ebook Niezależność władzy sądowniczej a model stosunku służbowego sędziego Maciej Jakub Zieliński

Wydawca: Wolters Kluwer

Rok wydania: 2024

Książka jest pierwszą na polskim rynku publikacją, w której w sposób kompleksowy została omówiona problematyka niezależności władzy sądowniczej. Przeprowadzono w niej analizę aktualnych rozwiązań prawnych regulujących stosunek prawny sędziów sądów powszechnych, administracyjnych i Sądu Najwyższego.

Autor przedstawia nośne w ostatnim czasie – zwłaszcza w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – pojęcie niezależności władzy sądowniczej. Rozważania przeprowadza jednak znacznie szerzej, obejmując ideowe i doktrynalne uwarunkowania tej koncepcji, jej genezę oraz ewolucję.

Czytelników szczególnie powinny zainteresować uwagi dotyczące konstytucyjnych, unijnych, konwencyjnych i praktycznych uwarunkowań kształtowania modeli stosunku służbowego sędziego.

Publikacja jest przeznaczona dla sędziów i legislatorów, a także adwokatów, radców prawnych, prokuratorów oraz pracowników naukowych zajmujących się omawianą tematyką.

Spis treści ebooka Niezależność władzy sądowniczej a model stosunku służbowego sędziego

Wykaz skrótów , str. 19
Wprowadzenie – przedmiot i ,metoda ,badań , str. 23
Część pierwsza
Idea niezależności władzy sądowniczej i ,jej ,jurydyzacja
Rozdział I
Niezależność władzy sądowniczej jako idea , str. 47

Wprowadzenie , str. 47
Geneza i ,ewolucja idei niezależności władzy sądowniczej , str. 49

2.1. Wprowadzenie , str. 49
2.2. Idea podziału władzy jako tło dla kształtowania się koncepcji niezależności władzy sądowniczej , str. 49
2.3. „Władza sądzenia” w ,ujęciu Monteskiusza i ,współczesnych mu myślicieli angielskich , str. 54
2.4. Niezależność władzy sądowniczej w ,poglądach amerykańskich Ojców Założycieli , str. 57
2.5. Niezależność władzy sądowniczej w ,poglądach nauki ,francuskiej , str. 61

Wnioski , str. 62

Rozdział II
Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej , str. 65

Geneza i ,ewolucja regulacji prawnych dotyczących niezależności władzy sądowniczej , str. 65

1.1. Wprowadzenie , str. 65
1.2. Geneza regulacji prawnych dotyczących gwarancji niezależności sędziów w ,prawie angielskim i ,jej ,przeniknięcie do systemu amerykańskiego , str. 67
1.3. Jurydyzacja niezależności władzy sądowniczej w ,prawie międzynarodowym , str. 76
1.4. Wnioski , str. 83

Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we ,współczesnych porządkach prawnych wybranych państw Unii Europejskiej , str. 84

2.1. Wprowadzenie , str. 84
2.2. Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we współczesnym prawie niemieckim , str. 86
2.2.1. Wprowadzenie , str. 86
2.2.2. Teoretyczne ujęcie niezależności sędziowskiej w ,nauce niemieckiej , str. 88
2.2.3. Powoływanie sędziów niemieckich a ,problem niezależności sędziowskiej , str. 90
2.2.4. Finansowe gwarancje niezależności sędziowskiej , str. 96
2.2.5. Nadzór służbowy i ,odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów niemieckich , str. 97
2.2.6. Nieusuwalność i ,nieprzenoszalność sędziów niemieckich , str. 99
2.2.7. Pozostałe gwarancje niezależności władzy sądowniczej , str. 102
2.3. Jurydyzacja idei niezależności władzy sądowniczej we współczesnym prawie hiszpańskim , str. 106
2.3.1. Wprowadzenie , str. 106
2.3.2. Teoretyczne ujęcie niezależności władzy sądowniczej w ,nauce hiszpańskiej , str. 108
2.3.3. Powoływanie sędziów hiszpańskich a ,problem niezależności sędziowskiej , str. 110
2.3.4. Finansowe gwarancje niezależności sędziowskiej , str. 115
2.3.5. Nieusuwalność i ,nieprzenoszalność sędziów hiszpańskich , str. 116
2.3.6. Odpowiedzialność sędziów i ,immunitet sędziowski , str. 119
2.3.7. Pozostałe gwarancje niezależności władzy sądowniczej w ,prawie hiszpańskim , str. 123
2.4. Wnioski , str. 125
Rozdział III
Niezależność władzy sądowniczej ,– aspekty teoretyczne , str. 127

