ebook My niewidzialni Peter Oliver Loew

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2017

Autor prezentuje historię Polaków w Niemczech: traktuje o dziejach polskiej imigracji, a także o historycznych mniejszościach polskich na terenie Niemiec, poczynając od średniowiecza aż do współczesności.

Polacy od stuleci stanowili część społeczeństwa niemieckiego, jednak dopiero po rozbiorach stali się dużą mniejszością w Królestwie Pruskim. Wkrótce przemiany społeczno-ekonomiczne uruchomiły procesy migracji, w wyniku których między początkiem XIX w. a czasami obecnymi osiem milionów Polaków przeniosło się na tereny, gdzie przeważała ludność niemieckojęzyczna.

Dziś Polacy – druga co do wielkości grupa mniejszościowa w Niemczech – tworzą bardzo zróżnicowaną społeczność. Są wśród nich wysiedleńcy i późni wysiedleńcy, którzy nie przyznają się do tożsamości polskiej, a jednak w domu mówią po polsku – nierzadko w gwarze śląskiej. Są też wysiedleńcy, którzy chcą jak najszybciej zintegrować się ze społeczeństwem niemieckim oraz tacy, którzy starają się pozostać Polakami. Są ludzie, którzy emigrowali z powodów ekonomicznych lub politycznych – część z nich ma obywatelstwo polskie, a część niemieckie. Co roku do Niemiec przybywają setki tysięcy polskich robotników sezonowych. Równolegle żyją tam potomkowie ludzi, których rzuciła do Niemiec II wojna światowa, a także migranci zarobkowi z czasów przedwojennych.

Peter Oliver Loew podjął próbę naszkicowania całościowego obrazu, mimo oczywistych problemów metodycznych związanych zarówno z niejednoznacznością określeń Niemcy i Polacy, jak i z pojęciem mniejszości.

The author presents the history of Poles in Germany: it deals with the history of Polish immigration, as well as the historical Polish minorities in Germany, from the Middle Ages to the present day.

Poles have been a part of German society for centuries, but only after the partitions did they become a large minority in the Kingdom of Prussia. Soon, socio-economic changes triggered migration processes, as a result of which, between the beginning of the 19th century and sometimes today, eight million Poles moved to areas where the majority of the German-speaking population was.

Today, Poles - the second largest minority group in Germany - form a very diverse community. Among them there are displaced persons and late displaced persons who do not admit to their Polish identity, and yet speak Polish at home - often in Silesian dialect. There are also displaced persons who want to integrate with German society as quickly as possible and those who try to remain Poles. There are people who emigrated for economic or political reasons - some of them have Polish citizenship, and some German. Hundreds of thousands of Polish seasonal workers come to Germany every year. At the same time, there are descendants of people who were thrown to Germany by the Second World War, as well as economic migrants from the pre-war period.

Peter Oliver Loew attempted to sketch the overall picture, despite the obvious methodological problems related both to the ambiguity of the terms Germans and Poles, and to the concept of minorities.

Spis treści ebooka My niewidzialni

Wstęp 9

I. Jak to się wszystko zaczęło: średniowiecze i nowożytność 15
Polskie księżniczki w Rzeszy 17
Handlarze i wędrowcy 19
Mazury i Śląsk jako obszary polskiego osadnictwa na terenach niemieckich 22
Studenci i inni: polscy podróżnicy na ziemiach niemieckich 25
Biskupi i reformatorzy 26
Elity Berlina i Drezna 28

II. Największa mniejszość Prus i Cesarstwa Niemieckiego:
od rozbiorów Polski do I wojny światowej 31
Kraj pod zaborami: tereny zaboru pruskiego 1772–1806 33
Wschodnie prowincje Prus: krótki przegląd długiego wieku XIX (1815–1918) 35
Polacy „na swoim”. Tradycyjne obszary osadnictwa polskiego w Prusach 41
Poznań – ośrodek ruchu narodowego 41
Prusy Zachodnie/Pomorze Gdańskie 48
Osobliwość zachodniopruska: Kaszubi 51
Pomorze Tylne i wymierający lud Słowińców 53
Prusy Wschodnie, mała ojczyzna Mazurów i Warmiaków 54
Górny i Dolny Śląsk 58
1832: Polacy wędrują przez Niemcy 65
Rewolucjoniści w akcji: proces Polaków i Wiosna Ludów 67
Masowe migracje Polaków 71
„Na saksy”: Polacy w drodze 72
Westfalczycy (Ruhrpolen): proletariat na obczyźnie 76
Wełna i węgiel brunatny: inne odmiany sezonowych migracji Polaków 83
Arystokracja, robotnicy, asymilacja: Polacy w Berlinie 86
„Dążymy bowiem do innych celów…”. Polacy w parlamentach 91
Laury akademickie: Polacy na uniwersytetach niemieckich 95
Artyści i bonvivanci 97
„Nazwisko moje łamało im języki”: polscy pisarze w Niemczech 97
Malarze: ulubieńcy władców i publiczności 100
Polscy muzycy i muzyka niemiecka 101
Organizacje o zasięgu ogólnoniemieckim 103
Jak bardzo polscy byli „polscy Żydzi”? 104
Dygresja: Polacy w Austrii 106
Regiment gwardii i okopy: Polacy w wojsku 109
I wojna światowa: jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi i cisza przed burzą 111

