ebook Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji

Wydawca: PZWL

Rok wydania: 2013

Plik PDF ma postać skanów, co uniemożliwia przeszukiwanie tekstu.

Obecne wydanie podręcznika zostało zmienione i dostosowane do przepisów Farmakopei Polskiej VI, a w konsekwencji definicje, opisane metody badań i wymagania są w znacznym stopniu zgodne z obowiązującymi w Unii Europejskiej. Zachowano dotychczasowy układ podręcznika, zmieniono jednak treść kilku rozdziałów. Dotyczy to przede wszystkim szczegółowego opisu otrzymywania określonych preparatów, aspektów biofarmaceutycznych, a więc postaci leku gwarantującej oczekiwane przez klinicystów jego działanie w określonym czasie i miejscu.

Jest to podstawowy podręcznik dla studentów farmacji. Zainteresuje z pewnością wszystkie osoby związane zawodowo z lekiem na różnych etapach jego wytwarzania i oceny.

Spis treści ebooka Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji

Autorzy 2
Przedmowa do wydania IV 5

CZĘŚĆ I. Podstawowe procesy jednostkowe 17

1. Rozdrabnianie (proszkowanie) dal stałych - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 18

1.1. Urządzenia służące do rozdrabniania ciał stałych 21
1.2. Rozdział rozdrobnionej substancji według wielkości cząstek 26
1.3. Mikronizacja proszków 28
1.3.1. Urządzenia do mikronizacji proszków 28
1.4. Pomiar wielkości cząstek w proszkach 30

2. Oddzielanie dat stałych od cieczy - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 35

2.1. Sączenie 35
2.1.1. Rodzaje przegród sączących 38
2.2. Klarowanie 46
2.3. Dekantacja 46
2.4. Wirowanie 47
2.5. Wyciskanie 47

3. Suszenie - Adolf Fiebig, Piotr Wójcik 50

3.1. Suszarki 51

4. Rozpuszczanie - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 59

4.1 Roztwory ciał stałych w cieczy 60
4.1.1. Rozpuszczalniki polarne i niepolarne 60
4.1.2. Rozpuszczalność 63
4.1.3. Wpływ temperatury na rozpuszczalność 64
4.1.4. Szybkość rozpuszczania 65
4.1.5. Właściwości fizyczne roztworów rzeczywistych 66
4.1.6. Wartość pH roztworów wodnych i roztwory buforowe 69
4.2. Rozpuszczalność cieczy w cieczy 71
4.3. Roztwory koloidalne 72
4.3.1. Koloidy hydrofilowe (wielkocząsteczkowe) 73
4.3.2. Koloidy amfifilowe 74
4.3.3. Żele 78
4.4. Sposoby zwiększania rozpuszczalności substancji leczniczych w wodzie 79
4.5. Rozpuszczalniki 84
4.5.1. Woda 84
4.5.2. Etanol 92
4.5.3. Oleje 92
4.5.4. Inne rozpuszczalniki 93

5. Dyspergowanie w cieczy - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 95

5.1. Zawiesiny 97
5.1.1. Czynniki wpływające na trwałość zawiesin 98
5.1.2. Struktura osadu 102
5.1.3. Sporządzanie zawiesin 104
5.1.4. Metody badania trwałości układów zawiesinowych 105
5.2. Emulsje 105
5.2.1. Typy emulsji 106
5.2.2. Emulgatory 107
5.2.2.1. Związki powierzchniowo czynne 107
5.2.2.2. Emulgatory koloidalne 113
5.2.2.3. Pyły nierozpuszczalnych ciał stałych 114
5.2.3. Sporządzanie emulsji 114
5.2.4. Oznaczanie typu emulsji 115
5.2.5. Trwałość emulsji 116

