ebook Paradoksy paryskiej „Kultury”. Wyd. 3. zm. i uzup. Janusz Korek

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania: 2008

Monografia przedstawia genezę i ewolucję poglądów politycznych zespołu paryskiej „Kultury” w okresie od 1947 do 1980 roku. To już trzecie wydanie, zmienione kompozycyjnie, uaktualnione i poszerzone, dzięki czemu stanowi propozycję „kompleksową”, która daje odpowiedź na pytanie o fenomen „Kultury”. Autor dokonał próby periodyzacji działalności pisma, opierając się na kryteriach koncepcji ideowych wypracowanych na jego łamach. Prześledził zmiany programowe miesięcznika, starając się jednocześnie odnaleźć stałe cechy myślenia o polityce.

Autor wyróżnia sześć okresów w badanej historii ideowych poszukiwań „Kultury”:

1) najwcześniejsze lata powojenne – powstawanie miesięcznika,

2) lata 1950–1955 – zwrot ku Zachodowi,

3) lata 1955–1964 – opcja amerykańska i orientacja wschodnia,

4) lata 1960–1968 – dominacja orientacji wschodniej,

5) lata 1968–1980 – „Polityka na Kraj”,

6) charakterystyka myśli politycznej „Kultury”

Analizując poszczególne opcje polityczne, Autor zawsze wskazuje na ogólną orientację pisma – zamiennie to na Zachód, to na Wschód. W ramach każdej opcji redakcja „Kultury” próbowała zdefiniować konkretne i doraźne cele polityczne ze wskazaniem na ich potencjalnych realizatorów. Polityczne koncepcje „Kultury” podlegały częstym ewolucjom ze względu na zmiany sytuacji międzynarodowej i stosunków wewnętrznych w Polsce. Ten fakt jednak paradoksalnie nie zaszkodził pismu, a wręcz dopomógł w wypracowaniu trafnych koncepcji i skutecznych programów politycznego działania – na co wskazuje Autor.

(na podstawie opracowania Mikołaja Tyrchana: Lekcja „Kultury” zamieszczonego w „Przeglądzie Politycznym” 2006, nr 77)

Spis treści ebooka Paradoksy paryskiej „Kultury”. Wyd. 3. zm. i uzup.

Spis treści

Nieskromne uwagi o Paradoksach… i „giedroyciologii” / 11

Podstawowe wiadomości i założenia / 25
„Kultura” i Instytut Literacki / 25
Stratyfikacja współpracowników / 29
Instancja Nadawcy i „gospodarz” pisma / 37
Uwagi metodologiczne / 40
Periodyzacja i zasady kompozycyjne książki / 45

CZĘŚĆ PIERWSZA
Między Wschodem a Zachodem. W poszukiwaniu ideologii i sojuszników (lata 1947–1950)

Szukanie wyjścia w sytuacji bez wyjścia / 51
Kryzys moralny Zachodu / 51
Ryszard Wraga – początki opcji amerykańskiej / 56
Kryzys Europy Zachodniej według Andrzeja Bobkowskiego / 59
Aleksander Janta-Połczyński – a może by tak z Rosją? / 62
Zbigniew Florczak, czyli ambiwalencja doskonała / 67
Studium Melchiora Wańkowicza / 73

Co z Europą? / 82
Imperium europejskie Fabre-Luce’a / 82
Koncepcja „mniejszego zła” Raymonda Arona / 84
Jan Ulatowski – prekursor „trzeciej drogi” / 87

USA – ostatnią deską ratunku / 92
Doktryna „jednego świata” Jamesa Burnhama / 92
Zygmunt Nagórski Jr. i misja dziejowa USA / 96

Cechy myślenia politycznego oraz zmiany w składzie współpracowników / 100

CZĘŚĆ DRUGA
Na zachodnim dworcu. Koncepcje, idee i opcje polityczne w latach 1950–1955

Opcja amerykańska / 112
Bezwarunkowa walka w imię sfederalizowanego świata / 112
Korekta koncepcji po Manifeście Świata Zachodniego / 117
Doktryna „wyzwolenia” / 119
Kontynuacja linii konfrontacyjnej / 121
Uwagi i wnioski / 131

Zjednoczenie Europy a koncepcje federacji Europy Środkowo-Wschodniej / 139
Wizja Paneuropy / 139
Federacja Europy Środkowo-Wschodniej / 140
„Zrzeczenie się” Wilna i Lwowa / 146
„Wizja Jutra” i koncepcje federacyjne w kontekście historycznym / 152

Opcja niemiecka / 156
O normalizację stosunków polsko-niemieckich / 156
Niemcy a federacja Europy Środkowo-Wschodniej / 159
Na niemieckim „rowerze” / 163
Między Mackiewiczem a Stempowskim – dwie skrajne strategie w ramach opcji niemieckiej / 170
Wady i zalety opcji niemieckiej / 176

