-17%

ebook Dysleksja i ADHD współwystępujące zaburzenia rozwoju Małgorzata Lipowska

Wydawca: Scholar

Rok wydania: 2011

Monografia Dysleksja i ADHD – współwystępujące zaburzenia rozwoju. Neuropsychologiczna analiza deficytów pamięci należy do nielicznych w naszym kraju prac badawczych, dotyczących pogranicza neuropsychologii rozwoju i psychologii klinicznej dziecka. Istotnym walorem tej pracy, jest jej interdyscyplinarny charakter. Takie podejście do tematu stanowiło wielkie wyzwanie dla Autorki, bo wymagało wszechstronnej wiedzy. Jako psycholog musiała głęboko wejść w wiele specjalności z zakresu medycyny, dlatego jest tam obecne neuropsychologiczne, neuroanatomiczne, neurofizjologiczne i genetyczne podejście do zagadnień zaburzeń uczenia się i zachowania oraz ich współwystępowania. To wszystko stanowi, iż recenzowana rozprawa ma charakter unikatowy […]. Monografia uzupełnia brak tego rodzaju publikacji, niezbędnych dla rozwoju nauki, edukacji, a także dla potrzeb profesjonalistów.
prof. zw. dr hab. Marta Bogdanowicz
Monografia stanowi wyróżniające się autorskie przedstawienie zagadnień rozpatrywanych w części teoretycznej i sprecyzowanych w formie pytań badawczych w programie badań własnych. Dokumentuje szeroki zakres wiedzy i równie szerokie doświadczenie kliniczne Autorki […]. Metodologia badań własnych eksponuje podejście mikrogenetyczne do funkcjonowania mózgu i umysłu, ponieważ jest to podejście procesowe umożliwiające wyjaśnienie dynamiki objawów patologicznego rozwoju w warunkach uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Na podkreślenie zasługuje fakt, iż podejście mikrogenetyczne dopiero zaczyna być włączane do badań nad patologią rozwoju u dzieci.
prof. zw. dr hab. Danuta Kądzielawa
Rzadko się zdarza w neuronaukach, że głębokie myślenie teoretyczne na temat mózgu, jego struktury i funkcji u dzieci łączy się z bogatym doświadczeniem oddanego swojej pracy klinicysty. Monografia autorstwa Małgorzaty Lipowskiej stanowi przewodnik – w pełnym sensie tego słowa – w pewnej trudnej, ale jakże ważnej podróży poznania zaburzeń pamięci i ich moderatorów u dzieci ze współwystępowaniem dysleksji i ADHD. Osiągnięty wynik naukowy pomnaża moc eksplikacyjną zastosowanej teorii mikrogenetycznej, czyli – inaczej mówiąc – wnosi do nauki (w tym przypadku neuropsychologii rozwoju) nową wartość. Swoim zakresem problemowym, uwidocznionym zwłaszcza w modelowej interpretacji deficytów pamięci wśród dzieci ze współwystępowaniem dysleksji i ADHD praca, nie ma sobie podobnych w dotychczasowej tradycji badań nad zaburzeniami rozwoju u dzieci.
prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska

