ebook Ekklesia a oikos w epoce Nowego Testamentu Wojciech Gajewski

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania: 2013

W książce autor stara się wykazać, że wprawdzie Kościół zrodził się na fali działalności i nauki Jezusa, to jednak swoją ekspansję w Imperium zawdzięcza oparciu się na formach społecznych, funkcjonujących w epoce Nowego Testamentu w basenie Morza Śródziemnego. Szczególny wpływ na kondycję i rozwój lokalnej ekklesii wywarło środowisko domowe, które było dla niej niejako matrycą organizacyjną. Czytelnik zostaje wprowadzony w nurt badań relacji wczesnochrześcijańskiej ekklesii lokalnej do antycznej instytucji oikos/oikia (domus), będącej podstawową jednostką w strukturze antycznego społeczeństwa. Utrzymując się w tej przestrzeni badawczej, wysiłki autora zostały zogniskowane na wspólnocie korynckiej, która pod tym kątem dotychczas nie została gruntownie przebadana.

Spis treści ebooka Ekklesia a oikos w epoce Nowego Testamentu

Wstęp 11
1. Problem 11
2. Cel 14
3. Metoda 15
4. Stan badań 17
5. Struktura 22

Część I. Antyczny oikos 25

Rozdział I. Struktura domostwa – model żydowski 27
1. Okres patriarchalny 27
1.1. Pierwotny fratriarchat? 27
1.2. Kategorie 'aw i bait 31
2. Okres przedmonarchiczny i monarchiczny 34
2.1. Bet 'aw – problemy terminologiczne 36
2.2. Bet 'aw w przestrzeni familijnej 41
2.3. Bet 'aw w przestrzeni społeczno-gospodarczej 45
3. Okres judaizmu 48
3.1. Dom i ojcostwo 48
3.2. Bóg jako Ojciec Izraela 55
Ekskurs I: Bóg jako Ojciec w Nowy Testamencie 59

Rozdział II. Struktura domostwa – model grecko-helenistyczny i rzymski 65
1. Model grecko-hellenistyczny 65
1.1. Oikos/oikia – dom i rodzina 65
1.2. Pater, kyrios, kyrieia 78
2. Model rzymski 85
2.1. Domus/familia – dom i rodzina 85
2.2. Rodzina i status pater familias w świetle prawa rzymskiego 88
2.3. Rodzina i pozycja pater familias w etosie rzymskim 103

Rozdział III. Oikos w czasach Jezusa i Pawła – kontekst kulturowy 109
1. Galilea i Judea 109
1.1. Palestyńskie milieu Kościoła 109
1.2. Oikos w kontekście gospodarczym 114
1.3. Oikos w kontekście społecznym 116
1.4. Architektura żydowskiego domostwa 117
2. Korynt – rzymskie miasto w greckim świecie 119
2.1. Rzymsko-hellenistyczny kontekst miasta 119
2.2. Religijne tło miasta 124
3. Rzymska architektura domowa 131
3.1. Model domus według Witruwiusza 132
3.2. Dom miejski (insula) 139

Część II. Kościół konstytuujący się na sposób domowy 143

Rozdział IV. Kościoły domowe w Nowym Testamencie 145
Dynamiczny model ekklesii 145
1. Antyfamiliarność Jezusa? 146
2. Archetyp ekklesii domowej w Ewangeliach 149
3. Kościoły domowe w Dziejach 152
3.1. Kościoły domowe w Jerozolimie 152
3.2. Kościoły domowe w Syrii (Antiochia) 156
3.3. Kościoły domowe w Azji Mniejszej, Grecji i Rzymie 158
4. Formuła kat'oikon ekklesia w Listach Pawła 161
Wnioski 165

Rozdział V. Język familiarny w kolegiach i stowarzyszeniach oraz w Listach Pawła 167
1. Kolegia i stowarzyszenia 168
2. Język familiarny w kolegiach i stowarzyszeniach 175
3. Język familiarny w propagandzie cesarskiej 181
4. Język familiarny w Listach Pawła 185
4.1. Paweł spadkobiercą antycznej wizji oikosu 185
4.2. Pawła metafory z obszaru rodzicielstwa 188
4.2.1. Paweł jako pater i genitor w 1 Kor 4:14–15 188
4.2.2. Paweł jako parens w 2 Kor 12:14–13:10 195
4.2.3. Paweł jako pater i m ater w 1 Tes 2:6–13 196
4.3. Obraz oikos w Haustafel 200
4.4. Paweł a metamorfoza chrześcijańskiego patriarchatu 204
4.4.1. Kontynuacja tradycji 204
4.4.2. Novum Pawłowej wizji porządku w oikosie 206

Rozdział VI. Korynccy pater familias i patroni 215
Początki Kościoła w Koryncie 215
1. Kontrowersje wokół stratygrafii społecznej ekklesii 217
2. Sylwetki korynckich patronów 222
2.1. Stefanas 223
2.2. Kryspus 226
2.3. Gajusz Tycjusz Justus 228
2.4. Erast 233

Rozdział VII. Korynckie patronki 237
1. Pryscylla i Akwila 238
1.1. Pochodzenie – nawrócenie – służba 238
1.2. Oikos Akwili i Pryscylli na usługach ewangelizacji 240
1.3. Posługa nauczycielska Pryski 242
2. Chloe 245
3. Feba 246
3.1. Siostra nasza (adelphe hem on) 249
3.2. Diakon (diakonos) 250
3.3. Patronka (prostatis) 257
3.4. Kobieta zaangażowana w ekklesii 266
Ekskurs II: Diakonise 270

