-17%

ebook Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce Alicja Zawistowska

Wydawca: Scholar

Rok wydania: 2012

Istniejący w Polsce przed 1990 r. system oświaty, który na wyższym szczeblu miał charakter elitarny, w krótkim czasie i dość spontanicznie dostosował się do oczekiwań mas. W praktyce zmiany te następowały w dwóch wymiarach. Pierwszy polegał na zwiększeniu dostępności ścieżek edukacyjnych prowadzących do wyższego wykształcenia oraz na wzroście liczby miejsc na tym poziomie. Drugi obejmował zmiany wewnątrz poszczególnych szczebli i różnicowanie się instytucji. W efekcie tych zmian doszło do powstania rynku edukacyjnego oferującego większe niż dotychczas możliwości elastycznego kształtowania karier. Nieuchronnie prowadzi to również do zaostrzenia konkurencji między instytucjami edukacyjnymi i podziału na instytucje lepsze i gorsze.

Warto wskazać w skrócie, co nowego do wiedzy o generowaniu nierówności edukacyjnych wnosi moja książka. Po pierwsze, inaczej niż dotychczas definiuję kluczowy obszar selekcji edukacyjnych – skupiam się na aspekcie horyzontalnym, a nie wertykalnym. Po drugie, w badaniach koncentruję się na ostatnich latach, traktując okres powojenny tylko jako tło tych analiz. Po trzecie, wyjaśniając nierówności, odwołuję się do teorii kapitału ludzkiego i teorii racjonalnego wyboru, a nie – jak robią to autorzy innych prac – do tradycyjnych koncepcji konfliktowych i funkcjonalistycznych obecnych
w badaniach nad stratyfikacją od wielu dekad.
fragmenty Wstępu

