ebook Dolny Śląsk 1936-1956 Yaman Kouli

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2018

Autor analizuje rozwój przemysłu na Dolnym Śląsku w latach 1936–1956 w kontekście pytania o rolę wiedzy w procesie produkcji. Sugeruje związek między załamaniem się produkcji przemysłowej w regionie po 1945 roku i wysiedleniami ludności niemieckiej. Ukazuje, jakie skutki niesie utrata sieci informacyjnych, przy założeniu, że pewnych kategorii wiedzy nie da się „przechowywać” inaczej niż tylko dzięki ludzkiej pamięci.

Jednym z głównych obszarów analizy jest polska polityka przesiedleńcza. Do końca lat 40. XX wieku jej celem było możliwie szybkie wysiedlenie ludności niemieckiej, jednak po 1950 r. zaczęto nakłaniać Niemców do pozostawania. Wydaje się, że stały za tym głównie przyczyny gospodarcze, a nie – jak do tej pory uważano – polityczne.

Choć w latach 50. i 60. XX wieku wiele krajów Europy i świata przeżyło wzrost gospodarczy, tzw. Ziemie Odzyskane takiego „cudu gospodarczego” nie doświadczyły. Próbowano to wyjaśniać, wskazując m.in. na zniszczenie przemysłu w wyniku działań wojennych i demontaży, braki kapitałowe i niedobór siły roboczej, względy polityczne czy poczucie pewnej tymczasowości polskiej administracji na tych terenach, co prowadziło do mniejszego zaangażowania polskiej ludności napływowej w ich zagospodarowanie. Jednak liczne przykłady pokazują, że choć katastrofy naturalne czy wojny mogą w krótkiej perspektywie paraliżować gospodarkę, później jest to kompensowane ponadprzeciętnym wzrostem.

Specyficznym rysem powojennej historii Dolnego Śląska były bez wątpienia przesiedlenia. Autor wskazuje, że wraz z utratą pracującej tam wcześniej ludności zabrakło głównego elementu pozwalającego na wykorzystanie potencjału przemysłowego i przeprowadzenie jego pomyślnej rekonstrukcji, tj. wiedzy istotnej dla procesu produkcyjnego.

*********

Lower Silesia 1936-1956. Rapid Development and Unsuccessful Reconstruction: The Impact of Knowledge on Industrial Production

The author analyzes the development of industry in Lower Silesia in the years of 1936-1956 in the context of the question about the role of knowledge in the production process. He suggests a connection between the collapse of industrial production in the region after 1945 and the displacement of the German population. He shows the results of a loss of information networks, assuming that certain categories of knowledge cannot be "stored" in any other way than through human memory.

*********

Yaman Kouli – studiował historię gospodarczą i prawoznawstwo w Bielefeld, a następnie w Paryżu, przebywał też na stypendium na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Institut für Europäische Geschichte w Moguncji. Od 2011 roku wykładowca Institut für Europäische Geschichte Uniwersytetu Technicznego w Chemnitz, gdzie w 2012 roku doktoryzował się na podstawie pracy Die materielle Illusion oder Ohne Wissen ist alles nichts – die Bedeutung von Wissen für industrielle Produktion am Beispiel Niederschlesiens 1936–1956, opublikowanej w Niemczech w 2014 roku.

Spis treści ebooka Dolny Śląsk 1936-1956

Przedmowa do wydania polskiego 9

I. Wprowadzenie 11

II. Związek pomiędzy wiedzą naukową i produkcją przemysłową 21
1. Problematyka 21
2. Wiedza jako problem teorii gospodarki 23
3. Wiedza – główny czynnik produkcji
przemysłowej? 25
3.1. Zarys modelu – trzy formy wiedzy 25
3.2. O możliwości przechowywania wiedzy 32
3.3. Skutki braku możliwości magazynowania
sieci wiedzy 35
4. Czy Dolny Śląsk jest przypadkiem szczególnym?
Model sieci wiedzy i „cud gospodarczy” 37
4.1. Teza rekonstrukcyjna 39
4.2. Hipoteza konwergencji 42

