ebook Ewolucja Jerzy Dzik

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2021

Znakomite wprowadzenie do nauki o ewolucji, ukazujące powiązania między biologią, fizyką, chemią i geologią a humanistyką. Autor przedstawia ewolucję jako proces fizyczny zachodzący w geologicznym wymiarze czasu, omawia działanie darwinowskiego mechanizmu doboru naturalnego m.in. w immunologii, neurobiologii, socjologii, a także w historii pewnych aspektów kultury i instytucji politycznych. Wskazuje rezultaty, jakie daje proces selekcji najbardziej udanych rozwiązań w najróżniejszych dziedzinach życia biologicznego i społecznego.

Porusza m.in. takie zagadnienia, jak: dwuznaczność terminu „teoria ewolucji” i falsyfikowalność hipotez ewolucyjnych, ewolucja a termodynamika i złudzenie redukcjonizmu, filogenetyka a kladystyka i drzewo rodowe organizmów, ewolucyjna biologia rozwoju i geny homeotyczne, kumulatywność ewolucji społecznej i ewolucji kulturowej.

Doskonały podręcznik dla studentów, uczniów i nauczycieli, a zarazem porywająca lektura dla miłośników literatury popularnonaukowej.

An instructive introduction to the theory of evolution and its applications in biology, physics, chemistry, geology and humanities. The author shows that evolution is a physical process, occurring in geological time dimension, describes how the Darwin’s theory of natural selection works in immunology, neurobiology, sociology as well as in certain aspects of culture and political institutions. He also shows the effects achieved through the action of selection in different areas of biological and social life.

He discusses such problems as: the ambiguity of the term “theory of evolution”, the falsifiability of evolutionary hypotheses, connection between evolution and thermodynamics, the concept of reductionism, methodological background of phylogenetics, cladistics, evolutionary developmental biology and homeotic genes, as well as the cumulative nature of social and cultural evolution.

Spis treści ebooka Ewolucja

Wprowadzenie 9

Rozdział 1 11
Rozpoznanie zjawiska wiedza przednaukowa • założenia metody naukowej • życie to fizyka i chemia • miejsce człowieka w przyrodzie • plenitudo & scala naturae uzasadnieniem niezmienności • problem z wymarłymi gatunkami • metoda biostratygrafii • nieciągłość zapisu geologicznego • dowody ewolucji: populacje kopalne
• technika gęstego opróbkowania • ewolucja dziennych zmian ontogenezy • nieprzewidywalność procesów historycznych • biologia historyczna a iluzja redukcjonizmu

Rozdział 2 23
Natura transmutacji niedoskonałość zapisu geologicznego • nieciągłości ekologiczne • pozaziemskie interwencje w bieg ewolucji • pokusa katastrofizmu • Mother of All Extinctions odporna na fakty • bazalty syberyjskie • marksizm a nieciągłość ewolucji • interpretacja zapisu kopalnego • dowody ciągłości ewolucji • niekalibrowane
i kalibrowane drzewo rodowe • kalibracja ewolucji ontogenezy • poszukiwanie mechanizmu ewolucji • dobór najlepszych spośród rozmaitych • „nędza historycyzmu”

Rozdział 3 41
Naukowy status ewolucji właściwości warunkujące proces ewolucji • zmienność populacyjna • dowody na ziarnistą naturę nośników dziedziczności • gen jednostką rekombinacji • dwuznaczność terminu „teoria ewolucji”
• proces ewolucji a termodynamika • specjacja przejawem wzrostu entropii? • miary uporządkowania systemu
• przewidywalność ewolucji • fitness a testowalność
• redukcjonizm złudzeniem a biologia nauką historyczną
• falsyfikowalność hipotez przodek–potomek • granica biologii predyktywnej z historyczną

