ebook Opiniowanie sądowo-psychologiczne Anna Więcek-Durańska

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2023

Artykuł 45 Konstytucji RP gwarantuje każdemu obywatelowi „prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Rzetelna, obiektywna, oparta na specjalistycznej wiedzy opinia biegłego jest jednym z podstawowych gwarantów dochowania tej normy. W procesie stosowania prawa opiniowanie sądowo-psychologiczne odgrywa szczególną rolę, a od przedstawionej opinii niejednokrotnie zależą dalsze działania organów wymiaru sprawiedliwości. To psycholog w zależności od charakteru sprawy wskazuje czynniki ograniczające świadomość, uzasadnia motywy działania, naprowadza organy ścigania na właściwy trop, ale także bada relacje czy pomaga w ustaleniu faktów poprzez udział w przesłuchaniach, których z uwagi na wiek czy stan psychiczny przesłuchiwanych osób, bez udziału biegłego nie można by uznać za wiarygodne. Prezentowana publikacja dotyczy teoretycznych i praktycznych aspektów opiniowania sądowego. W części wprowadzającej do opiniowania sądowo-psychologicznego szczegółowo przedstawiono: zagadnienia związane z funkcją biegłego, jego rolą w wymiarze sprawiedliwości oraz umocowaniem prawnym, procedury ubiegania się o wpis na listę biegłych sądowych, kryteria, które należy spełniać, aby zostać biegłym sądowym, materiały dotyczące procesu opiniowania, sposobu opracowania opinii, wymagań sądu wobec biegłych, sposobów rozliczania się oraz obowiązujących w tym zakresie regulacji prawnych, propozycje struktury opinii sądowo-psychologicznej w różnych sprawach (karnych, cywilnych, nieletnich) oparte na wytycznych i rekomendacjach. Druga część monografii zawiera: materiały dotyczące specyfiki opiniowania sądowo-psychologicznego w wybranych sprawach, zarówno z zakresu prawa karnego, jak i cywilnego, opis czynności z udziałem małoletniego, w których uczestniczy biegły psycholog (przesłuchanie i wysłuchanie małoletniego), opis działań biegłego psychologa w odniesieniu do oceny wiarygodności zeznań świadków, zarówno małoletnich, jak i dorosłych, omówienie opiniowania w sprawach o zmianę płci, znęcanie się nad członkiem rodziny, w sprawach osób stwarzających zagrożenie, osób z zaburzeniami preferencji seksualnych, a także specyfiki opiniowania w jednostkach penitencjarnych oraz zagadnień związanych z profilowaniem nieznanych sprawców przestępstw, opis zagadnienia odpowiedzialności biegłych sądowych za składaną opinię.

Spis treści ebooka Opiniowanie sądowo-psychologiczne

Wprowadzenie XI
Wykaz skrótów i skrótowców XV
Część I. Wprowadzenie do opiniowania sądowo-psychologicznego 1
Rozdział 1. Psychologia sądowa 3
Rozdział 2. Płaszczyzny związków psychologii z prawem 7
Rozdział 3. Pojęcie biegłego sądowego 11
3.1. Rodzaje biegłych sądowych 13
3.1.1. Osoby prywatne wpisane na listę biegłych sądowych 13
3.1.2. Warunki przyznawania rekomendacji Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego psychologom ubiegającym się o pełnienie funkcji biegłych sądowych 23
3.1.3. Biegli ad-hoc 27
3.1.4. Instytucja naukowa 28
Rozdział 4. Powołanie biegłego sądowego 29
4.1. Kto nie może pełnić funkcji biegłego? 32
Rozdział 5. Standardy opinii sądowo-psychologicznych 35
Rozdział 6. Struktura opinii sądowo-psychologicznej 37
6.1. Opinia sądowo-psychologiczna w sprawach karnych 38
6.2. Opinia sądowo-psychologiczna w sprawach cywilnych 43
6.3. Opinia sądowo-psychologiczna w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 45
6.3.1. Sprawy rodzinne i opiekuńcze – jakie informacje ustala biegły? 48
Rozdział 7. Standardy opiniowania psychologicznego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 51
Rozdział 8. Rodzaje opinii 65
Część II. Specyfika opiniowania sądowo-psychologicznego w wybranych sprawach 69
Rozdział 9. Opiniowanie w sprawach dotyczących przysposobienia 71
