Za darmo

ebook Ekologia grzebaczowatych (Hymenoptera, Apoidea, Spheciformes) odłogów w Kampinoskim Parku Narodowym Katarzyna Szczepko

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2013

Grzebaczowate (Spheciformes) są drapieżnymi żądłówkami, charakteryzującymi się dużą zmiennością morfologiczną. Owady te są szczególnie wrażliwe na zmiany środowiska. Spośród gatunków grzebaczowatych wykazanych z terenu Polski aż 80 (ponad 35%) znajduje się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych.

Tematyka pracy koncentruje się wokół charakterystyki jakościowej i ilościowej oraz fenologicznej i ekologicznej zgrupowań grzebaczowatych w siedliskach odłogowych Kampinoskiego Parku Narodowego, a także na biologii gatunków i grup ekologicznych, z odniesieniami do oddziałujących na nie czynników biotycznych i abiotycznych. Większość gatunków grzebaczowatych jest związana z siedliskami otwartymi, powstałymi przede wszystkim w wyniku działalności człowieka i ekstensywnego użytkowania przez niego gruntów. Porzucenie tradycyjnej gospodarki rolnej powoduje zarastanie siedlisk otwartych i w efekcie ubożenie fauny grzebaczowatych.

Wyniki przedstawionych badań, potwierdzające teorię, zgodnie z którą różnorodność siedlisk wpływa pozytywnie na bogactwo gatunkowe zwierząt, mogą stanowić wskazówkę przy wyznaczaniu kierunków zarządzania parkami narodowymi. Zalesianie odłogów (siedlisk otwartych) bądź pozostawianie ich do sukcesji naturalnej albo sterowanej ogranicza zmienność siedlisk i w efekcie doprowadza do spadku różnorodności biologicznej na danym terenie.

Spis treści ebooka Ekologia grzebaczowatych (Hymenoptera, Apoidea, Spheciformes) odłogów w Kampinoskim Parku Narodowym

1. WSTĘP 9

1.1. Charakterystyka grzebaczowatych 11
1.2. Badania dotyczące grzebaczowatych Polski (i Kampinoskiego Parku Narodowego) 13
1.3. Zakres dotychczasowych badań ekologicznych grzebaczowatych 14
1.4. Wybór terenu badań 15
1.5. Cel badań 16

2. TEREN BADAŃ 19

2.1. Wiadomości ogólne 19
2.2. Położenie 19
2.3. Klimat 20
2.4. Charakterystyka klimatyczna sezonów badań 21
2.5. Ukształtowanie terenu i podłoże geologiczne 24
2.6. Gleby 25
2.7. Wody 25
2.8. Szata roślinna i jej współczesne przemiany 26
2.9. Fauna Kampinoskiego Parku Narodowego 27
2.10. Charakterystyka stanowisk badań 27
2.11. Wykaz stanowisk 28

3. METODY 33

3.1. Opis cech siedliskowych 33
3.2. Pobór prób grzebaczowatych 44
3.3. Identyfikacja gatunków oraz ich cechy biologiczne 45
3.4. Analiza zgrupowań grzebaczowatych i analiza rzadkości gatunków 46
3.5. Statystyczna analiza danych 49