6. Wytrawianie surowców roślinnych - Adolf Fiebig, Piotr Wójcik 118

6.1. Maceracja i jej modyfikacje 119
6.2. Perkolacja i jej modyfikacje 123

7. Wyjaławianie - Izabela Barteczko 131

7.1. Wyżarzanie i spalanie 131
7.2. Wyjaławianie suchym gorącym powietrzem 132
7.3. Wyjaławianie nasyconą parą wodną pod ciśnieniem 133
7.4. Wyjaławianie przez sączenie 140
7.4.1. Wyjaławianie płynów 140
7.4.2. Wyjaławianie powietrza 141
7.5. Wyjaławianie za pomocą promieniowania 142
7.5.1. Promieniowanie nadfioletowe 142
7.5.2. Promieniowanie jonizujące 143
7.6. Wyjaławianie za pomocą gazów 144
7.6.1. Tlenek etylenu (C2H40) 144
7.6.2. Formaldehyd 145
7.7. Wyjaławianie za pomocą roztworów środków chemicznych 146
7.7.1. Aldehyd glutarowy 146
7.7.2. Kwas nadoctowy 146
7.8. Kontrola skuteczności procesów wyjaławiania 147
7.9. Dokumentacja procesów wyjaławiania 150
7.10. Warunki przechowywania wyjałowionych materiałów 151

Część II. Postacie leku 153

8. Proszki - Stanisław Janicki 154

9. Granulaty - Stanisław Janicki 157

9.1. Substancje pomocnicze stosowane w procesie granulowania 158
9.2. Metody granulowania 160
9.2.1. Granulowanie na mokro 160
9.2.2. Granulacja fluidyzacyjna 163
9.2.3. Granulacja za pomocą rozpryskiwania 164
9.2.4. Granulacja przez aglomerację w granulatorach szybkoobrotowych 165
9.2.5. Sporządzanie granulatów w postaci mikrokulek - peletyzacja 165
9.2.6. Granulowanie na sucho 168
9.3. Metody kontroli granulatów 168

10. Tabletki - Stanisław Janicki 172

10.1. Podział tabletek 173
10.1.1. Tabletki do podawania doustnego 173
10.1.1.1. Tabletki uwalniające substancję leczniczą w jamie ustnej 173
10.1.1.2. Tabletki do połykania (Takulettae perorales) 173
10.1.1.3. Tabletki do celów diagnostycznych 174
10.1.2. Tabletki do sporządzania płynów 174
10.1.3. Tabletki do wprowadzania do jam ciała 174
10.1.4. Tabletki do stosowania pozajelitowego 174
10.2. Tabletkarki 175
10.2.1. Tabletkarki uderzeniowe 175
10.2.2. Tabletkarki rotacyjne 177
10.2.3. Rodzaje tabletkarek 178
10.2.4. Urządzenia kontrolne tabletkarek 179
10.2.5. Urządzenia ułatwiające prasowanie 179
10.3. Teoretyczne podstawy procesu tabletkowania 180
10.3.1. Skład i sposób przygotowania masy tabletkowej 181
10.3.2. Właściwości fizyczne masy tabletkowej 185
10.4. Powlekanie tabletek 186
10.4.1. Cele powlekania 186
10.4.2. Metody powlekania 187
10.4.3. Otrzymywanie drażetek 190
10.4.4. Otrzymywanie tabletek powlekanych wielkocząsteczkowymi substancjami błonotwórczymi 191
10.4.5.Barwniki 192
10.5.Postacie leków zbliżone do tabletek - pastylki 193
10.6.Sporządzanie tabletek i innych stałych doustnych postaci leku o przedłużonym działaniu 194
10.6.1. Metody otrzymywania 196
10.6.2.Uwagi na temat przyjmowania stałych doustnych postaci leku o przedłużonym działaniu 202
10.7. Metody badania jakości tabletek 202
10.7.1. Ocena wyglądu tabletek i pomiar ich wielkości 203
10.7.2. Określanie jednolitości masy pojedynczych tabletek 204
10.7.3. Określanie jednolitości zawartości substancji leczniczej 204
10.7.4. Oznaczanie czasu rozpadu lub rozpuszczania 204
10.7.5. Oznaczanie szybkości uwalniania substancji leczniczej 206
10.7.6. Oznaczanie dostępności biologicznej 208
10.7.7. Oznaczanie wytrzymałości mechanicznej 210
10.7.8. Oznaczanie zawartości substancji leczniczej i ewentualnych produktów rozkładu 212
10.7.9. Określanie czystości mikrobiologicznej 212
10.8 Przykłady tabletek 212
10.8.1. Tabletki otrzymywane z zastosowaniem granulacji na mokro 212
10.8.2. Tabletki otrzymywane z zastosowaniem granulacji na sucho 213
10.8.3. Tabletki otrzymywane z pominięciem granulacji 214