Stan dyskusji na temat pojęcia niezależności władzy sądowniczej , str. 127
Niezależność władzy sądowniczej jako pojęcie ze ,swej istoty sporne , str. 140
Teoretyczne uzasadnienie potrzeby niezależności władzy sądowniczej , str. 145

3.1. Niezależność władzy sądowniczej jako gwarancja rządów prawa i ,filar państwa prawnego , str. 145
3.2. Niezależność władzy sądowniczej jako gwarancja poszanowania praw człowieka , str. 157
3.3. Uzasadnienie niezależności władzy sądowniczej w ,naukach politycznych , str. 159
3.4. Potrzeba niezależności władzy sądowniczej w ,poglądach szkoły ekonomicznej analizy prawa , str. 162

Wnioski , str. 164

Część druga
Geneza i ,ewolucja regulacji prawnych dotyczących stosunku służbowego sędziego w ,kontekście konieczności zagwarantowania ,niezależności władzy ,sądowniczej
Rozdział IV
Geneza jurydyzacji i ,profesjonalizacji zawodu sędziego , str. 171

Wprowadzenie , str. 171
Status sędziów w ,starożytności , str. 172
Status sędziów w ,średniowieczu , str. 173
Profesjonalizacja służby sędziowskiej w ,okresie państwa absolutnego , str. 175
Wnioski , str. 175

Rozdział V
Ewolucja regulacji prawnych dotyczących wykonywania zawodu sędziego na ziemiach polskich , str. 177

Wprowadzenie , str. 177
Prawna regulacja wykonywania zawodu sędziego w ,państwach zaborczych i ,w ,początkowym okresie po ,odzyskaniu przez Polskę niepodległości , str. 178
Regulacje prawne dotyczące wykonywania zawodu sędziego w ,dwudziestoleciu międzywojennym , str. 186

3.1. Status sędziów w ,świetle kolejnych konstytucji dwudziestolecia międzywojennego , str. 186
3.2. Status sędziów w ,świetle przepisów ustaw regulujących funkcjonowanie poszczególnych segmentów sądownictwa w ,dwudziestoleciu międzywojennym , str. 189

Prawna regulacja wykonywania zawodu sędziego w ,okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej , str. 208

4.1. Konstytucyjne uwarunkowania wykonywania zawodu sędziego , str. 208
4.2. Prawna regulacja zawodu sędziego w ,świetle kolejnych ustaw regulujących funkcjonowanie poszczególnych segmentów sądownictwa w ,okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej , str. 210

Status sędziów w ,świetle przepisów obowiązujących w ,latach 1989–2001 , str. 227
Wnioski , str. 232

Część trzecia
Prawne uwarunkowania regulacji stosunku służbowego sędziego wynikające z ,Konstytucji ,RP, prawa międzynarodowego, europejskiego oraz prawa Unii Europejskiej
Rozdział VI
Zagadnienia metodologiczne , str. 237
Rozdział VII
Konstytucyjne uwarunkowania kształtowania treści stosunku służbowego sędziego , str. 243

Wprowadzenie , str. 243
Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,zasady niezależności władzy sądowniczej , str. 245

2.1. Wprowadzenie , str. 245
2.2. Konstytucyjne uwarunkowania dotyczące nawiązywania stosunku służbowego sędziego , str. 247
2.3. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,zasady nieusuwalności sędziów , str. 250
2.4. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,zasady nieprzenoszalności sędziów , str. 259
2.5. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,zasady niezawisłości sędziowskiej , str. 261
2.6. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,konstytucjonalizacji stanu spoczynku , str. 266
2.7. Uwarunkowania dotyczące warunków pracy i ,wynagrodzenia sędziów , str. 270
2.8. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania treści stosunku służbowego wynikające z ,konstytucjonalizacji instytucji immunitetu , str. 273
2.9. Uwarunkowania w ,zakresie kształtowania obowiązków sędziego wynikające z ,reguł dopuszczalnego ograniczania praw i ,wolności jednostki , str. 276
2.10. , Wnioski , str. 278
Rozdział VIII
Prawne uwarunkowania regulacji stosunku służbowego sędziego wynikające z ,prawa międzynarodowego , str. 283