Rozdział 4 55
Uniwersalność koncepcji ewolucji uniwersalność atrybutem teorii fizykochemicznej • wnioskowanie indukcyjne w biologii • klasyczna kladystyka • czas ewolucji a uniformitarianizm • zasięg czasowy stosowalności praw biologii: biologia rozwoju, teoria komórkowa, teoria płci, genetyka, enzymologia, teoria Darwina
• pozaewolucyjne zastosowania teorii Darwina • darwinowska ewolucja technik architektonicznych a pozory czystej estetyki, „specjacja allopatryczna” na gruncie kultury • kulturowa selekcja idei (zamiast osobników)
• warunki postępu, jego nieuchronność i bezwładność

Rozdział 5 71
Przepływ informacji genetycznej centralny dogmat biologii molekularnej a odwrotna transkryptaza
• pochodzenie wirusów • dziedziczenie pozajądrowe
• chloroplasty powstały tylko raz • tajemnica pochodzenia mitochondriów • dziedziczenie pozachromosomowe • niezbędne rozszerzenia teorii ewolucji • krzak rodowy zamiast drzewa? • teoria płci
i gatunku • metody wnioskowania filogenetyki • analiza kladystyczna cech morfologicznych • testowalność
kladogramów • niebiologiczne koncepcje gatunku
• taksonomia linneuszowska a kladystyczna

Rozdział 6 87
Tempo ewolucji selekcja eksperymentalna • ewolucja biologiczna a molekularna • skutki zmian nacisku selekcyjnego i uwolnienia od selekcji • szybka specjacja roślin i ryb • miary tempa ewolucji • nieoczekiwanie niskie tempo ewolucji w czasie geologicznym • metoda stratofenetyki • ewolucja nie potrzebuje płci • podobne tempo ewolucji różnych organizmów • niekonieczna specjacja • arbitralność chronospecies • zasięgi gatunków opisują migracje – nie ewolucję • specjacja nie przyspiesza ewolucji • implikacje paradoksu Haldane’a

Rozdział 7 103
Filogenetyka amplifikacja i sekwencjonowanie DNA
• homologia sekwencji • fenetyczna analiza zgodności cech • analiza kladystyczna w poszukiwaniu prostoty
• ocena prawdopodobieństwa i wiarygodności drzewa
• podejście bayesowskie • zegar molekularny i jego kalibrowanie • organizmy bez mitochondriów • bakterie
skrajnych środowisk a long branch attraction
• ograniczenia w homologizacji cząsteczek • kluczowe
zdarzenia w filogenezie molekularnej zwierząt
• przejścia między typami • kongruencja interpretacji
molekularnych i paleontologicznych

Rozdział 8 117
Biogeneza różnorodność mikroorganizmów prekambru
• anatomia pierwotnej komórki • atmosfera tlenowa jako
uboczny produkt fotolizy wody • sposób wykorzystywania międzybłonowego rezerwuaru energii chemicznej
• właściwości wspólnego przodka dzisiejszych organizmów (LUCA) • początki życia w zapisie kopalnym
• koacerwaty a błona komórkowa • geneza translacji i DNA • powstanie kodu genetycznego • koewolucja
kodu genetycznego i aminokwasów • „świat RNA”
• nietrwałość układów autokatalitycznych i zagrożenie
„katastrofą Eigena” • synteza RNA bez rybozy • życie na podłożu mineralnym • datowanie zdarzeń geologicznych • środowisko prapoczątków życia • granica zapisu kopalnego

Rozdział 9 131
Ewolucyjna biologia rozwoju homologia segmentalnych genów homeotycznych • modelowe ssaki laboratoryjne jako niedoskonałe analogie człowieka • muszka owocowa i Caenorhabditis jako organizmy modelowe • zwierzęta anatomicznie pierwotne • wyciszanie genów przez krótkołańcuchowe RNA i metylację DNA • regulacja przez białkowe homeodomeny • ewolucyjne uwarunkowania morfogenezy okwiatu • molekularne rozpoznawanie
homologii seryjnej • przyczyny rekapitulacji filogenezy w ontogenezie • niezależna ewolucja wczesnych
stadiów rozwoju • ewolucja pola morfogenetycznego
• przyczyny ewolucyjnych zmian rozmiarów ciała
i jego komórek

