פֿון די אַרב[עט] לאַגער"
241
Dok. 31. 03.1942 i po 03.1942, Warszawa-getto. [Perec Opoczyński], Opracowanie pt. "ממשלה דאָלפּס אונטער אַרבעט־לאַגער צוואַנג. בעלזשיץ„] "Bełżec. Obóz pracy przymusowej pod panowaniem Dolpa”] (03.1942 r.) 242
Dok. 32. Po 20.08.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. פראַצע אָבוז פֿון איבערלעבונג מײַן" "פלאַזאָוו אין„] Moje przeżycia z obozu pracy w Płazowie”] (20.08.1941 r.) 249
Dok. 33. b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja „Moje przeżycia w przymusowym obozie pracy dla Żydów w Płazowie koło Bełżca” (fragment) 251

Biała Podlaska (i okoliczne obozy)
Dok. 34. Po 02.1941, Warszawa-getto. [Lejb Frydman (?)], Relacja o Żydach, jeńcach wojennych przesiedlonych z Lublina do Białej Podlaskiej 253
Dok. 35. Po 23.08.[1940], Warszawa-getto. N.N., Relacja z pobytu w obozie pracy w Małaszewiczach k. Terespola i Ortelu Książęcym k. Białej Podlaskiej 255

Chełm–Włodawa (różne obozy)
Dok. 36. 1941, Warszawa-getto [?]
a) N.N., Wyciąg ze „Sprawozdania z podróży inspekcyjnej [...]” po obozach pracy w Sawinie, Krychowie, Sajczycach i Ossowie k. Włodawy (lipiec 1941 r.) (fragment) 257
b) N.N., „Sprawozdanie z drugiej podróży [po obozach] chełmskich. Wyjazd [...] powrót 28.08[?].1941 r.” (Sawin, Sajczyce, Krychów) 266
Dok. 37. Po 7.12.1940, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "שעדלישטשע אין לאַגער דער„] "Obóz w Siedliszczach”] 268
Dok. 38. Po 13.08.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "כעלמסקי. פאָוו – סײַטשיצע„] "Sajczyce – pow. chełmski”] 270
Dok. 39. b.d., Warszawa-getto [?]. Edmund P[et]ry, kierownik obozu w Sajczycach, Pismo do RŻ w Warszawie [?] 273
Dok. 40. Po 8.09.1941, Warszawa-getto. N.N., Dwa meldunki (z 7 i 8.09.1941 r.) dotyczące egzekucji w obozie w Ossowie k. Włodawy 274
Dok. 41. Po 21.09.1941, b.m. N.N., Relacja dotycząca egzekucji w obozie w Ossowie k. Włodawy (21.09.1941 r.) (fragment) 275
Dok. 42. Po 19.10.1941, Warszawa-getto. Fajwel Kaufman, Relacja pt. ארבעט־לאגער דער" "(אָסאָווע (אסוּוו אָשיעדלע אין„] Obóz pracy w osiedlu Osów (Osowa)”] (19.10.1941 r.) 279

Dęblin
Dok. 43. 20.06.1941, Dęblin – obóz pracy, Salek Goldsobel (Dęblin (Arbeitslager – Flugplatz), u J. Grudki), List z 20.06.1941 r. do Ch. Goldsobla (Warszawa, ul. Nowolipie 31 m. 10a) 283

Józefów nad Wisłą
Dok. 44. b.d., Warszawa-getto. N.N., Piosenki satyryczne śpiewane w obozach pracy 284

Końskowola i Milejów
Dok. 45. Pocz. 1941, Warszawa-getto. „Obozy zimowe”. Memoriał [RŻ?] dotyczący obozów w Końskowoli i Milejowie zorganizowanych dla ludności żydowskiej listopad 1940 – styczeń 1941 r. 286
Dok. 46. Po 12.1940, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "לאַגער קאָנסקאָוואָלער דער„] "Obóz w Końskowoli”] 299

Oszczów
Dok. 47. Po 12.1940, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. .אסטשוּוו אין אַרבעטס־לאַגער דער" "לאַגער אין מאַרש דער„] Obóz pracy w Oszczowie. Marsz do obozu”] 301

Trawniki
Dok. 48. Po 06.1942, b.m. N.N., Notatka dotycząca obozu w Trawnikach 304

Tyszowce
Dok. 49. Po 12.1940, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. „Obóz pracy w Tyszowcach w 1940 r.” 305