Uwarunkowania regulacji stosunku służbowego wynikające z ,aktów prawnych przyjętych przez Organizację Narodów Zjednoczonych , str. 283
Uwarunkowania regulacji stosunku służbowego wynikające z ,aktów prawnych Rady Europy , str. 285
Wnioski , str. 295

Rozdział IX
Prawne uwarunkowania kształtowania treści stosunku służbowego sędziego wynikające z ,prawa Unii
Europejskiej , str. 299

Kompetencje Unii Europejskiej w ,zakresie odnoszącym się do regulowania statusu sędziów , str. 299

1.1. Wprowadzenie , str. 299
1.2. Zasada kompetencji przyznanych i ,typologia kompetencji Unii Europejskiej , str. 301

Uwarunkowania kształtowania stosunku służbowego sędziego wynikające z ,prawa pierwotnego Unii Europejskiej , str. 304
Uwarunkowania kształtowania stosunku służbowego sędziego wynikające z ,prawa wtórnego Unii
Europejskiej , str. 314
Wnioski , str. 317

Część czwarta
Ustawowy model stosunku służbowego sędziego
Rozdział X
Pojęcie stosunku służbowego sędziego oraz jego struktura , str. 323

Geneza stosunku służbowego jako podstawy regulowania zatrudnienia w ,aparacie państwowym , str. 323
Pojęcie stosunku służbowego sędziego i ,jego struktura , str. 327

2.1. Wprowadzenie , str. 327
2.2. Charakter prawny i ,strony stosunku służbowego sędziego , str. 332
2.3. Struktura stosunku służbowego sędziego , str. 337

Wnioski , str. 340

Rozdział XI
Sposób nawiązania stosunku służbowego i ,kwalifikacje niezbędne do jego nawiązania a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 343

Znaczenie sposobu nawiązania stosunku służbowego i ,kwalifikacji niezbędnych do jego nawiązania dla kwestii niezależności władzy sądowniczej , str. 343
Modele obsady stanowisk sędziowskich – ujęcie teoretyczne , str. 345
Polski model powoływania sędziów , str. 351

3.1. Wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska sędziego , str. 351
3.1.1. Wprowadzenie , str. 351
3.1.2. Wymóg posiadania obywatelstwa polskiego , str. 353
3.1.3. Wymóg korzystania z ,pełni praw cywilnych i ,publicznych , str. 358
3.1.4. Wymogi odnoszące się do braku skazania za ,umyślne przestępstwo ścigane z ,oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe , str. 360
3.1.5. Wymóg nieskazitelnego charakteru , str. 361
3.1.6. Zdolność, ze ,względu na stan zdrowia, do ,pełnienia obowiązków sędziego , str. 367
3.1.7. Wymogi odnoszące się do wykształcenia , str. 369
3.1.8. Wymogi odnoszące się do wieku , str. 371
3.1.9. Wymogi dotyczące egzaminu sędziowskiego i ,stażu na stanowisku asesora sądowego , str. 372
3.1.10. Wymogi odnoszące się do doświadczenia zawodowego i ,posiadania określonych kwalifikacji naukowych , str. 376
3.1.11. Praca lub współpraca z ,organami bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako negatywna przesłanka ubiegania się o ,stanowisko sędziego Sądu Najwyższego , str. 380
3.2. Nawiązanie stosunku służbowego , str. 382
3.2.1. Wprowadzenie , str. 382
3.2.2. Konkurencyjny charakter obsady stanowisk sędziowskich , str. 383
3.2.3. Ukształtowanie procedury nominacyjnej a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 399
3.3. Wnioski odnośnie do polskiego modelu obsady stanowisk , str. 423
Rozdział XII
Granice czasowe sprawowania urzędu sędziowskiego oraz poszczególnych funkcji i ,stanowisk w ,sądownictwie a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 427

Znaczenie regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego lub poszczególnych funkcji i ,stanowisk dla kwestii niezależności władzy
sądowniczej , str. 427
Modele regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego lub poszczególnych funkcji i ,stanowisk w ,sądownictwie , str. 429
Analiza polskiego modelu regulacji granic czasowych sprawowania urzędu sędziowskiego , str. 434

