ebook Jak wyjaśnić obraz? Metodologiczne tropy historii sztuki w epoce Ernsta H. Gombricha Stanisław Czekalski

Wydawca: Uniwersytet im.Adama Mickiewicza w Poznaniu

Rok wydania: 2022

Książka przynosi syntezę problematyki metodologicznej historii sztuki jako dyscypliny, która w XX wieku za jedno ze swoich naczelnych zadań obrała metodyczne i obiektywne wyjaśnianie obrazów. Od czasu wyodrębnienia nauk humanistycznych w metodologii W. Diltheya najwybitniejsi historycy sztuki próbowali umocnić jej pozycję wśród tych nauk przez oparcie się na rygorach naukowego obiektywizmu i empiryzmu, ścisłości i poprawności, sprawdzalności i poznawczej pewności, których wzorzec wyznaczały nauki przyrodnicze. Czy i jak interpretacja może zbliżyć się do modelu eksplanacyjnego, w jaki sposób może spełnić rolę historycznego wyjaśnienia dzieł malarstwa? Jak należy ją umocować na pewnym gruncie faktów i na logice wnioskowań? Jaka metodyka badawcza może zapewnić prawidłowość wyjaśnień, sprawdzalność i prawdziwość wyników? Tego rodzaju metodologiczne kwestie wiązały namysł szeregu uczonych, a wśród nich szczególną rolę odegrał E. Gombrich, najpierw jako rzecznik zwrotu ikonologii w stronę Popperowskiego dedukcjonizmu, a następnie jako inspirator i punkt odniesienia dla kolejnej generacji badaczy, z których jedni podążali dalej drogą rygorów metodologii normatywnej, a inni szukali dla niej alternatyw lub rozwinęli metodologię narratywistyczną. Książka przedstawia istotne związki łączące metodologicznie zorientowaną historię sztuki nie tylko z różnymi koncepcjami metodologii ogólnej i filozofii nauki, lecz także z innym ważnym źródłem inspiracji, jakim były modele wnioskowań stosowane przez książkowych detektywów.

Spis treści ebooka Jak wyjaśnić obraz?

Wstęp. Historia sztuki na tropie metody 7
Rozdział I. Od dzieła do obrazu. Restytucyjny paradygmat wyjaśnień historii sztuki w analizie Jacques’a Derridy 27
Rozdział II. Obraz jako dowód w sprawie ducha obiektywnego 53
1. Historyczne wyjaśnianie sztuki na drodze interpretacji: metoda hermeneutyczna Wilhelma Diltheya 53
2. Struktura stylu dzieła sztuki w ujęciu Heinricha Wölfflina 70
3. Zagadkowość obrazu w ikonologii Aby’ego Warburga i Erwina Panofsky’ego 80
Rozdział III. Projekt ikonologii dedukcyjnej Ernsta H. Gombricha 107
1. Dedukcjonizm i teoria funkcji symbolicznej obrazu 108
2. Aims and Limits of Iconology: w stronę hermeneutyki walidacyjnej i dedukcji detektywistycznej 132
3. Obraz jako dowód w sprawie swojego znaczenia 145
4. Podsumowanie: iluzje dedukcji i ikonograficzny redukcjonizm 165
Rozdział IV. Demaskowanie symbolizmu wizualnej formy – między interpretacją a intencją 173
1. Wokół koncepcji „zamaskowanego symbolizmu” 173
2. Hermeneutyka historyczno-artystyczna Oskara Bätschmanna, czyli powrót Sherlocka Holmesa 192
3. Michael Baxandall i jego metoda historycznej eksplanacji obrazów: nieoczekiwany powrót ducha obiektywnego 227
Rozdział V. W stronę pluralizmu interpretacji 258
1. Obraz w dialogu ze spojrzeniem i kontekstem 258
2. Metodologia narratywistyczna, czyli pochwała wyobraźni Herkulesa Poirota 298
3. Sherlock Holmes przybywa za późno 322
Rozdział VI. Alternatywny trop: jak wyjaśnić zrozumiałość obrazu? 326
1. Między hermeneutyką ducha obiektywnego a psychologią postaci 326
2. Krytyczna metodologia Hansa-Georga Gadamera: dlaczego obrazów nie można wyjaśnić 349
3. Dzieje efektywne hermeneutyki Gadamera w obszarze teorii interpretacji obrazów 363
Zakończenie. Sytuacyjność widzenia i pozornie zależna mowa obrazu w refleksji narratologicznej Mieke Bal. Między metodologią a etyką 389
Wybrana bibliografia 411
Indeks nazwisk 419
Spis ilustracji 425
Summary. How to explain a picture? Methodological clues in art history in the epoch of Ernst H. Gombrich 427