Spis treści ebooka Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce

Wstęp 9
Rozdział I
Teorie nierówności edukacyjnych 13
1.1. Wykształcenie a struktura społeczna 13
1.1.1. Ujęcie holistyczne 14
1.1.2. Nierówności edukacyjne z perspektywy indywidualistycznej 21
1.2. Uwarunkowania decyzji edukacyjnych 32
1.2.1. Formy kapitałów edukacyjnych 32
1.2.2. Struktura instytucji oświatowych a wybory edukacyjne 38
1.3. Preferencje edukacyjne 43
1.4. Perspektywa badawcza 45
Rozdział II
Orientacje empiryczne w badaniach nierówności edukacyjnych 51
2.1. Konceptualizacje badawcze 51
2.2. Od „szkoły osiągania statusu” do schematu „przejść edukacyjnych” 52
2.2.1. „Szkoła osiągania statusu” 52
2.2.2. Generacja przejść edukacyjnych 56
2.3. Empiryczne generalizacje z przełomu wieków 60
2.3.1. Pierwsze dziesięciolecie XXI wieku – nierówności edukacyjne
w kontekście przekształceń instytucjonalnych 65
2.4. Podsumowanie 66
Rozdział III
Nierówności edukacyjne od okresu powojennego do transformacji
systemowej. Perspektywa przejść edukacyjnych 70
3.1. Społeczny kontekst dostępu do wykształcenia w okresie powojennym 70
3.1.1. Wykształcenie, dochód i pozycja społeczna w okresie powojennym 72
3.2. Hipotezy dotyczące okresu powojennego i przełomu lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych 74
3.2.1. Ustalenia empiryczne 75
3.3. Co się zmieniło, co zostało bez zmian?
Nierówności na dwóch progach selekcji szkolnych 77
3.3.1. Schemat analizy 77
3.3.2. Zmiany w strukturze wykształcenia 78
3.3.3. Relokacja barier edukacyjnych 79
3.3.4. Szanse edukacyjne w zależności od pochodzenia społecznego i płci 82
3.4. Interpretacja stabilnych nierówności edukacyjnych 85
3.5. Podsumowanie 88
Rozdział IV
Przekształcenia systemu edukacyjnego po roku 1990.
Instytucje i społeczeństwo 90
4.1. Przekształcenia szkół średnich 91
4.1.1. Zróżnicowanie szkół średnich 93
4.2. Szczebel wyższy – od elitarności do umasowienia 96
4.2.1. Charakter przekształceń na szczeblu wyższym 98
4.3. Społeczny i gospodarczy kontekst podejmowania decyzji
edukacyjnych na początku XXI wieku 102
4.3.1. Nierówności społeczne oraz zwroty z wykształcenia 102
4.3.2. Potoczna percepcja roli wykształcenia 105
4.4. Podsumowanie 108
Rozdział V
Selekcje horyzontalne na najniższym szczeblu.
Rezultaty eksperymentu naturalnego 109
5.1. Szkoły państwowe i prywatne w Polsce 110
5.1.1. Nierówności horyzontalne a typ szkoły 110
5.1.2. Środowisko dydaktyczne 111
5.1.3. Kapitał społeczny – hipoteza Jamesa Colemana 112
5.1.4. Struktura społeczna szkół publicznych i prywatnych 113
5.2. Źródła nierówności pochodzeniowych
w wymiarze horyzontalnym 114
5.2.1. Ilustracja strategii podejmowania decyzji 116
5.3. Podsumowanie 120
Rozdział VI
Nierówności horyzontalne w szkole średniej.
Znaczenie kapitałów edukacyjnych 122
6.1. Podziały wewnątrzszczeblowe 123
6.1.1. Kapitały edukacyjne w badaniach empirycznych 125
6.2. Nierówności w kapitale edukacyjnym uczniów liceów, techników
i szkół zawodowych w Polsce 127
6.2.1. Dlaczego dzieci słabo wykształconych rodziców trafi ają do
szkół zawodowych? 130
6.3. Wpływ szkoły i kapitałów edukacyjnych na osiągnięcia szkolne.
Empiryczny test hipotez 131
6.3.1. Dane, sposób ich analizy oraz wykorzystane zmienne 131
6.3.2. Podziały pochodzeniowe w szkołach i znaczenie typu szkoły 133
6.3.3. Znaczenie kapitałów edukacyjnych a typ szkoły 136
6.4. Selekcje na drugim szczeblu a możliwości dalszej nauki 138
6.4.1. Możliwości dalszej nauki w zależności od typu szkoły średniej 141
6.4.2. Typ szkoły średniej a następny kierunek kształcenia 142
6.4.3. Szkoły średnie: zamknięta czy otwarta struktura 145
6.5. Selekcje horyzontalne w dwóch rzeczywistościach 145
6.6. Podsumowanie 148
Rozdział VII
Nierówności horyzontalne na szczeblu wyższym 151
7.1. Trzy hipotezy wyborów edukacyjnych 152
7.1.1. Hipotezy dotyczące selekcji ze względu na płeć 157
7.2. Selekcje horyzontalne na studiach w okresie ekspansji
edukacyjnej. Rola pochodzenia społecznego, płci i skłonności do ryzyka 159
7.2.1. Schemat analiz 159
7.2.2. Struktura pochodzeniowa między uczelniami i wydziałami 159
7.2.3. Decyzje edukacyjne w zależności od skłonności do ryzyka 165
7.2.4. Selekcje ze względu na płeć 167
7.2.5. Szanse wyboru kierunku studiów 170
7.3. Podsumowanie 172
Rozdział VIII
Zróżnicowania horyzontalne ze względu na płeć
na dwóch progach selekcji szkolnej 175
8.1. Społeczny kontekst awansu edukacyjnego kobiet 176
8.2. Struktura wykształcenia kobiet i mężczyzn w Polsce 177
8.3. Wybory edukacyjne na pierwszym progu 179
8.3.1. Struktura płci uczniów liceów, techników i szkół zasadniczych
zawodowych 179
8.3.2. Wybory horyzontalne na szczeblu średnim 182
8.4. Wybory edukacyjne na szczeblu wyższym 183
8.4.1. Selekcje horyzontalne na studiach 184
8.5. Hipotezy awansu kobiet i trwałych preferencji w wyborze
kierunku studiów 188
8.5.1. Preferencje kobiet i mężczyzn w wymiarze horyzontalnym 188
8.5.2. Hipoteza struktury systemu oświaty 191
8.5.3. Hipoteza pozytywnej dyskryminacji kobiet 193
8.5.4. Hipoteza wykształcenia jako polisy ubezpieczeniowej 194
8.6. Podsumowanie 198
Rozdział IX
Szkoła to nie wszystko. Nowe nierówności edukacyjne 200
9.1. Zajęcia pozaszkolne – interpretacje i zasięg problemu 200
9.2. Edukacja pozaszkolna jako narzędzie budowania
przewagi edukacyjnej 202
9.3. Nierówności w dostępie do zajęć pozaszkolnych 203
9.3.1. Nierówności w dostępie do zajęć z zakresu przedmiotów szkolnych 206
9.3.2. Nierówności w dostępie do kapitału edukacyjnego po wyjściu
na rynek pracy 209
9.4. Podsumowanie 211
Zakończenie 213
Literatura przywoływana 218
Publikacje GUS 228
Raporty 229