4. WYNIKI 55

4.1. Ogólna charakterystyka zgrupowania grzebaczowatych na odłogach 55
4.1.1. Gatunki nowe dla Kampinoskiego Parku Narodowego i Mazowsza 55
4.1.2. Gatunki zagrożone i rzadkie na odłogach w Kampinoskim Parku Narodowym 55
4.1.3. Struktura dominacji 61
4.1.4. Analiza rzadkości gatunków 63
4.1.5. Preferencje siedliskowe 66
4.1.6. Preferencje gniazdowe 66
4.1.7. Preferencje pokarmowe 66
4.1.8. Elementy zoogeograficzne 68
4.1.9. Fenologia 68
4.1.9.1. Fenologia grup siedliskowych 68
4.1.9.2. Fenologia grup gniazdowych 70
4.1.9.3. Fenologia gatunków kleptopasożytniczych 72
4.1.9.4. Gatunki stwierdzone na początku i na końcu badanych sezonów wegetacyjnych 72
4.2. Charakterystyka warstwy wyjściowej sztucznej sieci neuronowej Kohonena (SOM) 73
4.2.1. Charakterystyka warunków siedliskowych odpowiadających poszczególnym podklasterom SOM 75
4.2.1.1. Wiek odłogów i faza sukcesji 75
4.2.1.2. Kategorie wilgotności gleb 76
4.2.1.3. Liczba siedlisk towarzyszących 76
4.2.1.4. Dostępność wolnej powierzchni 78
4.2.1.5. Liczba gatunków roślin kwiatowych 78
4.2.2. Charakterystyka ilościowa, jakościowa i ekologiczna grzebaczowatych w próbach przypisanych do poszczególnych podklasterów SOM 78
4.2.2.1. Liczba i liczebność gatunków 78
4.2.2.2. Wskaźniki biocenotyczne H’, J’, D, C 78
4.2.2.3. Gatunki rzadkie i zagrożone 80
4.2.3. Cechy biologii grzebaczowatych 81
4.2.3.1. Preferencje siedliskowe 81
4.2.3.2. Preferencje gniazdowe 81
4.2.3.3. Preferencje troficzne 85
4.2.3.4. Gatunki kleptopasożytnicze 90
4.2.3.5. Rozmiar ciała 91
4.2.3.6. Liczba generacji 92
4.3. Podklastery SOM (i odpowiadające im warunki siedliskowe) preferowane przez poszczególne gatunki grzebaczowatych 92

5. DYSKUSJA 99

5.1. Ogólna charakterystyka zgrupowania grzebaczowatych na odłogach 99
5.1.1. Rodzaje grzebaczowatych 100
5.1.2. Gatunki nowe dla Kampinoskiego Parku Narodowego, Niziny Mazowieckiej i Polski 101
5.1.3. Gatunki rzadkie i zagrożone 102
5.1.4. Dominacja 102
5.1.5. Analiza rzadkości gatunków 103
5.1.6. Grupy siedliskowe, gniazdowe i troficzne 104
5.1.7. Elementy zoogeograficzne 105
5.1.8. Fenologia grzebaczowatych 105
5.2. Porównanie klasterów neuronów wyjściowych SOM 108
5.2.1. Warunki siedliskowe odpowiadające poszczególnym podklasterom neuronów wyjściowych SOM oraz charakterystyka grzebaczowatych w tych podklasterach 109
5.2.1.1. Wiek i faza sukcesji 109
5.2.1.2. Liczba gatunków roślin kwiatowych 110
5.2.1.3. Liczba siedlisk towarzyszących (heterogeniczność otoczenia) 111
5.2.1.4. Liczba i liczebność gatunków, wskaźniki biocenotyczne H’, J’, D, C 112
5.2.1.5. Grupy troficzne 112
5.2.1.6. Wilgotność gleby oraz dostępność wolnej powierzchni a preferencje siedliskowe i sposób gniazdowania grzebaczowatych 113
5.2.1.7. Preferencje siedliskowe 116
5.2.1.8. Gatunki kleptopasożytnicze 116
5.2.1.9. Rozmiar ciała 116
5.2.1.10. Liczba generacji 118
5.2.2. Podklastery SOM (i odpowiadające im warunki siedliskowe) preferowane przez poszczególne gatunki grzebaczowatych 119
5.2.3. Odłogi i ochrona różnorodności biologicznej 125

6. PODSUMOWANIE 129

BIBLIOGRAFIA 133
WYKAZ TABEL / LIST OF TABLES 153
WYKAZ RYCIN / LIST OF FIGURES 157
SUMMARY 163
PODZIĘKOWANIA 165
OD REDAKCJI 167