Rozdział 10 147
Immunologia ewolucyjna archaiczne mechanizmy obrony komórki • białka samoorganizujące się w pory
• pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne • ewolucyjny „wyścig zbrojeń” • pasożytnictwo gniazdowe na bazie feromonów i wpajania afiliacyjnego • pasożytnictwo w symbiozie • bakteryjny układ toksyna–antidotum
• ewolucja wirusów • rozpoznawanie swój–obcy dzięki receptorom błonowym • znakowanie tioestrem i ubikwityną • prezentowanie i rozpoznawanie antygenów
• postmejotyczna rekombinacja receptorów odpornościowych
leukocytów u minogów oraz limfocytów T i B • selekcja klonalna przeciwciał • mechanizm rekombinacji – białka RAG

Rozdział 11 161
Antropogeneza początki ssaków naczelnych • adaptacje do nadrzewnego trybu życia • ewolucja widzenia stereoskopowego • paznokcie • owłosiona górna warga • redukcja długości pyska i uzębienia policzkowego
• problem pochodzenia małp szerokonosych na tle historii Atlantyku • redukcja ogona • przemiany ewolucyjne małp
człekokształtnych • dowody dwunożności i jej przyczyny
• rozrost mózgu i jego związek z termoregulacją
• gatunki i ewolucja człowieka • ekspansja geograficzna pitekantropów • przemiany ontogenezy w ewolucji
człowieka i rekapitulacja jego filogenezy • ekspansja i migracje populacji ludzkich w trakcie ostatniej epoki
lodowej

Rozdział 12 175
Socjobiologia problem „natura czy wychowanie”
• odwieczność instynktów macierzyńskich i kopulacyjnych • rozbieżność interesów płci • zachowania rozrodcze hermafrodytów • agresja kopulacyjna owadów • źródła dymorfizmu płciowego • inwestycja w gniazdo • automatyzm wpajania afiliacyjnego • podłoże hormonalne więzów rodzinnych • swoistość i mechanizm zachowań wyuczonych
• problem obiektywności idei kulturowych • interpretacja altruizmu jako skutku doboru krewniaczego • koewolucja międzygatunkowej symbiozy i strategia ewolucyjnie stabilna • neurobiologia piękna • biologiczna regulacja urody • sztuka prehistoryczna • konsekwencje biologicznych uwarunkowań ludzkich zachowań i ich stosunek do kultury

Rozdział 13 191
Ewolucja kulturowa pochód metody naukowej • jak połączyć science z humanities? • talent sprawą fizjologii
• problem z przedstawieniem trzeciego wymiaru w malarstwie • semantyka analogią „ewolucji” molekularnej • syntaktyka dziedzictwem biologicznym? • historycyzm w socjologii • społeczeństwo otwarte • zapis symboliczny
• kumulatywność ewolucji społecznej • równość obywatelska a skuteczność instytucji • republika – zapoczątkowanie ewolucji reprezentacji • równowaga i samoregulacja władz • dywergencja w ewolucji ustrojów demokracji • skutki proporcjonalności w reprezentacji
• nowożytna ewolucja technologii • syndrom volkswagena
• dlaczego nas przy tym nie było?

Rozdział 14 207
Obiekty ewolucji podmiot i przedmiot ewolucji
• neutralna teoria ewolucji molekularnej • koncepcja „samolubnego genu” a istota pojęcia genu • osobnik jako jedyny przedmiot doboru a autonomia organelli i plazmidów • rozbieżna ewolucja polimorfów i organizmy klonalne • ewolucja superorganizmu • ewolucja w obrębie
metapopulacji • koncepcja selekcji gatunków • ewolucja symbiozy • problem obiektywności biocenozy i ekosystemu • historia przekształcania środowiska przez organizmy i ich wpływ na bieg ewolucji • bioróżnorodność jako niepełna miara złożoności ekosystemów

Posłowie 223
Źródła ilustracji 225
Indeks nazwisk 233
Indeks rzeczowy 235