Za darmo

ebook Decentralizacja fiskalna jako ograniczenie zjawiska Lewiatana Beata Guziejewska

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2022

Monografia dotyczy decentralizacji fiskalnej i jej ograniczającej roli w procesach rozrastania się sektora publicznego, które określa się Lewiatanem. Nawiązano w niej do tzw. hipotezy Lewiatana sformułowanej przez J. M. Buchanana w odniesieniu do zdecentralizowanych struktur finansów publicznych. Przedmiotem rozważań są procesy decentralizacji fiskalnej w szerokim ujęciu: ekonomicznym, politycznym, administracyjnym, socjologicznym i przestrzennym. Analizy oparto w dużym stopniu na dorobku federalizmu fiskalnego. Celem publikacji jest pogłębienie dorobku teoretycznego w zakresie wykorzystania procesów decentralizacji jako mechanizmu hamowania niebezpiecznego zjawiska Lewiatana. Dokonano również przeglądu dotychczasowych badań empirycznych oraz zweryfikowano pozytywnie podstawową hipotezę badawczą mówiącą, iż decentralizacja fiskalna oparta na wypracowanych w doktrynie finansów publicznych założeniach jakościowych ma pozytywny wpływ na efektywność sektora publicznego oraz ogranicza państwo Lewiatana. W opracowaniu uwzględniono współczesne wyzwania procesów decentralizacji fiskalnej, takie jak koncepcja ESG (Environmental – Social – Governance) oraz długookresowe konsekwencje pandemii. Rozważania mają charakter interdyscyplinarny i kończą się propozycją włączenia procesów decentralizacji fiskalnej do nowego paradygmatu finansów zrównoważonych.

Spis treści ebooka Decentralizacja fiskalna jako ograniczenie zjawiska Lewiatana

Wstęp 9

Rozdział 1. Podsektor samorządowy jako element sektora publicznego w kontekście ryzyka czynników niefinansowych (ESG) 15
1.1. Istota oraz specyfika sektora publicznego w otoczeniu lokalnym i globalnym 15
1.2. Wpływ czynników niefinansowych (ESG) na sektor publiczny i finanse publiczne 23
1.3. Efektywność sektora publicznego na różnych szczeblach władz publicznych 25
1.4. Problemy rozmiarów sektora publicznego i ich konsekwencje: prawo Wagnera, zjawisko flypaper effect i hipoteza Lewiatana 33
1.5. Problem rozrastania się sektora publicznego: ujęcie historyczno-statystyczne 39
1.6. Administracja publiczna i rola czynnika ludzkiego w sektorze publicznym 51
1.7. Potencjał administracyjny jako wyznacznik procesów decentralizacji 61
1.8. Komparatystyka filozofii sektora publicznego w wybranych systemach: triada państwa, samorządu terytorialnego i rynku 63

Rozdział 2. Konieczność a uwarunkowania i bariery decentralizacji fiskalnej 73
2.1. Pojęcie, zakres i instrumenty polityki fiskalnej 73
2.1.1. Wąskie i szerokie pojęcie polityki fiskalnej 73
2.1.2. Tradycyjne instrumenty polityki fiskalnej a instrumenty polityki fiskalnej w warunkach decentralizacji 75
2.1.3. Przyczyny i konsekwencje hybrydyzacji finansów publicznych oraz polityki fiskalnej w systemach zdecentralizowanych 79
2.2. Pojęcie i wybrane aspekty decentralizacji oraz decentralizacji fiskalnej 81
2.2.1. Niejednorodność pojęcia decentralizacji fiskalnej i pojęcia pokrewne 81
2.2.2. Aspekt polityczny decentralizacji 85
2.2.3. Aspekty ekonomiczno-finansowy oraz administracyjny decentralizacji 86
2.2.4. Aspekt socjologiczny decentralizacji 90
2.2.5. Aspekty: terytorialny, przestrzenny i geograficzny 93
2.3. Decentralizacja fiskalna w kontekście jej konieczności i ograniczeń 95
2.4. Uwarunkowania decentralizacji fiskalnej w różnych modelach finansów publicznych 102
2.4.1. Kwestie ustrojowe i konstytucyjne: kraje unitarne a kraje federalne 102
2.4.2. Modele decentralizacji fiskalnej: jednolity system podatkowy a konkurencja podatkowa 109
2.5. Specyfika, cechy i konstrukcja podatków lokalnych 113
2.6. Podatki środowiskowe i instrumenty fiskalne w polityce klimatycznej oraz możliwości ich decentralizacji 116

