ebook Meddah – turecki teatr jednego aktora Spotkanie tradycji kultury ustnej z kulturą widowiskową Agnieszka Aysen Kaim

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2020

W świecie kultury muzułmańskiej, gdzie teatr nie zdołał wytyczyć sobie niezależnego miejsca wśród dziedzin sztuki, to właśnie ustność/oralność zrekompensowała jego brak wśród sztuk performatywnych.

Turecki "meddah" rozwinął się pomiędzy wiekiem XI a XIX z formy opowiadacza w epicki teatr jednego aktora, pozostając w zgodzie z zasadami życia koczowniczego. Włączając elementy tradycji środkowoazjatyckiego szamana, starotureckiego pieśniarza epickiego "ozan" i arabskiego "maddaha" oraz tradycję perskiego opowiadacza "Księgi królewskiej. Szahname", przyjął także środki teatralne i dramatyczne.

Jako forma artystyczna łączy sztukę opowiadania z ludowym teatrem tradycyjnym. Zaadoptowana w formie „widowiska narracyjnego” sztuka opowiadania zyskała uznaną pozycję na współczesnych scenach teatrów offowych, sprawdzając się z sukcesem w projektach międzykulturowych i interdyscyplinarnych. W kontekście omawianych tradycji ustnych kręgów kultur ałtajskiego i Bliskiego Wschodu potencjał performatywny sztuki opowiadania stanowi dla współczesnych artystów źródło inspiracji, oferując wzór modelu interaktywnego, równouprawniającego widza i artystę.

The monograph explores performative potential of narrative art in oral traditions of Altai and Middle Eastern culture. Turkish "meddah" inspires contemporary artists, offering an active model, equal for both the artist and the audience. As an artistic form it developed between the 11th and 19th century. It unites epic theatre of one actor with the elements of tradition of a nomadic narrator, Central Asian shaman, epic singer "ozan", Arabic "maddah" and the Persian tradition of the narrator of "The Shahnameh".

Spis treści ebooka Meddah – turecki teatr jednego aktora

Nota transkrypcyjna 10
Wprowadzenie 11

Rozdział 1. Ustność – oralność 19
1.1. Czym jest ustność? 19
1.2. Model kultury pisma i model kultury oralnej czy model kultury mieszanej? 23
1.3. Meddahowanie (meddahlık) jako forma sztuki
opowiadania 38
1.4. Użycie formuły w sztuce opowiadania meddaha 55

Rozdział 2. Tradycje epickie i sztuka opowiadania na Bliskim Wschodzie oraz u ludów tureckich Azji Centralnej 83
2.1. Opowiadacze księgi 83
2.2. Perska tradycja opowiadania 96
2.3. Arabska tradycja opowiadania 117
2.4. Tradycja epicka i sztuka opowiadania u ludów
tureckich Azji Centralnej i Azji Mniejszej 127

Rozdział 3. Opisy występów opowiadaczy w relacjach
podróżników 158

Rozdział 4. Zarys historii formy meddaha 176

Rozdział 5. Repertuar meddaha 187
5.1. Wątki repertuarowe 187
5.2. Baśń oraz Księga tysiąca i jednej nocy jako źródło
repertuaru meddaha 191
5.3. Świat przedstawiony w opowieściach meddahów 196
5.4. Styl i język meddaha 199

Rozdział 6. Rozwój formy opowiadania w stronę
teatralności 201
6.1. Elementy widowiskowe w tradycyjnej epice ustnej 201
6.2. Transformacja opowiadacza w aktora 202
6.3. Rozwój środków wyrazu meddaha 204
6.4. Dramatyzacja opowiadania 205
6.5. Tekst spisany a wykonywany 207

Rozdział 7. Teatr meddaha 220
7.1. Teatr słowa i dźwięku 220
7.2. Rekwizyty teatru meddaha 223
7.3. Taklit – aktorska imitacja 225
7.4. Improwizacja 234
7.5. Konstrukcja seansu 236
7.6. Miejsce występów i organizacja przestrzeni 340
7.7. Relacja opowiadacz–widz 243
7.8. Dygresja jako szczególna forma relacji pomiędzy
opowiadaczem i widzem 250

Rozdział 8. Sztuka meddaha w kontekście współczesnych
konwencji teatralnych 256
8.1. Meddah a aktor Brechta 256
8.2. Efekt obcości a deziluzja w sztuce opowiadania
meddaha 259
8.3. Konwencja teatru meddaha a komedia stand-up 264
8.4. Próba porównania konwencji teatru meddaha ze
współczesną formą monodramu 270

Rozdział 9. Narracja w stylu meddaha we współczesnej
dramaturgii tureckiej 272
9.1. Przykłady narracji opowiadacza w formach
widowiskowych 272
9.2. Widowisko narracyjne meddaha 277
9.3. Rodzaj narratora i autonarracja w teatrze meddaha 279
9.4. Przykłady wykorzystania narracji meddaha we współczesnej dramaturgii tureckiej 283

Rozdział 10. Miejsce sztuki meddaha we współczesnej
kulturze tureckiej 303
10.1. Przykłady meddahowania we współczesnym teatrze
tureckim 303
10.2. Meddah w telewizji i w filmie 319

Rozdział 11. Edukacyjna i terapeutyczna rola
opowiadacza 326
Wnioski końcowe 335
Aneks
Wywiad z Erolem Günaydınem 342
Słowniczek 352
Bibliografia 355
Indeks nazwisk 374
Spis ilustracji 380
Ilustracje 383