ebook Pielęgniarstwo nefrologiczne

Wydawca: PZWL

Rok wydania: 2013

Pierwsza na rynku wydawniczym publikacja z pielęgniarstwa nefrologicznego skierowana do profesjonalistów pracujących w zawodzie oraz do studentów pielęgniarstwa. Wiedza zawarta w niniejszej książce została zaktualizowana i poszerzona o najnowsze wytyczne European Dialysis and Transplantation Nurses Association/European Renal Care Association oraz innych polskich i zagranicznych towarzystw skupiających specjalistów w dziedzinie nefrologii.

W kolejnych rozdziałach omówiono m.in.:

- przyczyny i powikłania schorzeń nefrologicznych,
- zagadnienia pielęgniarstwa w nefrologii klinicznej,
- pielęgniarstwo w nefrologii dziecięcej (po raz pierwszy w literaturze),
- opiekę paliatywną nad pacjentami nefrologicznymi.

Po każdym z rozdziałów są zamieszczone pytania sprawdzające, które umożliwią powtórzenie zdobytej wiedzy. W publikacji znajduje się również tzw. suplement, zawierający materiały uzupełniające. Są to przede wszystkim: szczegółowy program edukacji pacjentów, plan adaptacji i rozwoju zawodowego pielęgniarki nefrologicznej.

Spis treści ebooka Pielęgniarstwo nefrologiczne

WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW XX

Wstęp 1

Historia i rozwój polskiego pielęgniarstwa nefrologicznego – Danuta Hartwich, Małgorzata Liberska, Beata Białobrzeska, Bolesław Rutkowski 1
Lata pięćdziesiąte XX wieku 1
Lata sześćdziesiąte 3
Lata siedemdziesiąte 5
Lata osiemdziesiąte 11
Lata dziewięćdziesiąte 12
Początek XXI wieku 14
Rozwój polskiego pielęgniarstwa nefrologiczno-transplantacyjnego 16

1. Przyczyny i wy brane powikłania przewlekłej choroby nerek 21

1.1 Patofizjologia schorzeń prowadzących do przewlekłej choroby nerek – Andrzej Chamienia 21
1.1.1 Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 22
1.1.2 Nadciśnienie tętnicze 24
1.1.3 Naczyniowe choroby nerek 24
1.1.4 Kłębuszkowe zapalenia nerek (KZN) 25
1.1.5 Śródmiąższowe zapalenia nerek 26
1.1.6 Choroby uwarunkowane genetycznie 26
1.2 Niedokrwistość nerkopochodna – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień 28
1.2.1 Diagnostyka niedokrwistości 28
1.2.2 Wskaźniki laboratoryjne odpowiedzialne za homeostazę hematologiczną 29
1.2.3 Uzupełnianie niedoborów wpływających na homeostazę hematologiczną 31
1.2.4 Wskazania do leczenia niedokrwistości pochodzenia nerkowego 32
1.2.5 Zasady terapeutyczne i korzyści dla pacjenta 32
1.2.6 Niepowodzenia w leczeniu ESA 33
1.2.7 Leczenie niedokrwistości pochodzenia nerkowego za pomocą krwi 33
1.3 Wtórna nadczynność przytarczyc w przewlekłej chorobie nerek – Przemysław Rutkowski, Beata Białobrzeska 35
1.3.1 Fizjologia przytarczyc 35
1.3.2 Patologia czynności przytarczyc 35
1.3.3 Obraz kliniczny wtórnej nadczynności przytarczyc 36
1.3.4 Zadania pielęgniarki w ograniczaniu skutków wtórnej nadczynności przytarczyc 37