Spis treści ebooka Dysleksja i ADHD współwystępujące zaburzenia rozwoju

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdział 1
Specyfika zaburzeń rozwoju u dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.1. Normatywna zmiana rozwojowa a zaburzenia rozwoju . . . . . . . . . . . . 13
1.1.1. Zadania rozwojowe a zaburzenia rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . .. 15
1.1.2. Zaburzenia rozwoju z perspektywy odmiennych dyscyplin nauki . . . . . . 19
1.1.3. Problemy w zakresie terminologii i klasyfikacji zaburzeń rozwoju . . . 21
1.2. Zaburzenia rozwoju w klasyfikacjach medycznych . . . . . . . . . .... . 23
1.2.1. Zaburzenia rozwoju w klasyfikacji ICD . . . . . . . . . . . . . . . .. 25
1.2.2. Zaburzenia rozwoju w klasyfikacjach DSM . . . . . . . . . . . . . .. . 29
1.2.3. Zaburzenia rozwoju w klasyfikacjach specyficznych dla dzieci . . . .. 33
1.2.3.1. Kryteria diagnostyczne dla dzieci w wieku przedszkolnym RDC-PA . . . 33
1.2.3.2. Klasyfikacja diagnostyczna DC: 0–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.3. Teoria objawu w neuropsychologii rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . .35
1.3.1. Morfogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.3.2. Parcelacja . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.3.3. Heterochronia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Rozdział 2
Dysleksja i ADHD jako zaburzenia rozwoju . . . . . . ... . . . . . . . . . . . 43
2.1. Problemy definicyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.1.1. Dysleksja jako specyficzny problem uczenia się . . . . . . . . . . . . 44
2.1.2. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi . . . . . . . 48
2.1.3. Klasyfikacje medyczne dysleksji i ADHD . . . . . . . . . . . . . . .. 49
2.2. Epidemiologia dysleksji i ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.3. Podłoże dysleksji i ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.3.1. Występowanie rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2.3.2. Podłoże genetyczne . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.3.3. Relacja genów i środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.3.4. Podłoże mózgowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.3.5. Zaburzenia biochemiczne . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.3.6. Prenatalne i neonatalne podłoże deficytów . . . . . . . . . .. . . . . 69
2.4. Patomechanizm zaburzeń rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
2.4.1. Patomechanizm dysleksji rozwojowej . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 70
2.4.1.1. Koncepcja zaburzeń w układzie wzrokowym . . . . . . . . . . . . . . . 71
2.4.1.2. Model równowagi półkulowej . . . . . . . . ...... . . . . . . . . . . 72
2.4.1.3. Koncepcja lingwistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
2.4.1.4. Hipoteza móżdżkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.4.2. Patomechanizm ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.4.2.1. Koncepcja deficytu hamowania reakcji . . . . . . . . . . . . . . . .. 77
2.4.2.2. Model energetyczno-poznawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.4.2.3. Hipoteza behawioralnych systemów hamowania i aktywacji . . . . . . . 82
2.4.2.4. Model awersji opóźnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Rozdział 3
Współwystępowanie zaburzeń rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.1. Istota współwystępowania zaburzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.2. Epidemiologia współwystępowania zaburzeń wśród dzieci . . . . . .. . . . 87
3.3. Modele współwystępowania zaburzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 90
3.4. Koncepcje współwystępowania dysleksji i ADHD . . . . . . . . . . . ... . 94
3.4.1. Koncepcja objawów fenotypowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.4.2. Koncepcja nielosowego doboru rodziców . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.4.3. Koncepcja poznawczego podtypu ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
3.4.4. Koncepcja zbliżonej etiologii . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 99
Rozdział 4
Pamięć w ujęciu neuropsychologicznym . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 105
4.1. Istota pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
4.2. Neuroanatomiczne podstawy pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.2.1. Badania lokalizacyjne a podstawowe rodzaje pamięci . . . . . . . . . . 110
4.2.2. Hipokamp oraz przenoszenie wspomnień z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej . 111
4.2.3. Płaty półkul mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.2.4. Badania czynnościowe a molekularne i neuronalne podstawy pamięci . . . 115
4.3. Wybrane modele pamięci w neuropsychologii . . . . . . . . . . . . . . .. 117
4.3.1. Strukturalne ujęcie pamięci roboczej . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4.3.2. Modele hierarchiczne i rozproszone . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.3.3. Model mikrogenetyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.3.3.1. Ogólne założenia modelu mikrogenetycznego . . . . . . .. . . . . . . 123
4.3.3.2. Pamięć w ujęciu teorii mikrogenetycznej . . . . . . . . . . . . . . 123
Rozdział 5
Procesy pamięciowe w toku prawidłowego i zaburzonego rozwoju . . . . . .. . . 125