11. Kapsułki - Stanisław Janicki 215

11.1. Kapsułki skrobiowe. Opłatki 215
11.2. Kapsułki żelatynowe 216
11.2.1. Metody otrzymywania 218
11.2.2. Kapsułki żelatynowe dojelitowe 221
11.2.3. Kapsułki żelatynowe powlekane 221
11.2.4. Kapsułki o przedłużonym uwalnianiu 221
11.2.5. Metody kontroli kapsułek 222
11.3. Mikrokapsułki 222
11.3.1. Metody otrzymywania 223
11.3.2. Zastosowanie 225
11.4. Nanokapsułki 228
11.5. Liposomy 228
11.6. Mikrosfery 231

12. Systemy terapeutyczne - Stanisław Janicki, Małgorzata Sznitowska 233

12.1. Transdermalny system terapeutyczny 234
12.2. Doustny system terapeutyczny 238
12.3. Oczny system terapeutyczny 240
12.4. Domaciczny system terapeutyczny 240
12.5. Implantacyjny system terapeutyczny 241
12.6. Infuzyjny system terapeutyczny 241

13. Aerozole lecznicze - Brunon Woyczikowski, Marek Ruzikowski, Małgorzata Sznitowska 245

13.1. Preparaty w ciśnieniowych pojemnikach aerozolowych 248
13.1.1. Opakowania 248
13.1.2.Gazy wytłaczające (propelenty) 249
13.1.3.Napełnianie opakowań aerozolowych 251
13.1.4.Zalety i wady 253
13.2. Inhalacyjne aerozole proszkowe 254
13.3.Badania preparatów aerozolowych 255
13.4.Właściwości i zastosowanie preparatów aerozolowych w lecznictwie 258

14. Maści - Danuta Partyka, Małgorzata Sznitowska 260

14.1. Rodzaje maści 260
14.2. Podłoża maściowe 263
14.2.1. Podłoża maści lipofilowych 263
14.2.1.1. Podłoża węglowodorowe 263
14.2.1.2. Oleożel polietylenowy 266
14.2.1.3. Smalec wieprzowy 267
14.2.1.4. Lipofilowe składniki podłoży maściowych 267
14.2.2. Podłoża absorpcyjne i ich składniki 268
14.2.2.1. Lanolina (Adeps lanae, Cera lanae) 269
14.2.2.2. Euceryna i alkohole tłuszczowe 272
14.2.2.3. Woski 272
14.2.2.4. Inne emulgatory w maściach absorpcyjnych 273
14.2.3. Kremy 274
14.2.3.1. Kremy hydrofobowe 274
14.2.3.2. Kremy hydrofilowe 274
14.2.4. Podłoża hydrofilowe 275
14.2.4.1. Podłoża makrogolowe 276
14.2.4.2. Hydrożele 276
14.3. Struktura wewnętrzna podłoży maściowych i maści 279
14.4. Metody sporządzania maści 281
14.4.1. Sporządzanie maści w warunkach aptecznych 281
14.4.1.1. Maści roztwory 283
14.4.1.2. Maści zawiesiny 284
14.4.1.3. Maści emulsje (kremy) 287
14.4.1.4. Żele hydrofilowe 289
14.4.2. Produkcja maści na skalę przemysłową 290
14.4.3. Technologia maści z niektórymi substancjami leczniczymi 292
14.4.3.1. Maści z antybiotykami 292
14.4.3.2. Maści z kortykosteroidami 294
14.4.3.3. Maści dziegciowe i zawierające sulfobituminiany 294
14.5. Pasty 297
14.6. Maści ochronne 299
14.6.1. Rola i skład maści ochronnych 299
14.6.2. Przykłady maści ochronnych 300
14.6.3. Badanie działania ochronnego 301
14.7. Kremy kosmetyczne i promieniochronne 301
14.7.1. Kremy kosmetyczne (pielęgnacyjne) 301
14.7.2. Przykłady kremów kosmetycznych 305
14.7.3. Kremy promieniochronne 306
14.8. Metody badania maści 308
14.8.1. Konsystencja maści 308
14.8.2. Właściwości reologiczne 310
14.8.2.1. Zjawiska reologiczne 310
14.8.2.2. Badania reologiczne 313
14.8.3. Ocena dostępności farmaceutycznej substancji leczniczej z maści 314
14.8.4. Badanie pH 317
14.8.5. Wielkość cząstek fazy rozproszonej 317
14.8.6. Badania mikrobiologiczne 317
14.9. Przechowywanie i trwałość maści 317
14.9.1. Opakowania 317
14.9.2. Warunki przechowywania 319
14.9.3. Trwałość maści 319
14.9.4. Substancje pomocnicze zwiększające trwałość maści 320
14.9.4.1. Środki konserwujące 320
14.9.4.2. Przeciwutleniacze 321
14.10. Mechanizm wchłaniania substancji przez skórę 321
14.10.1. Budowa skóry i drogi wchłaniania 321
14.10.2. Czynniki wpływające na szybkość wchłaniania 323
14.11. Inne postacie leku dermatologicznego 325
14.12. Pasty do zębów 328

