ebook Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny Grażyna Lasoń-Kochańska

Wydawca: Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Rok wydania: 2012

Niniejsza praca stanowi pierwszą większą próbę przyjrzenia się prozie dla dzieci i młodzieży oraz jej „starszej siostrze” – baśni z perspektywy genderowej i feministycznej. W pedagogiczną funkcję tej literatury wpisane są społeczne i kulturowe systemy wartości, a więc również komunikaty dotyczące płci. Utopią jest – słusznie stwierdza Monika Graban-Pomirska – trwanie w przekonaniu, że pozornie demokratyczna twórczość dla dzieci „stanowi obszar nieskażony i że prezentuje bezpieczny świat »ponad podziałami«”. Już sama geneza tzw. powieści dla dziewcząt kryje chęć sprawowania kontroli nad spontanicznym czytelnictwem młodych kobiet, które, pogrążone w lekturze romansów, mogły wypaczyć sobie obraz niewieścich powinności.
Aby przeciwstawić się tym wzorom, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa pisze przecież Pamiątkę po dobrej matce, pierwszy utwór adresowany do dziewcząt, określający role i zadania kobiety. Nawet współczesne definicje traktują powieść dla dziewcząt jako swoisty instruktaż rozwoju. W Słowniku literatury popularnej czytamy, że pełniła ona i nadal pełni „funkcję inicjacji w zakresie podjęcia przez dorastające czytelniczki przyszłych ról” kobiecych66. Różne podejście do potencjalnego czytelnika i czytelniczki zakodowane jest także w adresie. Mamy powieść „dla dziewcząt” bez równie wyraźnego „dla chłopców”, podczas gdy za tę ostatnią uchodzi powieść podróżniczo-przygodowa lub różne odmiany prozy detektywistycznej. Gdyby – zmieniając oczywiście intencje – podążyć tropem rozumowania Ryszarda Waksmunda, okazałoby się, że owo „dla” kryje zawsze aspekt instrumentalny, intencjonalnie wychowawczy lub wręcz moralizatorski, w przeciwieństwie do określeń przymiotnikowych. (Fragment Wstępu)

Spis treści ebooka Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny

WPROWADZENIE 5

CZĘŚĆ PIERWSZA – WZORCE PŁCIOWE 19

Rozdział I. GENDER W BAŚNI 21
1. PŁEĆ A TRADYCJA KULTURY 21
Kobieta jako symbol zła 22
Fabularna i psychologiczna rola zakazów 26
Baśniowe próby dziewcząt i chłopców jako wzorce socjalizacyjne 31
Dojrzewanie chłopca i dziewczynki z perspektywy genderowej 40
Brak – pasywność – podporządkowanie jako psychoseksualny model
dojrzewania dziewczynki w baśniach braci Grimm i Charles’a Perraulta 45
Destrukcyjność męskiej seksualności i zbawcza rola kobiety – baśnie o narzeczonym zaklętym w zwierzę 53
Dojrzewanie mężczyzny do związków – baśnie o narzeczonej zaklętej w zwierzę 56
2. POZA PATRIARCHALNYM STEREOTYPEM 59
Spotkać czarownicę 59
Kobieta w baśni rosyjskiej 64
Dziewczęce baśnie inicjacyjne 69
Rozdział II. PŁEĆ W TWÓRCZOŚCI HANSA CHRISTIANA ANDERSENA 74
1. KULT PRAWDZIWEJ KOBIECOŚCI 74
2. KOBIETA WIKTORIAŃSKA 77
3. OD CYTATOWOŚCI PŁCI DO TOŻSAMOŚCI NIENORMATYWNEJ 82
4. CIEŃ CIENIA 86
5. KOBIECOŚĆ DEMONICZNA 89
6. KOBIECOŚĆ OCALAJĄCA 92

Rozdział III. KOBIECOŚĆ I MĘSKOŚĆ W PROZIE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY 97
1. KOBIECOŚĆ 97
Od socjalizacji ku kobiecości do ról płciowych 97
Płeć w perspektywie emancypacyjnej 104
Pryzmaty rodzaju 107
Społeczne nakazy roli płciowej 112
Tożsamość kobieca jako konstrukt gender 117
2. MĘSKOŚĆ 122
Męskość i powieść przygód 122
Męskość jako niebezpieczna zabawa 125
Chłopiec, który „czuje się w świecie, jak u siebie w domu” 130
Chłopiec jako superman 133
Kryzys supermana 137

CZĘŚĆ DRUGA – KOBIECY REPERTUAR TOPICZNY 141

Rozdział I. BAŚNIOWE DZIEDZICTWO 143

Rozdział II. TOPIKA KOBIECA 148
1. W KRĘGU ZNACZEŃ KOPCIUSZKA 148
Wzorcowa opowieść o utracie Matki i wejściu dziewczynki do świata Ojca 148
Wśród wątków baśni 148
Córka Matki 150
Córka Ojca 155
Tajemniczy opiekunowie 157
Kobiety wobec siebie. Kopciuszek, siostry i macocha królewny Śnieżki 160
Mężczyzna i jego „charakter ekonomiczny” 160
Macocha Królewny Śnieżki 161
Konstruowanie kobiecości 164
Zazdrosne siostry i maskarada. „Kopciuszek” bez Kopciuszka 168
2. CZAROWNICA JAKO WYOBRAŻENIE NEGATYWNE 171
Czarownica w literaturze dla dzieci 171
Kiedy zło przybiera postać pięknej kobiety 173
3. PIĘKNE I BESTIE 180
Struktura opowieści i współczesne pytania 180
Matka, której nie ma 183
Piękna i Bestia jako antybaśń 185
Urok śmiertelnych zaślubin 189
Bestia jako Inny 193
Kto zdejmie zaklęcie? 196

Rozdział III. TOPIKA FEMINISTYCZNA 201
1. OBUDZENIE ŚPIĄCEJ KRÓLEWNY 201
Po rewolucji seksualnej 201
Z ducha Matki. Znaczenie psychoseksulnej symboliki matriarchalnej 203
Silniejsze od Ojca. Przekroczenie perspektywy Freuda 208
2. PERSWAZYJNOŚĆ MAŁEJ SYRENY I CZERWONEGO KAPTURKA 219
Moje ciało jest moim głosem 219
Opowiedzenie traumy 226
„Zejście w wilczość” 233
3. CZAROWNICA JAKO WYOBRAŻENIE AFIRMATYWNE 234
Magia mężczyzn, magia kobiet 235
Czarownica: Kobieta-Natura 238
Czarownica-Bogini 241

ZAKOŃCZENIE 249
BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA 256
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA 260
ABSTRACT 268
NOTA BIBLIOGRAFICZNA 270