Rozdział VIII. Ekklesia koryncka i przestrzeń 275
1. Wnioski z badań nad przestrzenią domostwa ekklesii 275
2. Postulowana liczebność korynckiej ekklesii 277
3. Model patronacki 286
4. Pater jako zwierzchnik wspólnoty domowej 291
4.1. Pozycja pater fam ilias 292
4.2. Obowiązki wobec społeczności 293
4.3. Implikacje systemowe modelu patronackiego 294
4.4. Granice modelu pater fam ilias w odniesieniu do funkcji liturgiczno-sakralnych 296

Część III. Oikos w przypowieściach w świetle korynckiej ekklesii 299

Rozdział IX. Przypowieści – zagadnienia wprowadzające 301
1. Przypowieść jako m aszal 303
2. Przypowieść jako parabole 305
3. Przypowieści – problem hermeneutyczny 306
4. Klasyfikacja przypowieści 307
4.1. Adolf Jülicher 307
4.2. Charles Harold Dodd i Joachim Jeremias 309
4.3. Birger Gerhardsson i Leonhard Goppelt – propozycje drugiej połowy XX wieku 309
4.4. Klyne Snodgrass 311
4.5. Zwolennicy interpretacji historyczno-kulturowej 312
5. Od nauczania Jezusa do redakcji ewangelicznej 313
6. Oikos w przypowieściach: wieloaspektowość odniesień 316

Rozdział X. Pater budowniczym oikos na podstawie przypowieści o Dwóch d om ach (Mt 7:24–27, Łk 6:47–49) 320
1. Teksty i przekłady 321
2. Kontekst 322
3. Wymiar egzystencjalny przypowieści 323
4. Wymiar oikoidalno-eklezjalny 325
4.1. Przypowieść o Dwóch dom ach w kontekście Mt 16:13–18 325
4.2. Przypowieść o Dwóch dom ach w odniesieniu do 1 Kor 3:10–17 326
4.2.1. Ekklesia w konflikcie 327
4.2.2. Georgion, oikodome, naos – metafory współpracy 329
4.2.3. Paweł jako roztropny budowniczy i mądry architekt 331
4.2.4. Inni budowniczowie 334
4.2.5. Sąd nad budowniczymi 337
4.2.6. „Materiały budowlane w ogniu sądu” 337
5. Wnioski 339
Ekskurs III: Oikia i m one w mowie pożegnalnej Jezusa ( J 14:2) 341

Rozdział XI. Pater jako zarządca ekklesii w przypowieści o Słudze wiernym i niewiernym Mt 24:45–51, Łk 12:41) 346
1. Teksty i przekłady 347
2. Kontekst bliższy i dalszy 348
3. Terminologia oikoidalna 355
3.1. Kyrios 355
3.2. Doulos 356
3.3. Oikonomos 359
3.3.1. Interpretacja oikoidalno-eklezjalna w 1 i 2 Kor 363
3.3.2. Inicjacyjne zróżnicowanie 364
3.3.3. Kompetencje oikonomosa w ekklesii 365
3.3.4. Skrutynium oikonomosa 368
4. Wnioski 370
Ekskurs IV: Ekklesia jako oikos Jezusa na podstawie Hbr 3:4–6 370

Rozdział XII. Pater a dyscyplina w ekklesii na podstawie przypowieści o Synu m arnotraw nym (Łk 15:11–32) 372
1. Tekst i przekład 372
2. Kontekst przypowieści 375
3. Centralna idea przypowieści a „niestosowność” przebaczenia 377
4. Interpretacja przypowieści 380
4.1. Wymiar inicjacyjny 381
4.2. Wymiar systemowy 383
4.3. Wymiar dyscyplinarny 384
4.4. Wymiar oikoidalno-eklezjalny 386
5. Przypowieść w świetle Pawłowej teologii „dwóch synów” 388
6. Przypowieść a dyscyplina kościelna w Listach do Koryntian 390
6.1. Procedura wykluczenia w 1 Kor 5:1–13 393
6.1.1. Identyfikacja występku 394
6.1.2. Wydajcie takiego szatanowi! 395
6.1.3. Problem z formułą wykluczenia (Dz 5:1–11, 8:17–24) 401
6.1.4. Esseńska formuła cherem 403
6.1.5. Konieczność wykluczenia kazirodcy 404
6.1.6. Przyczyna bierności wspólnoty i próba identyfikacji sprawcy 407
6.2. Procedura włączenia do wspólnoty na podstawie 2 Kor 2:5–11 i 2 Kor 7:8–12 411
6.2.1. 2 Kor – jeden czy kilka listów? 411
6.2.2. Problem identyfikacji sprawcy (1 Kor 5:1nn. a 2 Kor 2:5nn) 412
6.2.3. Droga przywrócenia do wspólnoty 414
7. Wnioski 422

Zakończenie 426
Wykaz skrótów 431
Bibliografia 436
Źródła i tłumaczenia 436
Słowniki, encyklopedie, leksykony, konkordancje 442
Literatura przedmiotu 444
Źródła do ilustracji na okładce i wyklejkach 488
Indeks autorów antycznych 489
Indeks autorów współczesnych 491
Indeks biblijny 504
Ecclesia and oikos in the New Testament era…(Summary) 525