III. Kość niezgody: Polacy w Niemczech w okresie międzywojnia 115
Polscy Prusacy zmieniają się w pruskich Polaków 117
Wersal i jego następstwa: przesunięcia granic i zmagania plebiscytowe 119
Zostać, optować czy wracać? Perspektywy Polaków w Niemczech po 1918 roku 125
W rozproszeniu: mniejszość polska w Niemczech 126
Górny Śląsk 129
O znikaniu Mazurów i trwaniu innych Polaków 133
Przypadek szczególny: Wolne Miasto Gdańsk 136
Polacy nad Ruhrą i Szprewą 136
Wciąż potrzebni: polscy robotnicy sezonowi 142
Na straconej pozycji? Przedstawiciele Polaków w Niemczech 143
Muzy i gwiazdy wielkiego ekranu 148
Polscy Żydzi między asymilacją a marginalizacją 151

IV. Okropności wojny: wypędzenia, germanizacja, praca przymusowa, zagłada 155
Polacy w „Starej Rzeszy” 157
Obszary wcielone do Rzeszy: terror, wypędzenia, zagłada 158
„Zniemczenie”, wykluczenie i trudne sąsiedztwo: Polacy na terenach wcielonych do Rzeszy 163
Przeżyć w oflagu 169
Walka za cudzą ojczyznę: Polacy w Wehrmachcie 171
Niewolnicy z Polski: robotnicy przymusowi w Rzeszy 173
„Tu przestaliśmy być ludźmi”: Polacy w obozach koncentracyjnych na terenie Rzeszy 180
V. Dzieci zimnej wojny: pokiereszowane życiorysy i masowa imigracja 187
Gdzie jest mój dom? Dipisi (displaced persons) 189
Maczków: enklawa polska w Niemczech 196
Monachium nadaje po polsku 197
Już jakby w Polsce, a jednak inaczej: polscy artyści w RFN 199
Od „starej emigracji” do współczesnej mniejszości: tradycja i nowy początek 202
Między ojczyzną a obczyzną: wypędzeni i wysiedleńcy 206
Pokusa: polscy uchodźcy między azylem a pobytem tolerowanym 214
Dojazdy i handel: Polacy w NRD 218
VI. Niewidzialna mniejszość? Polacy w dzisiejszych Niemczech 225
Zarządzenia i przepisy: podstawy prawne polskiej bytności w Niemczech 227
Nowa migracja: centra i marginesy 231
Dokąd ciągnie Polaków w Niemczech? 231
Bazar Polenmarkt: orientalny harmider na Placu Poczdamskim 233
Berlin: ośrodek nowej polskiej emigracji 236
Sezonowa migracja zarobkowa 237
Praca na czarno na bogatym Zachodzie 237
Zbieracze szparagów i truskawek 238
W zakamarkach niemieckich domów, pod niemieckimi łóżkami 244
Prostytucja 248
W poszukiwaniu szczęścia: małżeństwa polsko-niemieckie 249
Emigracja intelektualistów 251
„Nie ma mnie ani tu, ani tam”: biografie artystyczne 252
Polacy w Niemczech jako idole sportowi 258
Galimatias stowarzyszeń: polskie organizacje parasolowe 260
Historia sukcesu: lokalne organizacje i media 263
Dygresja: struktury kościelne 266
Nowa mniejszość przygraniczna 267
Polacy w Niemczech dzisiaj: nadal niewidzialni, ale też nieodzowni 269

Skrótowce 274
Bibliografia 275
Spis ilustracji 302
Indeks nazwisk 304