III. Czy Dolny Śląsk był rozwiniętym regionem przemysłowym? Przemysł Dolnego Śląska i jego rozwój od 1936 roku do końca wojny 47
1. Dlaczego Dolny Śląsk? 47
2. Przykład „technologicznego zacofania”? –
znaczenie gospodarcze Dolnego Śląska w Rzeszy
Niemieckiej 53
2.1. Stan badań i źródeł 53
2.2. Rozmieszczenie geograficzne przemysłu
Dolnego Śląska 54
2.3. Znaczenie Dolnego Śląska dla niemieckiego
przemysłu 60
2.4. Kwalifikacje i wykształcenie
zatrudnionych w przemyśle na Dolnym Śląsku 65
3. Rozwój dolnośląskiego potencjału przemysłowego
do 1944 roku 73
3.1. Rozwój pojedynczych gałęzi przemysłu do
1944 roku na podstawie liczby zatrudnionych 75
3.2. 1936–1939: dolnośląska industrializacja?
82
3.3. 1939–1942: przemysł Dolnego Śląska w
pierwszej połowie wojny 89
3.4. 1942–1945: Dolny Śląsk podczas wojny
totalnej 94
4. Lata 1943–1944: Dolny Śląsk i niemieckie
tereny wschodnie w polityce zbrojeniowej Speera
96
4.1. Praktyka przenoszenia zakładów 98
4.2. Motywy, zakres i skutki przenoszenia
zakładów produkcyjnych 104
5. Kapitał materialny i kapitał niematerialny na
Dolnym Śląsku w okresie przed końcem drugiej
wojny światowej 111
5.1. Potencjał produkcyjny w 1944 roku 111
5.2. Nowy sposób produkcji? 115
6. Zawężona perspektywa – skutki nadmiernego
akcentowania roli zniszczeń i demontaży 118

IV. „Nowy” przemysł… – rozwój produkcji przemysłowej na Dolnym Śląsku po zakończeniu wojny 122
1. Stan badań i źródła 123
2. „Twierdza Dolny Śląsk”? – legenda „godziny
zero” 126
2.1. Zniszczenia wojenne 127
2.2. Demontaże przeprowadzane przez Wehrmacht
i Armię Czerwoną 133
2.3. Bilans 140
3. 1945–1956: „polonizacja” gospodarki na
ziemiach włączonych do Polski po 1945 roku i
polityka gospodarcza do 1956 roku 142
3.1. Umocnienie polskiej władzy państwowej 144
3.2. Administracja na tak zwanych „Ziemiach
Odzyskanych” w latach 1945–1949 146
3.3. Grupy operacyjne i przejmowanie
gospodarki niemieckiej (1945–1946) 151
3.4. Powstanie gospodarki planowej 1947–1949:
plan trzyletni 160
3.5. Bilans wstępny – w jakim stopniu powiodło
się przejęcie przemysłu? 166
3.6. Plan sześcioletni 1950–1955 170
4. Bilans 180
4.1. Stan przemysłu dolnośląskiego w 1956 roku
180
4.2. Czy na Dolnym Śląsku doszło do procesu
rekonstrukcji? 196

V. Z „nowymi” pracownikami – „spuścizna” wysiedlenia i jego konsekwencje 200
1. Nowa perspektywa 200
2. Podstawy decyzji w zakresie polityki
gospodarczej na ziemiach przyznanych Polsce w
1945 roku 203
2.1. Jaki obraz nowych ziem miały podmioty
odpowiedzialne? 203
2.2. Rola instytutów badawczych 207
3. Wysiedlenie i zasiedlenie terenów
przyłączonych do Polski w 1945 roku 210
3.1. Stan badań nad wysiedleniem 210
3.2. Początek wysiedleń 212
3.3. Zasiedlenie ziem przyznanych Polsce w
1945 roku 217
3.4. Odbudowa mimo „spakowanych walizek” – czy
nowe tereny były tymczasowe? 223
4. „Na tropie wiedzy” 230
4.1. „Tabula rasa et fabrica vacua” – system
kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku po
1945 roku 231
4.2. Asymetria interesów ministerstw i
dyrekcji firm 238
4.3. Następstwa braku „komplementarnej” wiedzy
250
4.4. Przymusowo wysiedleni w Republice
Federalnej 260

VI. „Wiedza i produkcja poindustrialna”: wyniki studium 273
1. Nowa interpretacja rozwoju przemysłowego
Dolnego Śląska po drugiej wojnie światowej 273
2. Motywy i skutki wypędzeń 276
3. Wiedza, praca oparta na wiedzy i produkcja
poindustrialna 279
4. Skutki wysiedleń 281

VII. Dodatek 285
1. Lista skrótów 285
2. Konkordancja nazw miejscowości dolnośląskich
286
3. Lista znanych zakładów przeniesionych na Dolny
Śląsk 288
3.1. Zakłady przeniesione na Dolny Śląsk,
które nie podjęły produkcji (stan z 1
października 1943 roku) 288
3.2. Zakłady zbrojeniowe prowadzące negocjacje
w związku z przeniesieniem na Dolny Śląsk
(stan z 1 października 1943 roku) 294
4. Wykaz tabel, ilustracji i diagramów 295
4.1. Tabele 295
4.2. Ilustracje i diagramy 296

VIII. Bibliografia 297
1. Źródła 297
1.1. Źródła publikowane 297
1.2. Źródła niepublikowane 298
2. Literatura 298