9.1. Przysposobienie o charakterze pełnym lub niepełnym 74
9.2. Przysposobienie wspólne 74
9.3. Przysposobienie pasierba 75
9.4. Procedura opiniowania psychologicznego w przysposobieniu 76
Rozdział 10. Opiniowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie 79
10.1. Zakres ubezwłasnowolnienia 80
10.1.1. Ubezwłasnowolnienie całkowite 80
10.1.2. Ubezwłasnowolnienie częściowe 80
10.2. Procedura ubezwłasnowolnienia 81
10.3. Ubezwłasnowolnienie w przypadkach szczególnych 82
10.3.1. Uzależnienia 82
10.3.2. Choroby psychiczne 83
10.3.2.1. Obserwacja psychiatryczna 87
10.4. Opinia biegłego (art. 553 § 2 k.p.c.) 87
10.4.1. Opinia negatywna 88
10.5. Uchylenie ubezwłasnowolnienia 89
Rozdział 11. Opiniowanie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 91
11.1. Władza rodzicielska 91
11.1.1. Ograniczenie władzy rodzicielskiej 92
11.1.1.1. Ograniczenie władzy rodzicielskiej w sytuacji rozłączenia rodziców 93
11.1.1.2. Ograniczenie władzy rodzicielskiej w sytuacji zagrożenia dobra dziecka 93
11.1.1.3. Procedura ograniczenia władzy rodzicielskiej 94
11.1.2. Pozbawienie władzy rodzicielskiej 94
11.1.2.1. Procedura pozbawienia władzy rodzicielskiej 95
Rozdział 12. Czynności z udziałem biegłego psychologa 97
12.1. Czynności z udziałem małoletniego 97
12.1.1. Czynności z udziałem małoletniego na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego 97
12.1.1.1. Wysłuchanie małoletniego 97
12.1.1.2. Przesłuchanie małoletniego jako świadka na podstawie k.p.c. 99
12.1.1.3. Wytyczne, jak zorganizować wysłuchanie dziecka w trybie art. 216 i 576 § 2 k.p.c. 99
12.1.2. Przesłuchanie małoletniego w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym 104
12.1.3. Przesłuchanie pokrzywdzonego małoletniego (art. 185a k.p.k.) 105
12.1.4. Przesłuchanie małoletniego świadka (art. 185b k.p.k.) 106
12.1.5. Przesłuchiwanie pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwo na tle seksualnym (art. 185c k.p.k.) 107
12.2. Sposób przygotowania przesłuchania małoletniego z udziałem biegłego psychologa 108
12.2.1. Przed rozpoczęciem przesłuchania 109
12.2.1.1. Wstępna rozmowa 109
12.2.1.2. Uzgodnienie sposobu formułowania zadawanych świadkowi pytań 109
12.2.2. Pokój przesłuchań i pokój techniczny 110
12.2.2.1. Pokój przesłuchań 110
12.2.2.2. Pokój techniczny 111
12.3. Organizacja przesłuchania małoletniego dziecka 112
12.3.1. Przesłuchanie małoletniego – materiały filmowe dostępne online – opracowane przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę 116
12.4. Przyjazny Pokój Przesłuchań 117
12.4.1. Organizacja i wyposażenie Przyjaznego Pokoju Przesłuchań Dzieci 117
12.4.2. Administrowanie 117
12.4.3. Warunki uwzględniające potrzeby dziecka 118
12.4.4. Warunki uwzględniające potrzeby wymiaru sprawiedliwości 123
12.4.5. Warunki lokalowe podmiotu prowadzącego Przyjazny Pokój Przesłuchań Dziecka 125
12.4.6. Pozostałe kwestie organizacyjne związane z Przyjaznym Pokojem Przesłuchań Dziecka 125
12.4.6.1. Informacja o ofercie pomocy i wsparciu dziecka oraz jego opiekunów 125
12.4.6.2. Instrukcja korzystania z Przyjaznego Pokoju Przesłuchań Dzieci oraz zasady przesłuchania dziecka 126
12.4.6.3. Certyfikacja Przyjaznych Pokoi Przesłuchań Dzieci 126
Rozdział 13. Jak prowadzić przesłuchanie dziecka 133
Rozdział 14. Opiniowanie w sprawach nadużyć seksualnych wobec dzieci 141
14.1. Zespół dziecka molestowanego seksualnie 149
Rozdział 15. Ocena wiarygodności zeznań dziecka 159
15.1. Treściowe kryteria wiarygodności zeznań dziecka 163
15.2. Zdolność spostrzegania, zapamiętywania i przechowywania spostrzeżeń przez dzieci 177
Rozdział 16. Specyfika opiniowania w sprawach nieletnich – odpowiedzialność nieletnich 183
16.1. Postępowanie wobec nieletniego na zasadach określonych w kodeksie karnym (art. 10 § 2 k.k.) 191
Rozdział 17. Opiniowanie przez Opiniodawcze Zespoły Specjalistów Sądowych (OZSS) 197