5.1. Prawidłowości rozwoju pamięci u dzieci . . . . . . . . . . . . . .. . . 125
5.1.1. Pamięć krótko- i długotrwała z perspektywy rozwojowej . . . . . . . . 126
5.1.1.1. Strategie zwiększania zakresu pamięci roboczej . . . . . . . . . . . 127
5.1.1.2. Prawidłowości rozwoju pamięci długotrwałej . . . . . . . . . . . . . 128
5.1.2. Badania pamięci deklaratywnej i proceduralnej u dzieci . . . . . . .. 129
5.1.2.1. Zagadnienie świadomości a pamięć deklaratywna i proceduralna . . . . 130
5.1.3. Pamięć semantyczna i epizodyczna z perspektywy rozwojowej . . . . . . 131
5.1.3.1. Rozwój pamięci semantycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
5.1.3.2. Rozwój pamięci epizodycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
5.1.3.3. Różnicowanie pamięci epizodycznej i autobiograficznej . . . . . . . 134
5.2. Relacje pamięci i uwagi z perspektywy rozwojowej . . . . . . . . . . .. 136
5.3. Pamięć a funkcje wykonawcze w ontogenezie . . . . . . . . . . . . . . .. 140
5.4. Deficyty pamięci w zaburzeniach rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.4.1. Zaburzenia pamięci jako objaw kryterialny . . . . . . . . . . . . . . 143
5.4.2. Niesymptomatyczne deficyty pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Rozdział 6
Diagnoza pamięci w dysleksji i ADHD – metodologia badań własnych . . . ...... 149
6.1. Problematyka badań, cel pracy, pytania i hipotezy . . . . .. . . . . . . 150
6.2. Badane zmienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
6.3. Charakterystyka badanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
6.3.1. Wiek badanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
6.3.2. Poziom inteligencji badanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
6.4. Metody badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
6.4.1. Metody przesiewowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.4.1.1. Analiza dokumentacji . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . 156
6.4.1.2. Wywiad ontogenetyczno-kliniczny . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 156
6.4.1.3. Kwestionariusz Ustrukturyzowanego Wywiadu Diagnostycznego
w Kierunku Zespołu Nadpobudliwości Psychoruchowej . . . . . . . . . . . . . . 157
6.4.1.4. Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci . . . . . . . . . . . . . . 157
6.4.2. Metody badania pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
6.4.2.1. Bateria Badania Pamięci Wechslera – WMS-III . . . . . . . .. . . . . 158
6.4.2.1.1. Pamięć Logiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
6.4.2.1.2. Lista Słów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
6.4.2.1.3. Pamięć Wzrokowo-Ruchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . 161
6.4.2.1.4. Powtarzanie Cyfr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
6.4.2.2. Test Figury Złożonej Reya–Osterrietha . . . . . . . . . . . . . . . 162
6.4.3. Metody badania moderatorów pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6.4.3.1. Test d2 . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6.4.3.2. DIVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
6.4.3.3. Test Interferencji Fonologiczno-Semantycznej . . . . . . . . . . . . 165
6.4.3.4. Token Test – 36 . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 165
6.4.3.5. Test Płynności Słownej COWAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
6.4.3.6. Komputerowy Test Interferencji z efektem Stroopa . . . . . . . . . . 167
6.4.3.7. Test Sortowania Kart z Wisconsin . . . . . . . . . . . . . .. . . .. 168
6.4.3.8. Test Porównywania Znanych Kształtów . . . . . . . . . . . . . . . . 169
6.5. Procedura badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Rozdział 7
Zaburzenia pamięci w dysleksji i ADHD – analiza wyników badań własnych . . . 171
7.1. Obraz defi cytów pamięci werbalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
7.2. Problemy z pamięcią wzrokową i wzrokowo-przestrzenną . . . . . . . . . . 182
7.3. Płeć badanych a zaburzenia pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 190
Rozdział 8
Poznawcze moderatory defi cytów pamięci w dysleksji i ADHD . . . . . .. . . . 193
8.1. Uwaga jako moderator procesów pamięciowych . . . . . . . . . . . . . . . 193
8.2. Język a procesy pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
8.3. Funkcje wykonawcze jako moderator pamięci . . . . . . . . . . . . . . . 217
8.4. Preferowany styl poznawczy a procesy pamięci . . . . . . . . . . . . . 228
Rozdział 9
Neuropsychologiczna analiza zaburzeń pamięci u dzieci
ze współwystępowaniem dysleksji i ADHD: próba ujęcia modelowego . . . . . . . 235
9.1. Podsumowanie wyników uzyskanych w testach badania pamięci
przez dzieci z poszczególnych grup klinicznych . . . . . . . . . . . . . . . 235
9.2. Rola poznawczych moderatorów procesów pamięciowych
wśród dzieci z grup klinicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
9.3. Mikrogenetyczny model defi cytów pamięci u dzieci ze współwystępowaniem
dysleksji i ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Rozdział 10
Wnioski i kierunki dalszych badań . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . 257
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 263
Summary
Dyslexia and ADHD – comorbidity of developmental disorders . . . . . .. . . . 305