Zamość–Białobrzegi
Dok. 50. Po 7.12.1940, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. „Z obozu pracy w Zamościu w 1940 r.” 318
Dok. 51. Po 28.10.1940, Warszawa-getto. N.N., List z obozu pracy w Zamościu do N.N. w Warszawie („Dosłowny odpis urywka listu obozowicza do znajomej w Warszawie 28.10.1940 r.”) 333
Dok. 52. Po 29.01.1941, Warszawa-getto. [Józef Fersztenberg], Relacja pt. זאַמאָשטש" "ביאַלאָבזשעג„] – Zamość–Białobrzegi”] (29.01.1941 r.) 345

Dystrykt radomski
Nowa Słupia
Dok. 53. 18.10.1941, po 18.10.1941, Nowa Słupia, Warszawa-getto. N.N. (Dawid) (Nowa Słupia), List z 18.10.1941 r. do matki 347

Rudniki
Dok. 54. Po 01.1942, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. דער אין צוואַנג־אַרבעט אויף יידן. רודניקי" "«וואַפנארוד «פֿאַבריק„] Rudniki. Żydzi na pracach przymusowych w fabryce «Wapnorud»”] (01.1942 r.) 350

Dystrykt warszawski
Obozy wokół Warszawy
Dok. 55. Po 05.1941, Warszawa-getto. Zbiór relacji i dokumentów dotyczących obozów pracy leżących wokół Warszawy (1941 r.) 354
Dok. 56. Po 05.1941, Warszawa-getto. Protokoły relacji (przesłuchań) dotyczących sytuacji w obozach pracy w Wildze, Nartach, Łowiczu, Dąbrowicach k. Skierniewic
(30.04–8.05.1941 r.) 366

Drewnica
Dok. 57. Po 25.06.1941, Warszawa-getto. [dr Michał? Olicki], „Wspomnienia z obozu pracy w Drewnicy” k. Warszawy (kwiecień–czerwiec 1941 r.) 392
Dok. 58. Po 05.1941 Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. ,איבערלעבענישן. דרעווניצע – וואַרשע". Drewnica–Warszawa [„פאַסירונגן און עפיזאָדן אינם צוואַנגס אַרבייטס לאַגער אין דרעווניצע" (Przeżycia, wydarzenia i epizody w obozie pracy przymusowej w Drewnicy)”] (fragment) 394
Dok. 59. Po 20.05.1941, Warszawa-getto, „Protokół przesłuchania” Zygmunta Dajtelbauma w dn. 20.05.1941 r., dotyczący jego pobytu w obozie pracy w Drewnicy 401

Grójec (okolice)
Dok. 60. b.d., Warszawa-getto, N.N., Notatka o pobiciu chłopca w obozie pracy k. Grójca [?] (fragment) 403

Gzdów
Dok. 61. b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "אשכנז בנוסח הכשרה„] "Szkolenie w stylu niemieckim”] 403

Kamion
Dok. 62. Po 8.08.1941, Warszawa-getto, N.N., Dziennik z pobytu w obozie pracy w majątku Kamion k. Skierniewic (4–8.08.1941 r.) 421

Kampinos/Piekło/Narty
Dok. 63. Po I poł. 1941, Warszawa-getto. [Chitowski, rabin], Relacja pt. "קאַמפינאָס„] "Kampinos”] 426
Dok. 64. 12.06.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "צוואנגס־אַרבעטס־לאַגער וואָכן זעקס " [„Sześć tygodni w obozie pracy przymusowej] (12.06.1941 r.) 449
Dok. 65. b.d., Szymanów k. Sochaczewa. N.N. (Szymanów k. Sochaczewa, obóz pracy), List do N.N. (Warszawa-getto) 455

Kawęczyn
Dok. 66. [31.10.1942], Kawęczyn. J. [?] Guterman (Kawęczyn 53, Judenlager), List z [31.10.1942 r. d.st.] do H. [?] Jeziora (Warszawa-getto, zakład fryzjerski,
ul. Leszno 24) 456

Łęki
Dok. 67. b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. „Notatki obozowicza z roku 1941 (Łęki pod Siedlcami)” 457
Dok. 68. 1941 [?], Warszawa-getto. N.N., Relacja z pobytu w obozie pracy w Łękach k. Siedlec 467