15. Czopki oraz inne postacie leków doodbytniczych i dopochwowych - Halina Gabiga 331

15.1. Odbytnica 331
15.2. Podanie doodbytnicze leków 333
15.3. Wchłanianie substancji leczniczych z doodbytniczych postaci leku 334
15.4. Podział czopków 336
15.5. Podłoża czopkowe 337
15.5.1. Olej kakaowy 337
15.5.2. Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych 338
15.5.3. Makrogole 340
15.5.4. Masy żelatynowo-glicerolowe 341
15.6. Substancje pomocnicze stosowane w czopkach 342
15.7. Metody otrzymywania czopków 343
15.7.1. Współczynnik wyparcia 347
15.8. Metody badania czopków 348
15.9. Przykłady czopków 352
15.9.1. Czopki doodbytnicze według FP VI 352
15.9.2. Pręciki docewkowe 353
15.10. Wlewy i mikrowlewki doodbytnicze 353
15.11. Inne postacie leków doodbytniczych 355
15.12. Podanie dopochwowe leków 356
15.12.1. Postacie leków dopochwowych 357

16. Mydła - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 359

16.1. Mydła alkaliczne 359
16.2. Mydła metaliczne (mydła metali wielowartościowych) 361
16.3. Mydła trietanoloamoniowe 361

17. Mazidła - Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska 362

18. Postacie leków roślinnych - Janina Kozłowska, Piotr Wójcik 364

18.1. Surowce 364
18.2. Preparaty z roślin świeżych 365
18.2.1. Soki 365
18.2.2. Alkoholatury 368
18.3. Preparaty z roślin suchych 369
18.3.3. Zioła 369
18.3.2. Maceraty, napary, odwary 370
18.3.3. Nalewki 372
18.3.3.1. Przykłady nalewek 374
18.3.4. Wyciągi 375
18.3.4.1. Wyciągi płynne 376
18.3.4.2. Wyciągi gęste 379
18.3.4.3. Wyciągi suche 380
18.4. Metody kontroli preparatów roślinnych 385
18.5. Wody aromatyczne 388
18.6. Oleje tłuste 389

19. Syropy, eliksiry, miody - Kazimiera Ludwikowska, Małgorzata Sznitowska 391

19.1. Syropy 391
19.2. Eliksiry 396
19.3. Miody 397

20. Roztwory lecznicze - Małgorzata Sznitowska 399

20.1. Roztwory wodne 399
20.2. Roztwory etanolowe 401
20.3. Roztwory olejowe 402

21. Leki do oczu - Brunon Woyczikowski 403

21.1. Wymagania stawiane lekom do oczu 405
21.1.1. Jałowość 405
21.1.2. Środki konserwujące 407
21.1.3. Izotonia 408
21.1.4. Zanieczyszczenia nierozpuszczalne 413
21.1.5. Izohydria. Euhydria 413
21.1.6. Lepkość 414
21.1.7. Napięcie powierzchniowe 415
21.1.8. Substancje stabilizujące 415
21.2. Postacie leków do oczu 416
21.2.1. Leki płynne 416
21.2.2. Leki półstałe i stałe 418
21.3. Sporządzanie leków do oczu 421
21.3.1. Roztwory 421
21.3.2. Zawiesiny 422
21.3.3. Maści 422
21.4. Trwałość leków do oczu 422
21.5. Opakowania 423