3.1. Wprowadzenie , str. 434
3.2. Wygaśnięcie stosunku służbowego , str. 436
3.2.1. Wprowadzenie , str. 436
3.2.2. Wygaśnięcie stosunku służbowego na skutek śmierci sędziego , str. 437
3.2.3. Ustanie stosunku służbowego sędziego na ,skutek zrzeczenia się urzędu , str. 437
3.2.4. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na ,skutek utraty obywatelstwa polskiego , str. 441
3.2.5. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na skutek prawomocnego wyroku sądu dyscyplinarnego o ,złożeniu sędziego z ,urzędu , str. 442
3.2.6. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego na ,skutek prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w ,postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego , str. 443
3.2.7. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego wskutek nabycia obywatelstwa obcego , str. 444
3.2.8. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego na skutek stwierdzenia, że pełnił służbę, pracował lub był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa , str. 446
3.3. Przejście i ,przeniesienie sędziego w ,stan spoczynku jako zdarzenia prawne wyznaczające czasową cezurę sprawowania urzędu , str. 447
3.3.1. Wprowadzenie , str. 447
3.3.2. Przejście w ,stan spoczynku z ,uwagi na wiek , str. 450
3.3.3. Przeniesienie sędziego w ,stan spoczynku , str. 457
3.4. Czasowe ograniczenia możliwości realizacji władzy sądowniczej przez sędziego , str. 462
3.4.1. Zawieszenie sędziego w ,czynnościach służbowych , str. 462
3.4.2. Zarządzenie natychmiastowej przerwy w ,czynnościach służbowych , str. 465
3.5. Granice czasowe pełnienia funkcji lub zajmowanego stanowiska w ,strukturze sądu , str. 468
3.5.1. Wprowadzenie , str. 468
3.5.2. Powołanie do pełnienia funkcji prezesa i ,wiceprezesa sądu oraz odwołanie z ,tych funkcji , str. 470
3.5.3. Powołanie do pełnienia pozostałych funkcji administracyjnych oraz odwołanie z ,tych funkcji , str. 474
3.5.4. Powołanie do pełnienia stanowisk przewidzianych w ,strukturze organizacyjnej Sądu Najwyższego i ,Naczelnego Sądu Administracyjnego , str. 476
3.6. Wnioski , str. 480
Rozdział XIII
Przenoszalność sędziego a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 483

Uwaga terminologiczna , str. 483
Znaczenie regulacji dotyczącej przenoszenia sędziów dla niezależności władzy sądowniczej i ,jej teoretyczne modele , str. 484
Teoretyczne modele regulacji dotyczącej przenoszenia sędziów , str. 487
Analiza aktualnego modelu prawnej regulacji przenoszalności sędziów , str. 489

4.1. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe de ,lege lata , str. 489
4.1.1. Wprowadzenie , str. 489
4.1.2. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe z ,uwagi na zmianę organizacji sądownictwa , str. 490
4.1.3. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe z ,uwagi na powstanie pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia między sędziami , str. 492
4.1.4. Przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe na podstawie orzeczenia sądu dyscyplinarnego , str. 494
4.2. Delegowanie sędziów w ,polskim porządku
prawnym , str. 495
4.2.1. Delegowanie do pełnienia funkcji orzeczniczych , str. 495
4.2.2. Delegowanie do pełnienia funkcji administracyjnych , str. 498
4.2.3. Dopuszczalność delegowania sędziów Sądu Najwyższego i ,Naczelnego Sądu Administracyjnego , str. 506
4.3. Przenoszenie sędziów między wydziałami lub izbami sądu , str. 508
4.4. Wnioski , str. 511
Rozdział XIV
Gwarancje bezpieczeństwa osobistego sędziego a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 515

Znaczenie gwarancji bezpieczeństwa osobistego sędziów dla niezależności władzy sądowniczej i ,ich teoretyczne modele , str. 515
Analiza podstawowych gwarancji bezpieczeństwa osobistego , str. 520