2. Pielęgniarstwo w nefrologii klinicznej 40

2.1 Przewlekła choroba nerek – Bolesław Rutkowski 40
2.2 O brazkliniczny oraz pielęgnowanie pacjentów w wybranych chorobach nerek 47
2.2.1 Ostra niewydolność nerek (ostre uszkodzenie nerek) – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 47
2.2.2 Nefropatia nadciśnieniowa – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 51
2.2.3 Cukrzycowa choroba nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 53
2.2.4 Kłębuszkowe zapalenie nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 56
2.2.5 Śródmiąższowe zapalenie nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 59
2.2.6 Wielotorbielowatość nerek – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 62
2.3 Kwalifikacja i przygotowanie pacjenta do leczenia nerkozastępczego – Bolesław Rutkowski, Beata Białobrzeska 64
2.3.1 Aktualne zalecenia dotyczące kwalifikacji pacjentów z PChN do programu leczenia nerkozastępczego 64
2.3.2 Kwalifikacja a rozpoczęcie leczenia nerkozastępczego oraz pomoc pacjentowi w wyborze najlepszej dla niego metody leczenia 65
2.3.3 Edukacja pacjenta w okresie bezpośrednio poprzedzającym leczenie nerkozastępcze 66
2.3.4 Kwalifikacja do wyprzedzającego przeszczepienia nerki (pre-emptive transplantation) 67
2.3.5 Kwalifikacja do leczenia dializą otrzewnową 68
2.3.6 Kwalifikacja do leczenia hemodializą 68
2.4 Edukacja pacjenta z przewlekłą chorobą nerek leczonego klinicznie – Beata Białobrzeska, Krystyna Mieniuk 70
2.4.1 Aktualne zalecenia dotyczące edukacji pacjentów z PChN 70
2.4.2 Metody i techniki kontaktu terapeutycznego z pacjentem 70
2.4.3 Organizacja zajęć edukacyjnych 72
2.4.4 Korzyści z przeprowadzonej edukacji 73
2.5 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia klinicznego (etapy 1–4 PChN) – Beata Białobrzeska, Gabriela Magrian 74

3. Pielęgniarstwo w hemodializie 79

3.1 Fizjologia hemodializy – Przemysław Rutkowski 80
3.1.1 Definicja hemodializy 80
3.2 Zagadnienia techniczne zabiegu hemodializy – Wojciech Załuska 86
3.2.1 Błony dializacyjne 86
3.2.2 Aparaty do dializy pozaustrojowej 87
3.2.3 Woda stosowana w dializie pozaustrojowej 88
3.2.4 Płyny wykorzystywane do dializ 90
3.3 Metody oraz techniki stosowane w hemodializie – Andrzej Chamienia, Gabriela Magrian, Walentyna Moroz 92
3.3.1 Hemodializa wodorowęglanowa 92
3.3.2 Hemodiafiltracja 93
3.3.3 Metody leczenia chorych z ostrą niewydolnością nerek 97
3.4 Adekwatność hemodializy – Anna Kliś, Bogdan Biedunkiewicz 101
3.4.1 Wskaźniki stopnia adekwatności dializy 101
3.4.2 Praktyczne aspekty oceny adekwatności 102
3.5 O pieka nad dostępem naczyniowym w hemodializie – Waldemar Letachowicz, Gabriela Magrian 104
3.5.1 Przygotowanie do leczenia nerkozastępczego 104
3.5.2 Rodzaje dostępu naczyniowego 106
3.6 Powikłania hemodializy – Anna Wruk-Złotowska, Alicja Dębska-Ślizień 123
3.6.1 Zespół niewyrównania 123
3.6.2 Zator powietrzny 124
3.6.3 Hemoliza krwi 125
3.6.4 Hipotonia śróddializacyjna 126
3.6.5 Hipertonia śróddializacyjna 127
3.6.6 Hipoglikemia dializacyjna 128
3.6.7 Zespół pierwszego użycia dializatora 128
3.6.8 Kurcze mięśniowe 129
3.6.9 Zaburzenia rytmu serca 130
3.6.10 Gorączka 130
3.6.11 Świąd skóry 131
3.6.12 Amyloidoza dializacyjna 132
3.6.13 Encefalopatia mocznicowa 133
3.6.14 Polineuropatia mocznicowa 133
3.7 Leczenie pacjentów ostro zatrutych oraz z toksycznym uszkodzeniem wątroby – Małgorzata Barwina, Jacek Sein Anand 136
3.7.1 Uszkodzenie nerek w przebiegu ostrych intoksykacji 136
3.7.2 Dializoterapia w ostrych zatruciach 137
3.7.3 Toksyczne uszkodzenie wątroby 140
3.8 Leczenie plazmaferezą – Gabriela Magrian, Wojciech Wołyniec 147
3.8.1 Techniczny przebieg zabiegu 148
3.8.2 Dostęp naczyniowy wykorzystywany w trakcie zabiegu 150
3.8.3 Powikłania 150
3.8.4 Rola pielęgniarki w trakcie zabiegu plazmaferezy 151
3.9 P rofilaktyka zakażeń na oddziale hemodializy – Anetta Cekała, Bogdan Biedunkiewicz 155
3.9.1 Zakażenia szpitalne w świetle ustawy 155
3.9.2 Specyfika zakażeń pacjentów dializowanych 156
3.9.3 Zakażenia bakteryjne 156
3.9.4 Zakażenia wirusowe 157
3.9.5 Zakażenia grzybicze 159
3.9.6 Profilaktyka zakażeń 159
3.10 Edukacja pacjenta hemodializowanego – Gabriela Magrian 161
3.10.1 Style uczenia się 162
3.11 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem leczonym nerkozastępczo metodą hemodializy – etap 5 PChN – Gabriela Magrian, Beata Białobrzeska 164