Łowicz (oraz Kapituła i Małszyce)
Dok. 69. Po 06.1941, Warszawa-getto. [Bronisław Braff], Raport pt. „Łowicz – obozy pracy (widziane w czerwcu 1941 r.)” 469
Dok. 70. 15.08.1941 i po 15.08.1941, Warszawa-getto. Lisser, Relacja pt. לאָוויטשער אין " "אַרבעטס־לאַגער„] W łowickim obozie pracy”] (15.08.1941 r.) 480
Dok. 71. b.d., Warszawa-getto. J. [?] Z., Relacja pt. „Obóz pracy Łowicz” 484
Dok. 72. Po 05.1941, Warszawa-getto. Aron Gips, Zbiorek piosenek pt. „Z Bzury (wiązanka pieśni obozowych)” 485

Mordy
Dok. 73. Po 04.1941, Warszawa-getto. [Abram Erlich?], Relacja pt. „Obóz pracy w Mordach – 1941” 487

Tarczyn
Dok. 74. Po 07.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja z pobytu w obozie pracy w Tarczynie 494

Wilga
Dok. 75. Po 28.04.1941, Warszawa-getto. Mojżesz Passensztajn, grupowy SP, Pismo do Prezesa RŻ w Warszawie [Adama Czerniakowa] 496
Dok. 76. Po 5.05.1941, Warszawa-getto. Mosze Herdyk (ul. Nalewki 9 m. 2), Relacja pt. "סאָבין אין לאַגער א פֿון באַריכט„] "Relacja o obozie w Sobieniach”] 499
Dok. 77. Po 11.05.1941, Warszawa-getto. Judel Moszman (ul. Nalewki 32 m. 2), Relacja dotycząca obozu pracy w Wildze k. Garwolina (11.05.1941 r.) 500
Dok. 78. Po 05.1941, Warszawa-getto. N.N. (Wilga), List z pocz. 05.1941 r. do N.N. (Warszawa). List więźnia po 8 dniach pobytu w obozie pracy z prośbą do rodziców o natychmiastowe wydostanie z obozu 501
Dok. 79. a) 20.02.1942, Sobienie-Jeziory. I. Rajewski [?] (Sobienie-Jeziory, ul. Garwolińska 7), List z 20.02.1942 r. do R. Rotblit (Warszawa, ul. Miła 7 m. 35, u Szlamy Szterna) 502
b) 20.02.1942 [?], Sobienie-Jeziory. N.N. (Sobienie-Jeziory), List z 20.02.1942 r. [?] do N.N. (Warszawa-getto) 503

Obozy w nieustalonych miejscowościach
Dok. 80. b.d., Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. „Nasz dzień w obozie” 504
Dok. 81. Po 17.12.1940. N.N. (Saul), List z 17.12.1940 r. do rodziców (Warszawa-getto) 505
Dok. 82. b.d., b.m., Obóz pracy N.N., Opaska brygadzisty z obozu pracy 506
Dok. 83. Po 30.10.1940, Warszawa-getto. N.N. (Biłgoraj), Listy z 28 i 30.10.1940 r. do N.N. (Warszawa) 506

Obozy poza Generalnym Gubernatorstwem
Altengrabow (?)
Dok. 84. 1941, Warszawa-getto. [Marian Liberman], Relacja z pracy przymusowej w cukrowni 507

Auschwitz
Dok. 85. Po 6.11.1940, Auschwitz (obóz). Der Leiter der Verwaltung des KL Auschwitz, Pismo z 6.11.1940 r. do Leji Nejman (Warszawa, ul. Targowa 64 m. 9). dot. Chila
Nejmana (ur. 5.04.1894 r.), zmarłego w obozie 509

Kutno-Konstancja
Dok. 86. Przed 11.10.1941, Kutno. Estera Kopel (Kutno, Judenlager Konstancja), List do Chany Gałeckiej (Warszawa, ul. Nowolipie 53 m. 6 [?]) 511

Lauta
Dok. 87. 1.06.1942, obóz Lautawerk Süd (Lauta k. Cottbus). Szymon Józef [Taube] (obóz Lautawerk Süd (Lauta k. Cottbus), List z 1.06.1942 do U[szera] Taube (Warszawa, ul. Nowolipie 15 m. 30) 512
Dok. 88. b.d., b.m. [Szymon Józef Taube], List do N.N. (fragment). Inf. dot. L[ibcia] Pińczewska 512

Ruda Pabianicka
Dok. 89. Po 16.12.1939, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. "לאָדזש ביי פאַביאַניצקאַ רודאַ " [„Ruda Pabianicka koło Łodzi”] 513

Słownik terminów 515
Bibliografia 521
Summary 526
Indeks osób 529
Indeks geograficzny 539
Wykaz sygnatur 547