Rozdział 3. Nowe zarządzanie publiczne w warunkach decentralizacji fiskalnej 121
3.1. Tradycyjne i nowoczesne zarządzanie publiczne: koncepcje good governance i public governance 121
3.2. Początki i ewolucja koncepcji nowego zarządzania publicznego 124
3.3. Nowe zarządzanie publiczne w podsektorze samorządowym (w kontekście doświadczeń brytyjskich) 134
3.4. Potencjał administracyjny a decentralizacja fiskalna i problem asymetrii decentralizacji 136
3.5. Budżetowanie partycypacyjne i budżetowanie zadaniowe jako narzędzia zmian proefektywnościowych 141
3.6. Podejście ortodoksyjne w koncepcji nowego zarządzania publicznego a dostosowania iteracyjne 153
3.7. Nowe zarządzanie publiczne i decentralizacja a problem korupcji 158

Rozdział 4. Decentralizacja państwa i decentralizacja fiskalna a hipoteza Lewiatana 163
4.1. Pojęcie hipotezy Lewiatana i jej ewolucja 163
4.2. Wpływ decentralizacji na ograniczenie zjawiska Lewiatana w świetle wyników badań empirycznych 166
4.3. Wybrane badania iluzji fiskalnych, zjawiska flypaper effect i hipotezy Lewiatana poświęcone Polsce 176
4.4. Niejednoznaczność wyników badań empirycznych poświęconych wpływowi decentralizacji fiskalnej na rozmiary sektora publicznego i finansów publicznych 191
4.5. Wpływ decentralizacji na lepszą alokację zasobów oraz wzrost gospodarczy 199
4.6. Teoria agencji a konkurencja podatkowa i rozrost sektora publicznego 202
4.7. Wydatki sztywne i elastyczne a metody planowania budżetowego – luka w relacjach procesu budżetowego i celach polityki publicznej 209
4.8. Rola planowania budżetowego, procesu przeglądu wydatków oraz strategii wydatkowania środków publicznych 214
4.9. Racjonalizacja i kontrola gospodarki finansowej samorządu terytorialnego w kontekście koncepcji prawa naturalnego i pozytywnego 220
4.10. Kryzys COVID-19 a państwo Lewiatana 227

Rozdział 5. Modele i współczesne wyzwania w procesach decentralizacji fiskalnej 231
5.1. Decentralizacja fiskalna w modelach scentralizowanym, zdecentralizowanym i mieszanym 231
5.2. Endogeniczne i egzogeniczne uwarunkowania optymalizacji decentralizacji fiskalnej 239
5.3. Ewolucja teorii federalizmu fiskalnego a demokracja bezpośrednia i pośrednia 242
5.4. Konsekwencje transferów i miękkich ograniczeń budżetowych 248
5.5. Wyzwania i potencjalne kierunki skutecznej polityki fiskalnej w warunkach decentralizacji 251
5.6. Konceptualizacja reform sektora publicznego w warunkach decentralizacji 256
5.7. Nowa ekonomia instytucjonalna i jej wpływ na podejście do reformowania sektora publicznego i decentralizacji fiskalnej 262
5.8. Systematyczny i skokowy wzrost wydatków publicznych 267
5.8.1. Wpływ starzejących się społeczeństw i zmian demograficznych na wzrost Lewiatana oraz opiekuńczych funkcji państwa 267
5.8.2. Wpływ rozwoju ekonomiczno-społecznego, funkcji państwa i demokracji na wzrost państwa Lewiatana 272
5.8.3. Propozycja włączenia decentralizacji sektora publicznego i decentralizacji fiskalnej do paradygmatu finansów zrównoważonych. Próba syntezy 278

Zakończenie 283

Bibliografia 287

Spis tabel i rysunków 307