4. Pielęgniarstwo w dializie otrzewnowej 172

4.1 Fizjologia i rodzaje dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Halina Kraczowska 172
4.1.1 Zasady działania dializy otrzewnowej 173
4.1.2 Rodzaje dializy otrzewnowej 174
4.1.3 Samoopieka podczas prowadzenia dializy otrzewnowej 178
4.2 D ostęp dializacyjny i przygotowanie pacjenta do leczenia metodą dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Grażyna Szyszka 179
4.2.1 Cewniki otrzewnowe 179
4.2.2 Zakładanie cewnika otrzewnowego 180
4.2.3 Szkolenie pacjentów 181
4.2.4 Utrzymanie optymalnego bilansu płynowego oraz diety 181
4.2.5 Kontrola ciśnienia tętniczego 183
4.2.6 Przyjmowanie zaleconych leków 184
4.2.7 Racjonalny tryb życia i optymalna aktywność fizyczna 184
4.3 O cena adekwatności dializy otrzewnowej – Dorota Bielińska-Ogrodnik, Grażyna Szyszka 186
4.4 Powikłania dializy otrzewnowej – Szymon Brzósko, Emilia Bogdan 191
4.4.1 Powikłania infekcyjne 191
4.4.2 Powikłania nieinfekcyjne 193
4.4.3 Otorbiające (włókniejące) zapalenie otrzewnej 195
4.5 Edukacja pacjenta leczonego dializą otrzewnową – Grażyna Szyszka 199
4.5.1 Edukacja w czasie leczenia dializą otrzewnową 199
4.5.2 Reedukacja pacjenta dializowanego otrzewnowo 201
4.6 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem leczonym metodą dializy otrzewnowej – Halina Kraczowska, Beata Białobrzeska 203