22. Leki pozajelitowe - Irena Stechnij, Izabela Barteczko 425

22.1. Leki do wstrzykiwań 426
22.1.1. Wymagania 426
22.1.2. Postacie leków do wstrzykiwań 427
22.1.3. Drogi podawania 431
22.1.4. Sposób podawania 433
22.1.5. Substancje pomocnicze 433
22.1.5.1. Rozpuszczalniki 433
22.1.5.2. Solubilizatory 434
22.1.5.3. Przeciwutleniacze 435
22.1.5.4. Bufory 436
22.1.5.5. Substancje przeciwbakteryjne 437
22.1.5.6. Substancje stosowane do doprowadzenia do izoosmotyczności 437
22.1.6. Pojemniki 439
22.1.6.1. Mycie i wyjaławianie ampułek i fiolek 441
22.1.7. Napełnianie i zatapianie ampułek 442
22.1.8. Dozowanie zawiesin i substancji stałych 444
22.1.9. Oznakowanie pojemników jednostkowych 446
22.1.10. Opakowania 447
22.1.11. Sposób wyrażania stężeń substancji leczniczej 447
22.1.12. Skład i sposób sporządzania wybranych leków do wstrzykiwań 448
22.2. Płyny infuzyjne 452
22.2.1. Drogi podawania 453
22.2.2. Sposób podawania 454
22.2.3. Wymagania 456
22.2.4. Substancje pomocnicze 457
22.2.5. Pojemniki 457
22.2.6. Oznakowanie pojemników z roztworami 459
22.2.7. Skład elektrolitowy, pH i ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych 460
22.2.8. Sposób wyrażania stężenia substancji leczniczych w roztworach do wlewu kroplowego 466
22.2.9. Sposób określania ciśnienia osmotycznego roztworów do wlewu kroplowego 472
22.2.10. Podział płynów infuzyjnych 474
22.2.10.1. Płyny uzupełniające objętość utraconej krwi 475
22.2.10.2. Płyny stosowane w żywieniu pozajelitowym 480
22.2.10.3. Całkowite żywienie pozajelitowe 486
22.2.10.4. Płyny stosowane w odwodnieniu 490
22.2.10.5. Płyny stosowane w przewodnieniu (osmoterapeutyki) 495
22.2.10.6. Płyny wyrównawcze stosowane w zaburzeniach równowagi kwasowo-zasadowej 498
22.2.10.7. Płyny stosowane w niedoborze K+ 499
22.2.10.8. Płyny do specjalnego stosowania - płyny do dializ 499
22.2.11. Sporządzanie roztworów infuzyjnych z zastosowaniem koncentratów 504
22.2.12 Skład i sposób sporządzania wybranych roztworów do wlewów kroplowych 506
22.3. Niektóre problemy technologiczne w preparatyce leków pozajelitowych 511
22.4. Wymagania dotyczące sporządzania leków pozajelitowych 515
22.5. Niektóre problemy związane z łączeniem płynów do podawania pozajelitowego 521
22.6. Substancje gorączkotwórcze (pirogeny) 529
22.7. Kontrola leków pozajelitowych 533
22.7.1. Badanie jałowości 533
22.7.2. Badanie obecności substancji gorączkotwórczych (pirogenów) 538
22.7.3. Wykrywanie zanieczyszczeń nierozpuszczalnych 544
22.7.4. Oznaczanie ciśnienia osmotycznego oraz pH 546
22.7.5. Oznaczanie zawartości substancji leczniczej i jednolitości za¬ wartości 547
22.7.6. Objętość płynu uzyskiwana z pojemnika 547
22.7.7. Oznaczanie aktywności hemolitycznej 548