17.1. Procedura badania w OZSS 199
17.2. Standardy metodologii opiniowania przez OZSS – luty 2016 200
17.2.1. Postępowanie w przypadkach szczególnych 201
17.3. Opiniowanie OZSS w sprawach nieletnich 202
17.4. Opiniowanie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 204
17.4.1. Standardy metodologii opiniowania przez OZSS w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 204
17.4.1.1. Zadania zespołu badającego 204
17.4.1.2. Wymogi dotyczące procesu diagnostycznego 205
17.4.1.3. Procedura postępowania kierownika i specjalistów w sytuacji diagnostycznej 206
17.4.2. Schemat opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 207
Rozdział 18. Opiniowanie w sprawach dotyczących zmiany płci 209
18.1. Proces zmiany płci 212
Rozdział 19. Opiniowanie wiarygodności zeznań świadków 215
19.1. Przesłuchanie świadka w obecności biegłego psychologa 216
19.2. Fazy formowania się zeznań 218
19.2.1. Spostrzeganie 218
19.2.1.1. Ciekawostki 220
19.2.1.2. Kategorie i przyczyny błędów 221
19.2.2. Zapamiętywanie 225
19.2.2.1. Zapominanie 226
19.2.3. Przechowywanie i przypominanie 227
19.3. Ocena wiarygodności zeznań 228
19.3.1. Wskaźniki prawdy i fałszu 228
19.4. Czynniki psychologiczne wpływające na treść zeznań świadka 229
19.4.1. Stopień rozwoju umysłowego 230
19.4.2. Zaburzenia psychiczne 230
19.4.3. Osobowość świadka 231
19.4.4. Środowisko 231
19.4.5. Przechowywanie wspomnień 231
19.4.6. Rodzaj zdarzenia i emocje z nim związane 232
19.4.7. Znaczenie upływu czasu 232
19.5. Metody oceny zeznań świadków 232
19.5.1. Analiza treściowa zeznań świadków 232
19.5.1.1. Naukowa analiza treści (Scientific Content Analysis, SCAN) 235
19.5.1.2. Kontrola realności (reality monitoring) 236
Rozdział 20. Opiniowanie w sprawach osób niebezpiecznych, stwarzających zagrożenie 239
20.1. Opiniowanie w sprawach o zastosowanie środków zabezpieczających 239
20.1.1. Stosowanie środka zabezpieczającego (art. 93d k.k.) 243
20.2. Opiniowanie w sprawach dotyczących postępowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób 244
20.3. Opiniowanie osób z zaburzeniami preferencji seksualnych 247
20.3.1. Parafilie niespecyficzne 249
20.3.2. Przyczyny zaburzeń preferencji seksualnych 254
20.3.2.1. Koncepcja psychodynamiczna 254
20.3.2.2. Koncepcja behawiorystyczna 254
20.3.2.3. Relacje między parafilią a chorobą 255
20.3.3. Pedofilia 256
20.4. Opiniowanie osób z zaburzeniami osobowości 260
Rozdział 21. Opiniowanie w sprawach o przemoc w rodzinie 265
21.1. Zadania biegłych w sprawach o znęcanie się 266
21.1.1. Diagnoza stopnia i nasilenia przemocy 267
21.1.2. Ocena stopnia ryzyka 269
21.1.3. Ocena skutków przemocy 271
21.1.3.1. PTSD 272
21.1.3.2. Zjawisko wyuczonej bezradności 273
21.1.3.3. Efekt „psychologicznej pułapki” 274
Rozdział 22. Profilowanie nieznanych sprawców przestępstw 277
22.1. Rodzaje i szkoły profilowania 279
22.1.1. Szkoła amerykańska 280
22.1.2. Szkoła brytyjska 283
22.1.3. Doświadczenia polskie 283
22.2. Etapy przeprowadzania ekspertyzy 284
22.2.1. Miejsce i czas zdarzenia 285
22.2.2. Dane przydatne do analizy 286
22.2.3. Ograniczenia możliwości profilowania 287
Rozdział 23. Opiniowanie psychologiczne skazanych przebywających w placówkach penitencjarnych 289
23.1. Organizacja systemu penitencjarnego w Polsce 289
23.1.1. Typy zakładów karnych 290
23.1.2. Systemy odbywania kary pozbawienia wolności 291
23.2. Prognoza kryminologiczno-społeczna 292
Rozdział 24. Ocena poczytalności 297
24.1. Niepoczytalność 298
24.2. Poczytalność ograniczona 298
24.3. Psychoza a niepoczytalność 299
24.4. Upośledzenie a poczytalność 300
24.5. Inne zakłócenia czynności psychicznych a niepoczytalność 302
24.6. Stan nietrzeźwości lub odurzenia a niepoczytalność 302
Rozdział 25. Odpowiedzialność biegłych sądowych 305
Bibliografia 309
O Autorce 327