ebook Piastowskie fundacje klasztorów żeńskich w Polsce XIII wieku Anna Agnieszka Dryblak, Andrzej Małkiewicz

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2022

Monografia stanowi analizę fundacji najważniejszych żeńskich założeń monastycznych powstałych w kręgu dynastii piastowskiej w XIII wieku. Ukazuje je na tle porównawczym, przedstawia ideę klasztoru kobiecego we wczesnośredniowiecznej Europie Zachodniej i jej recepcję w Europie Środkowej. Zarysowuje też (nieco inaczej prezentujące się) początki żeńskich wspólnot w Polsce, przywołując przy tym także znaczące dwunastowieczne fundacje możnowładcze.

Monografia dotyczy tematyki wciąż rzadko poruszanej w badaniach historycznych w Polsce i odpowiada na pytania:
- Dlaczego w wieku XIII książęta z dynastii piastowskiej zaczęli interesować się monastycyzmem żeńskim?
- Jaką rolę przeznaczano nowym fundacjom w przechodzących istotne zmiany władztwach piastowskich?
- Co wyróżniało dynastyczne klasztory kobiece?

*********

Piast Dynasty Foundations of Female Monasteries in Thirteenth-Century Poland: Between the Reception of Foreign Patterns and the Creation of an Original Model

The monograph offers an analysis of chief convent foundations set up in the thirteenth century by benefactors from Piast dynasty circles. The foundations are shown in a comparative perspective which looks both at the idea of the convent in Western Europe of the early Middle Ages and its receptions in Central Europe. The (somewhat different) origins of female monastic communities in Poland are also presented, with an additional focus on major aristocratic foundations.

*********

Dr Anna Agnieszka Dryblak (ur. 1990) (ORCID 0000-0002-4472-7514) – historyk mediewista. Adiunkt w Zakładzie Historii Średniowiecznej Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, członek projektu „Zasoby symboliczne i struktury polityczne na peryferiach. Legitymizacja elit w Polsce i Norwegii, około 1000–1300”. Do jej zainteresowań badawczych należą żeński monastycyzm w średniowieczu, rola kobiet w kulturze politycznej i religijnej wczesnego i pełnego średniowiecza, hagiografia i kult świętych.

Spis treści ebooka Piastowskie fundacje klasztorów żeńskich w Polsce XIII wieku

Wstęp 9

Rozdział I. Monastycyzm żeński w średniowieczu – znaczenie i rola 21
Fundacje monarsze klasztorów żeńskich i ich miejsce
we wczesnośredniowiecznej Europie – kontekst zachodni
(I) 23
Model kontynentalny i model anglosaski 23
Potężne klasztory doby ludolfińskiej (IX–XI w.) –
wzorzec idealnego klasztoru rodowego 28
Recepcja wzorca w krajach młodszej Europy – kontekst
regionalny (II) 33
Możni jako promotorzy kobiecego ruchu monastycznego
na ziemiach polskich – kontekst rodzimy (III) 46
Czy w pierwszej monarchii piastowskiej istniał
klasztor dynastyczny? 56
Piastowie wobec monastycyzmu żeńskiego po odbudowie
monarchii 63

Rozdział II. Nowe wyzwania początku XIII w. Fundacja klasztoru w Trzebnicy i jej miejsce w monarchii Henryka Brodatego 68
Śląskie początki 71
Nowe fundacje a konflikt w rodzinie – rola ideowa 73
Założenie trzebnickie – przełomowy charakter fundacji
82
Klasztory w Bambergu i Kitzingen – wzorzec klasztoru
żeńskiego 88
Przynależność zakonna 94
Patrocinium 95
Forma architektoniczna założenia 100
Początki modernizacji – uposażenie i majątek
klasztoru 103
Więzi klasztoru z rodziną panującą 108
Kościół trzebnicki jako nekropolia rodowa 108
Piastówny w klasztorze 112
Rola i znaczenie Trzebnicy po kanonizacji Jadwigi 120

Rozdział III. Recepcja śląskiego wzorca w Wielkopolsce. Fundacje w Ołoboku i Owińskach 129
Wielkopolska u progu XIII w. 130
Dziedzictwo Mieszka III Starego 130
Oblicza konfliktu: dziedzictwo ojcowskie czy
starania o uzyskanie uposażenia? 132
Idzie nowe – kościelne oblicze sporu 136
Działalność fundatorska Odonica i jej znaczenie (I).
Klasztor przemęcki – pierwsze założenie cysterskie
księcia 141
Działalność fundatorska Odonica i jej znaczenie (II).
Fundacja klasztoru w Ołoboku 143
Początki klasztoru cysterek w Owińskach – źródła i
związane z nimi problemy 154
Fundator czy fundatorzy klasztoru owińskiego? 160
Klasztor w Owińskach a konflikt wielkopolsko-śląski
163
Klasztor w Owińskach a relacje między braćmi i
stosunki władzy w Wielkopolsce 166
Księżniczka opatka w Wielkopolsce – naśladownictwo
wzorca trzebnickiego 169

Rozdział IV. Pomiędzy ideałem klariańskim a tradycyjnym modelem fundacji dynastycznej. Fundacje klarysek małopolskich 172
Ideał klariański i znaczenie mendykantów w Europie
XIII w. 173
Recepcja ideału klariańskiego w Europie 183
Agnieszka Przemyślidówna i klasztor w Pradze 183
Izabela francuska i klasztor w Longchamp 192
Ideał klariański na ziemiach polskich – małopolskie
fundacje klariańskie kręgu Bolesława Wstydliwego 194
Klasztory w Zawichoście i Skale 196
Klasztor w Starym Sączu 209
Klasztor starosądecki a konflikt w łonie dynastii
217
Skała i Sącz – dwie drogi ku klasztorowi
dynastycznemu 224

Rozdział V. Ubogie siostry w monarchii piastowskiej?
Klasztor klarysek wrocławskich 230
Wrocław w przestrzeni monarchii piastowskiej 230
Wrocław czasów Henryka Pobożnego 235
Mendykanci we Wrocławiu po śmierci Henryka Pobożnego
238
Początki klasztoru klarysek we Wrocławiu 241
Ubogie siostry w klasztorze dynastycznym 245
Siostry żebrzące czy klauzurowe? 251
Klasztor rodowy 257
Związki klarysek wrocławskich z dynastią w
tradycji rękopiśmiennej klasztoru 262
Trzebnica i Wrocław – filary sakralne monarchii
Piastów śląskich 269

Rozdział VI. Pomiędzy Małopolską a Śląskiem. Klasztor klarysek gnieźnieńskich 274
Założenie klasztoru klarysek gnieźnieńskich –
fundator 276
Uposażenie klasztoru 280
Pozycja księżnej wdowy w klasztorze 287
Architektoniczny kształt fundacji i podwójny
charakter założenia 290
Związki dynastii z klasztorem 292

Zakończenie 297
Summary 303
Wykaz skrótów 305
Bibliografia 306
Indeks osób 331