23. Postacie leków homeopatycznych - Danuta Partyka, Stanisław Janicki 550

23.1. Podstawowe pojęcia i zasady homeopatii 550
23.2. Sporządzanie leków homeopatycznych 551
23.2.1. Surowce homeopatyczne 552
23.2.2. Substancje pomocnicze 552
23.2.3. Potencje homeopatyczne, zasady potencjonowania 553
23.2.4. Sposoby sporządzania homeopatycznych rozcieńczeń 553
23.2.5. Postacie leków homeopatycznych 555
23.2.5.1. Płynne postacie 555
23.2.5.2. Stałe postacie 557
23.2.5.3. Maści, czopki, mieszanki 558
23.2.5.4. Potencje LM (potencje Q) 558
23.3. Nomenklatura homeopatyczna 559
23.4. Zasady stosowania leków homeopatycznych 559
23.5. Przykłady przepisów sporządzania preparatów homeopatycznych 560

24. Radiofarmaceutyki - Iwona Licińska, Kazimiera Ludwikowska, Aleksander P. Mazurek 567

24.1. Wstęp 567
24.2. Wymagania odnośnie do postępowania z materiałem aktywnym 569
24.3. Izotopy promieniotwórcze - otrzymywanie i zastosowanie 572
24.4. Metody otrzymywania radiofarmaceutyków 574
24.5. Postacie radiofarmaceutyków 575
24.6. Kontrola jakości radiofarmaceutyków 576
24.7. Radiofarmaceutyki stosowane w diagnostyce i lecznictwie 579
24.8. Pojęcia ogólne 582

25. Materiały medyczne - Teresa Achmatowicz, Andrzej Karczewicz, Beata Koziozemska, Iwona Lasocka, Aleksander P. Mazurek, Anna Pyszek, Danuta Szwojnicka 585

25.1. Surowce 586
25.2. Materiały opatrunkowe 591
25.2.1. Włókiennicze wyroby opatrunkowe 591
25.2.2. Wata 594
25.2.3. Opaski gipsowe 596
25.2.4. Polimerowe opaski usztywniające 598
25.3. Materiały higieniczne 599
25.4. Nici chirurgiczne 604
25.4.1. Wchłanialne nici chirurgiczne 605
25.4.2. Nici ulegające biodegradacji 606
25.4.3. Nici nie ulegające biodegradacji 607
25.4.4. Igły chirurgiczne 608
25.5. Plastry 609
25.6. Sprzęt medyczny jednorazowego użytku 611
25.6.1. Igły iniekcyjne 614
25.6.2. Strzykawki 616
25.6.3. Cewniki 617
25.7. Sprzęt medyczny do oczyszczania krwi 619
25.7.1. Hemodializatory 619
25.7.2. Zestaw do dializy otrzewnowej 621
25.7.3. Oksygenatory 622
25.8. Przyrządy do przetoczeń 623
25.9. Wszczepy 627
25.9.1. Endoprotezy stawu biodrowego i stawu kolanowego 628
25.9.2. Stabilizatory kręgosłupa, systemy do łączenia kości 634
25.9.3. Endoprotezy naczyniowe 634
25.9.4. Protezy zastawek serca 637
25.9.5. Soczewki wewnątrzgałkowe 638
25.10. Mechaniczne środki antykoncepcyjne 639

26. Nazewnictwo postaci leków - Witold Wieniawski, Stanisław Janicki 640
26.1. Postacie leków doustnych 641
26.2. Postacie leków do stosowania w jamie ustnej 642
26.3. Postacie leków do użytku dentystycznego 643
26.4. Postacie leków do inhalacji 643
26.5. Postacie leków do tchawicy i płuc 644
26.6. Postacie leków do stosowania na skórę i przezskórnie 644
26.7. Postacie leków do oczu 645
26.8. Postacie leków do uszu 646
26.9. Postacie leków do nosa 646
26.10. Postacie leków dopochwowych 646
26.11. Postacie leków wprowadzane do szyjki macicy 647
26.12. Postacie leków doodbytniczych 647
26.13. Postacie leków do pęcherza i cewki moczowej 648
26.14. Postacie leków pozajelitowych 648
26.15. Postacie różne 649

CZĘŚĆ III. Przegląd substancji pomocniczych 651

27. Substancje pomocnicze - Weronika Zebrowska, Wiesław Sawicki 652

Piśmiennictwo uzupełniające 694

Skorowidz 697