2.1. Gwarancje płacowe , str. 520
2.2. Gwarancje socjalne , str. 526
2.2.1. Wprowadzenie , str. 526
2.2.2. Gwarancje zapewnienia środków utrzymania w ,czasie niezdolności do pracy wskutek choroby , str. 529
2.2.3. Gwarancje socjalne na wypadek doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na ,zdrowiu , str. 532
2.2.4. Gwarancje odnoszące się do uposażenia należnego sędziom w ,stanie spoczynku , str. 537
2.2.5. Gwarancje ułatwiające przystosowanie się do warunków związanych z ,przejściem lub ,przyniesieniem w ,stan spoczynku , str. 539
2.2.6. Gwarancje w ,zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych sędziego , str. 544
2.2.7. Gwarancje zabezpieczenia bytu rodziny sędziego po jego śmierci , str. 548
2.3. Immunitet sędziowski , str. 553
2.4. Wnioski , str. 559
Rozdział XV
Podporządkowanie osobistej sytuacji sędziego sprawowanemu urzędowi a ,problem niezależności władzy ,sądowniczej , str. 561

Znaczenie podporządkowania osobistej sytuacji sędziego sprawowanemu urzędowi dla niezależności władzy sądowniczej , str. 561
Analiza aktualnych ograniczeń w ,zakresie korzystania przez sędziego z ,niektórych praw i ,wolności podporządkowujących jego sytuację osobistą sprawowanemu urzędowi , str. 565

2.1. Ograniczenia w ,zakresie korzystania przez sędziego z ,wolności słowa, zrzeszania się i ,zgromadzeń , str. 565
2.2. Ograniczenia w ,zakresie korzystania z ,czynnego prawa wyborczego i ,prawa do ,zajmowania określonych stanowisk , str. 569
2.3. Ograniczenia w ,zakresie korzystania przez sędziego z ,wolności pracy i ,swobody prowadzenia działalności gospodarczej , str. 571
2.4. Ograniczenia w ,zakresie prawa sędziego do ,prywatności , str. 577
2.4.1. Ograniczenia w ,zakresie prawa do prywatności w ,ujęciu węższym (autonomii informacyjnej) , str. 577
2.4.2. Ograniczenia w ,zakresie prawa do prywatności w ,ujęciu szerszym , str. 589
2.5. Wnioski , str. 593
Rozdział XVI
Konstrukcja odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów a ,problem ,niezależności władzy ,sądowniczej , str. 597

Znaczenie konstrukcji odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów dla niezależności władzy sądowniczej , str. 597
Teoretyczne modele odpowiedzialności dyscyplinarnej , str. 603
Analiza aktualnego modelu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów , str. 607

3.1. Konstrukcja przewinienia dyscyplinarnego , str. 607
3.1.1. Wprowadzenie , str. 607
3.1.2. Struktura przewinienia dyscyplinarnego , str. 610
3.1.3. Typy przewinień dyscyplinarnych , str. 612
3.2. Organy postępowania dyscyplinarnego a ,kwestia niezależności władzy sądowniczej , str. 622
3.2.1. Wprowadzenie , str. 622
3.2.2. Rzecznik dyscyplinarny jako organ postępowania dyscyplinarnego , str. 622
3.2.3. Sądy dyscyplinarne , str. 626
3.3. Rola Ministra Sprawiedliwości i ,Prokuratora Krajowego w ,postępowaniach dyscyplinarnych sędziów a ,kwestia niezależności władzy sądowniczej , str. 632
3.4. Gwarancje mające na celu uniknięcie ryzyka wykorzystywania systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów jako narzędzia politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych , str. 634
3.5. Wnioski , str. 637
Rozdział XVII
Uprawnienia kolektywne realizowane w ,ramach organów ,samorządu sędziowskiego i ,ciał przedstawicielskich sędziów , str. 643

Uprawnienia kolektywne związane z ,uczestnictwem w ,samorządzie sędziowskim a ,problem niezależności władzy sądowniczej , str. 643
Analiza aktualnego modelu , str. 647

2.1. , , , Wprowadzenie , str. 647
2.2. , , , Organizacja samorządu sędziowskiego i ,innych ciał przedstawicielskich sędziów , str. 649
2.3. , , , Uprawnienia organów samorządu sędziowskiego i ,innych ciał przedstawicielskich sędziów , str. 653
2.4. , , , Wnioski , str. 659
Podsumowanie , str. 663
Bibliografia , str. 697
Orzecznictwo , str. 733