ebook Ciąża mnoga i wieloraczki w starożytności Dominika Lewandowska

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2021

Książka poświęcona jest zjawisku ciąży mnogiej i narodzinom wieloraczków w starożytności. Jej podstawą są źródła pisane ze starożytnego Bliskiego Wschodu (Mezopotamia, Egipt, Lewant, Anatolia) oraz z Grecji i Rzymu, których zakres chronologiczny obejmuje prawie 2500 lat.

Tak bogaty materiał źródłowy pozwolił na przyjrzenie się tematowi z kilku perspektyw: prześledzono opowieści mitologiczne o półboskich bliźniakach i liczniejszych wieloraczkach, medyczne i astrologiczne koncepcje powstawania ciąży wielopłodowej oraz konsekwencje przyjścia na świat kilkorga dzieci jednocześnie w ujęciu prawa rzymskiego. Osobno zebrano wzmianki o narodzinach wieloraczków, które rzeczywiście miały miejsce w czasach starożytnych. Cennym uzupełnieniem są również rozdziały o wyobrażeniach Greków i Rzymian odnoszących się do krain zwiększających płodność, ciąży mnogiej u zwierząt i wykorzystania motywu bliźniąt i trojaczków w ówczesnej sztuce oraz „kulturze masowej”.

******

Multiple Pregnancy and Multiple Births in Antiquity

The book concerns multiple pregnancy and multiple births in Antiquity. The analysis of written sources from the Middle East (Mesopotamia, Egypt, the Levant, Anatolia) as well as from Greece and Rome allows looking at the subject from several perspectives: the author investigated myths about semi-divine twins and numerous multiple births, medical and astrological concepts of multiple pregnancies and the consequences of multiple births in the Roman law.

Spis treści ebooka Ciąża mnoga i wieloraczki w starożytności

Podziękowania 9

Uwagi edytorskie 11

Wprowadzenie 13
Kulturowa historia wieloraczków w zarysie 14
Historia badań 28
Terminologia 30

ROZDZIAŁ I. Wzorce mitologiczne 38
I.1. Bliźnięta 38
I.1.a. Bliźnięta z różnych ojców 39
I.1.b. Dioskuryzm 45
I.1.c. Bliźnięta porzucone po porodzie – motyw porzuconego bohatera 46
I.1.d. Bliźnięta wykarmione przez zwierzęta 71
I.1.e. Bliźnięta walczące ze sobą 78
I.1.f. Rodziny bliźniacze (familles gémellaires) 84
I.2. Bliźnięta syjamskie 85
I.2.a. Molionidzi 86
I.2.b. Gerion 88
I.3. Trojaczki 90
I.3.a. Kastor, Polluks i Helena 90
I.3.b. Minos, Sarpedon i Radamantys 91
I.3.c. Horacjusze i Kuriacjusze 92
I.3.d. Grupy trzech sióstr 94
I.4. Czworaczki 95
I.5. Liczniejsze wieloraczki 95
I.5.a. Dzieci Niobe 95
I.5.b. Muzy 97
I.5.c. Danaidy 97
I.6. Konkluzje 98

ROZDZIAŁ II. Koncepcje medyczne 100
II.1. Greckie teorie medyczne 100
II.1.a. Presokratycy i doksografia 100
II.1.b. Koncepcje Hippokratesa 110
II.1.c. Koncepcja Arystotelesa 118
II.2. Medycyna grecka okresu cesarstwa 128
II.2.a. Soranos 128
II.2.b. Anegdota o matce dwadzieściorga dzieci 130
II.2.c. Galen 133
II.2.d. Pseudo-Galen 134
II.2.e. Oreibasios 137
II.2.f. Aetios z Amidy 138
II.2.g. Paweł Egineta 139
II.3. Łacińscy naśladowcy 140
II.3.a. Pliniusz Starszy 141
II.3.b. Helvius Vindicianus 144
II.3.c. Caelius Aurelianus 146
II.3.d. Muscio 147
II.4. Konkluzje 148

ROZDZIAŁ III. Koncepcje astrologiczne 150
III.1. Astrologia urodzeniowa a wieloraczki 150
III.2. Horoskopy urodzeniowe i problem bliźniąt 160
III.3. Konkluzje 162

Rozdział IV. Ciąża mnoga a świat naturalny 164
IV.1. „Krainy płodności” 164
IV.1.a. Egipt 164
IV.1.b. Ziemia albańska 171
IV.1.c. Umbria 172
IV.2. Płodne zwierzęta 172
IV.2.a. Koza i owca 174
IV.2.b. Maciora 177
IV.2.c. Suka 180
IV.2.d. Zając 181
IV.2.e. Mysz 187
IV.2.f. Lwica 188
IV.2.g. Żmija 189
IV.2.h. Niedźwiedzica 190
IV.2.i. Kotka 190
IV.2.j. Pozostałe kopytne 191
IV.2.k. „Amfibie” 192
IV.2.l. Zwierzęta wodne 194
IV.2.m. Ptaki 195
IV.3. Konkluzje 197

ROZDZIAŁ V. Historyczne wieloraczki 199
V.1. Trojaczki z Terraciny 199
V.2. Fausta z Ostii 201
V.3. Niewolnica cesarza Augusta 203
V.4. Pochówek z Baldock 204
V.5. Serapias 205
V.6. Późnoantyczne czworaczki 213
V.7. Konkluzje 215

ROZDZIAŁ VI. Ciąża mnoga i wieloraczki a prawo rzymskie 216
VI.1. Tzw. leges regiae 216
VI.2. Digesta: przywileje wynikające z narodzin trojaczków 218
VI.3. Digesta: narodziny wieloraczków a prawo spadkowe 221
VI.4. Konkluzje 226

ROZDZIAŁ VII. Ciąża mnoga i wieloraczki w starożytnej
„kulturze masowej” 227
VII.1. Grecka i rzymska komedia 227
VII.2. Epika łacińska 230
VII.3. Fikcyjne mowy sądowe 233
VII.4. Satyry i epigramaty 235
VII.5. Paradoksografia 238
VII.6. Oneiromancja 239
VII.7. Przysłowia 239
VII.8. Ikonografia 240
VII.8.a. Dea nutrix 241
VII.8.b. Figurki wotywne 245
VII.8.c. Ikonografia funeralna 247
VII.8.d. Ikonografia monet 249
VII.9. Konkluzje 250

Wnioski końcowe 252

ANEKS. Zestawienie źródeł pisanych na temat ciąży mnogiej i wieloraczków na starożytnym Bliskim Wschodzie 255

Wykaz skrótów 263

Bibliografia 264

Indeks osobowy 301

Indeks nazw geograficznych i topograficznych 311

Indeks miejsc i postaci mitologicznych, legendarnych
i literackich 314