Polityka polska / 179
Imperatyw bezwarunkowej walki / 179
Początki polityki krajowej / 181
Strategie emigracyjne / 188

Przeobrażenia ideologiczne i przewartościowanie myślenia politycznego / 195
Przeobrażenia ideologiczne / 195
Przewartościowanie myślenia politycznego / 204

CZĘŚĆ TRZECIA
Gra na dwóch fortepianach (lata 1955–1964)

Opcja amerykańska / 221
Krytyka polityki Waszyngtonu / 221
O amerykański program środkowo-wschodnioeuropejski / 224
Nowe ideologemy / 228

Koncepcje neutralizacyjne / 231
Neutralizacja ogólnoeuropejska / 231
Koncepcja neutralizacji i federacji Europy Środkowo-Wschodniej a kwestia zjednoczenia Niemiec / 235
Koncepcje pasa neutralnego – partytura „na dwa fortepiany” / 241
Koncepcje Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1955–1964 – podsumowanie / 247

Ewolucjonizm i opcja socjalistyczna / 250
Zdemokratyzowanie Wschodu przez socjalizm / 250
„Trzecia droga” / 253
Antykolonializm w funkcji ideologii wolnościowej / 255

Orientacja wschodnia / 257
Opcja rosyjska / 258

Polityka polska, czyli koncert na kilku fortepianach / 263
„Polityka na Kraj” i polityka „ogólnopolska” / 264
Gomułka jako „zakładnik sytuacji” / 273
„Polityka na Kraj” a Październik / 278
Walka o „drugi etap” / 286
„Kultura”, „odwilż” i Październik – podsumowanie / 290

Zmiany dyskursu i stylu myślenia / 293
Koniec ideologii czy zmiana ideologii? / 293
Zmiany w miesięczniku / 304

CZĘŚĆ CZWARTA
„Program wschodni” (lata 1960–1968)

Ewolucjonizm a orientacja zachodnia / 313
Uzachodnienie Wschodu / 313
Europeizacja bloku wschodniego – inicjatywy francuskie / 320
O rozszerzenie partytury – opcja amerykańska w drugiej połowie lat sześćdziesiątych / 323

Orientacja wschodnia / 325
Liczenie na własne siły / 325
Koncepcje dekolonizacyjne / 326
Dobrowolna dekolonizacja albo nacjonalistyczny wybuch / 328
Teoria geoideologii i Scylla rewizjonizmu / 331
Zasada podwójnej hegemonii / 333
Program rosyjski / 336
Opcja rosyjska czy polski program wschodni? / 338
Charybda narodowego komunizmu / 339
„Wiosna ludów” / 341
Wiosna praska / 346

„Polityka na Kraj” / 351
Wyzwolenie przez gospodarkę / 351
Wyzwolenie przez ideologię / 358
O porozumienie niepodległościowe / 363
Stabilizacja w kraju i walka o wielopoglądowość / 367
Kraj a program wschodni – druga połowa lat sześćdziesiątych / 371
Podsumowanie rozdziału / 379

CZĘŚĆ PIĄTA
O demokratyzację i desowietyzację Europy Środkowo-Wschodniej (lata 1968–1980)

Orientacja wschodnia / 386
Porzucenie ewolucjonizmu / 386
O radykalizację lewicy / 388
Federacja Europy Środkowo-Wschodniej a ULB / 390

„Polityka na Kraj” / 393
Ewolucja czy rewolucja / 393
O utworzenie lewicowej opozycji politycznej / 396
Walka o uświadomienie demokratyczne społeczeństwa / 402
W poszukiwaniu programu niepodległościowego / 409
Konsens postrewizjonistyczno-niepodległościowy / 414
Czas zbiorów / 416

CZĘŚĆ SZÓSTA
Myśl polityczna „Kultury”

„Polityka” – zanim powstała „Kultura” / 425

„Kultura” a tradycja międzywojenna / 429
Myśl państwowotwórcza i idee federacyjne / 429
„Kultura” a nurty ideowo-polityczne międzywojnia / 436
„Kultura”, „Polityka” – konserwatyzm / 442
Między romantyzmem a realizmem / 448

Dyskurs ideologiczny „Kultury” / 457
Racja państwowa / 457
Niepodległość a demokracja / 458
Solidaryzm / 461
Aideologiczny socjalizm czy bezreligijne chrześcijaństwo / 464
Podsumowanie rozdziału / 469

Fenomen „Kultury” / 471

Apendyks / 481
Dlaczego „Kultura”? / 483
W dolinie Dniestru – u podstaw federacyjnego myślenia „Kultury” / 501
Polemiki / 510

Bibliografia / 523
Indeks osobowy / 537

S u m m a r y / 543
S a m m a n d r a g / 547