5. Pielęgniarstwo w transplantologii 209

5.1 Kwalifikacja oraz przygotowanie biorcy do transplantacji nerki – Alicja Dębska-Ślizień, Beata Białobrzeska 209
5.1.1 Zalety wczesnego kierowania do transplantacji (renal transplantation – RT) 210
5.1.2 Zadania personelu w procesie kwalifikacji 210
5.1.3 Kryteria kwalifikacji 211
5.1.4 Ocena czynników ryzyka przed przeszczepieniem nerki 211
5.1.5 Kwalifikacja do zabiegu 214
5.1.6 Oczekiwanie na przeszczepienie nerki 214
5.2 D obór immunologiczny dawcy i biorcy – Grażyna Moszkowska, Hanna Zielińska, Maciej Zieliński 217
5.2.1 Antygeny zgodności tkankowej 217
5.2.2 Testy immunologiczne wykonywane u pacjentów przed przeszczepieniem nerki 219
5.2.3 Dobór immunologiczny 220
5.3 Opieka nad zmarłym dawcą oraz postępowanie pielęgniarskie w czasie zabiegu pobierania narządów do transplantacji – Anna Ciemińska, Anna Milecka 223
5.3.1 Zasady opieki nad zmarłym dawcą narządów 223
5.3.2 Transport dawcy na salę operacyjną 228
5.3.3 Postępowanie podczas zabiegu pobierania narządów 228
5.4 Żywy dawca nerki – Jolanta Gozdowska, Renata Sowińska 230
5.4.1 Regulacje prawne dotyczące przeszczepienia nerek od dawców żywych 230
5.4.2 Badania wstępne niezbędne w procesie kwalifikacji 230
5.4.3 Zabieg operacyjny oraz ryzyko wystąpienia powikłań 232
5.4.4 Zadania pielęgniarek w realizacji programu „Żywy Dawca Nerki” 233
5.5 Technika operacyjna – Dariusz Zadrożny 236
5.5.1 Początki przeszczepiania nerek i doskonalenie techniki operacyjnej 236
5.5.2 Standardowa technika operacyjna 236
5.6 Leczenie po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień 242
5.6.1 Celowość i ryzyko stosowanego leczenia 242
5.6.2 Rodzaje leków immunosupresyjnych 242
5.6.3 Okno terapeutyczne 247
5.6.4 Immunosupresja standardowa 247
5.6.5 Immunosupresja niestandardowa 249
5.6.6 Generyczne leki immunosupresyjne 249
5.6.7 Działania niepożądane leków immunosupresyjnych 254
5.7 Wczesne i późne powikłania po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień, Dariusz Zadrożny 255
5.7.1 Podział powikłań występujących po przeszczepieniu nerki 255
5.7.2 Powikłania chirurgiczne 255
5.7.3 Powikłania urologiczno-chirurgiczne 259
5.7.4 Najczęściej występujące powikłania internistyczne 262
5.8 Edukacja zdrowotna pacjenta po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska 272
5.8.1 Okres przedtransplantacyjny 272
5.8.2 Wczesny okres pooperacyjny 273
5.8.3 Późny okres pooperacyjny 273
5.8.4 Okres wczesnej rekonwalescencji 274
5.8.5 Reedukacja 275
5.8.6 Organizacja zajęć edukacyjnych 275
5.9 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem po transplantacji nerki – Beata Białobrzeska 277

6. Pielęgniarstwo w nefrologii dziecięcej 284

6.1 Rozwój psychofizyczny dziecka z chorobą nerek – Magdalena Drożyńska-Duklas, Katarzyna Mallek 284
6.2 Obraz kliniczny i pielęgnowanie dzieci w wybranych chorobach nerek 292
6.2.1 Nadciśnienie tętnicze – Aleksandra Żurowska, Agnieszka Opania 292
6.2.2 Zespół nerczycowy – Aleksandra Żurowska, Wiesława Bielińska 295
6.2.3 Problemy urologiczne – Michał Maternik, Katarzyna Szmaja 297
6.3 Obraz kliniczny ostrej niewydolności nerek (ostrego uszkodzenia nerek) oraz pielęgnowanie dziecka z tym schorzeniem – Piotr Czarniak, Teresa Smyk 301
6.3.1 Obraz kliniczny 301
6.4 Obraz kliniczny oraz pielęgnowanie dziecka w przewlekłej niewydolności nerek – Ilona Zagożdżon, Teresa Smyk 307
6.4.1 Obraz choroby 307
6.4.2 Leczenie 307
6.4.3 Zadania pielęgniarki w opiece nad dzieckiem z przewlekłą chorobą nerek w zależności od etapów jej zaawansowania 308
6.5 Żywienie dzieci z chorobami nerek – Marta Stankiewicz, Irena Nowogórska 312
6.5.1 Niedożywienie u dzieci z przewlekłą chorobą nerek 312
6.5.2 Zaburzenia wzrastania u dzieci z chorobami nerek 313
6.5.3 Wywiad żywieniowy 314
6.5.4 Terapia żywieniowa 314
6.5.5 Zapotrzebowanie kaloryczne 315
6.5.6 Transplantacja nerki 319
6.6 Przygotowanie dziecka do leczenia nerkozastępczego dostępnymi metodami terapeutycznymi – Irena Bałasz-Chmielewska, Joanna Kaczmarek 320
6.6.1 Charakterystyka leczenia nerkozastępczego u dzieci 320
6.7 Psychologiczne problemy dzieci chorych na przewlekłe choroby nerek – rola rodziców – Sylwia Barsow, Ilona Zagożdżon 322
6.7.1 Style radzenia sobie z przewlekłą chorobą 322
6.7.2 Problemy psychologiczne dzieci przewlekle chorych 323
6.7.3 Współpraca z dzieckiem 324
6.7.4 Różnorodność reakcji pacjentów i ich rodzin w obliczu choroby 325

7. Żywienie w przewlekłej chorobie nerek 330

7.1 Żywienie pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia klinicznego – Małgorzata Kaczkan 330
7.1.1 Parametry diety 331
7.2 Praktyczne aspekty żywienia w okresie leczenia hemodializą – Sylwia Małgorzewicz, Beata Paczkowska 340
7.2.1 Ocena stanu odżywienia 340
7.2.2 Zalecenia żywieniowe 341
7.2.3 Pacjent hemodializowany z cukrzycą 347
7.2.4 Postępowanie w przypadku niedożywienia pacjenta hemodializowanego 347
7.3 Praktyczne aspekty żywienia pacjentów leczonych dializą otrzewnową – Sylwia Małgorzewicz 349
7.3.1 Zalecenia żywieniowe 349
7.3.2 Postępowanie w przypadku niedożywienia pacjenta dializowanego otrzewnowo 353
7.4 Praktyczne aspekty żywienia pacjentów po przeszczepieniu nerki – Sylwia Małgorzewicz, Beata Białobrzeska 355

8. Działania wspierające w opiece nefrologicznej 359

8.1 Psychologiczne aspekty przewlekłej choroby nerek – Anna Walerzak, Bogusław Borys, Beata Białobrzeska 359
8.1.1 Znaczenie choroby przewlekłej dla człowieka 359
8.1.2 Przewlekła choroba nerek jako problem psychologiczny 360
8.1.3 Znaczenie relacji pacjent–personel medyczny w przebiegu leczenia 364
8.2 Opieka paliatywna w nefrologii i leczeniu nerkozastępczym – Anna Kliś, Krystyna Basińska, Monika Lichodziejewska-Niemierko 368
8.2.1 Rola opieki paliatywnej w odniesieniu do pacjentów nefrologicznych 368
8.2.2 Problemy etyczne w opiece paliatywnej/wspierającej 372

9. Rola pielęgniarki w diagnostyce chorób nerek. Program edukacji pacjentów z PC hN 377

9.1 Rola pielęgniarki w diagnostyce chorób nerek – Ewa Król, Piotr Czarniak 377
9.1.1 Badanie podmiotowe (wywiad) 378
9.1.2 Badanie przedmiotowe (fizykalne) 378
9.1.3 Badania obrazowe 379
9.1.4 Podstawowe badania laboratoryjne wykonywane w chorobach nerek 383
9.2 Szczegółowy program edukacji pacjentów z przewlekłą chorobą nerek – Beata Białobrzeska, Magdalena Jankowska, Dorota Bielińska-Ogrodnik, Marzena Urbaniak, Irena Bałasz-Chmielewska, Joanna Kaczmarek, Małgorzata Kaczkan, Przemysław Rutkowski, Bolesław Rutkowski 386

Suplement 423

1. Tabele żywieniowe – Małgorzata Kaczkan, Sylwia Małgorzewicz 424
2. Karty dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Halina Kraczowska 432
3. Wzór indywidualnej karty zabiegu plazmaferezy – Gabriela Magrian 435
4. Wykaz badań wymaganych przez POLTRANSPLANT przy zgłaszaniu potencjalnego dawcy narządów – Anna Ciemińska, Anna Milecka 436
5. Zadania pielęgniarki w opiece nefrologicznej Materiały uzupełniające do standardów opieki pielęgniarskiej – Gabriela Magrian, Beata Białobrzeska, Halina Kraczowska 437
6. Instrukcje postępowania pielęgniarskiego w wybranych sytuacjach klinicznych – Beata Białobrzeska 456

Skorowidz 461