ebook Pomiędzy bukwą a literą Helena Duć-Fajfer

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2012

„Książka Heleny Duć-Fajfer jest próbą całościowego ujęcia powstającego współcześnie w Polsce piśmiennictwa białoruskiego, ukraińskiego i łemkowskiego, traktowanego jako literatura wschodniosłowiańskich mniejszości i badanego przy zastosowaniu perspektywy oraz pojęciowego instrumentarium studiów postkolonialnych. Punktem wyjścia są w niej problemy relacji kultury, literatury i władzy, sprzężenia politycznej i symbolicznej dominacji większości oraz podporządkowania mniejszości symbolicznym i politycznym strukturom władzy centrum. Zasadniczy obszar eksploracji zaś stanowią literackie sposoby mówienia w sytuacji mniejszościowej rozumianej jako sytuacja podporządkowania".

Z recenzji dr hab. Eugenii Prokop-Janiec

Pojęcie dyskurs mniejszościowy, używane w książce, oznacza „nie tylko i nie tyle tekstualność, głos, słowo poszczególnych mniejszości, ile specyficzny charakter ich wypowiadania się wynikający w wysokim stopniu z pozycji podporządkowanej, która istotnie determinuje całokształt rozumienia siebie w otaczającej rzeczywistości społecznej. W ten sposób określamy istotę odmienności dyskursywnej, co pozwoli odnosić się nie tyle do generowanych form i treści, ile do ich ideowego źródła, podłoża, tożsamościowej bazy, formującej inność jako kategorię interpretacyjną dla bycia zmarginalizowanym wobec czegoś, tzn. wobec sił dominacyjnych. Literatura, piśmiennictwo jako źródło wyrażania, komunikat i tekst jest najbardziej płodnym obszarem kulturowym dla poszukiwania i określenia tych tendencji oraz sił dyskursywnych, dostarcza obrazów i emocjonalnych odniesień, pozwala uchwycić niuanse oraz wieloznaczności bycia pomiędzy i bycia walencyjnego. Tym sposobem można znaleźć też punkty odniesienia dla izolujących się (być może bardziej niż izolowanych) literatur mniejszościowych wobec dominującego dyskursu ujętego w kanon narodowy, niestanowiące tylko aplikacji i wysepek kulturowej specyfiki, lecz mogące często służyć za nicujące zwierciadło, w którym przyjrzeć się może skanonizowana kultura. W literaturach mniejszości etnicznych odkrywamy upodmiotowionego Innego, bo tylko taki może rozszerzyć dyskurs narodowy (w rozumieniu narodu obywatelskiego) o te potrzebne każdej kulturze »wysepki odmiennej organizacji«, które są niezwykle płodne i inspirujące ze względu na powszechną konieczność ich zgodnego z systemem strukturyzowania".

(Ze Wstępu)

Spis treści ebooka Pomiędzy bukwą a literą

Wstęp 9

I. Redukcja Innego wewnętrznego i jego odzyskiwanie 17

Sytuacja mniejszości wschodniosłowiańskich w Polsce po II wojnie światowej 17
Monoetniczność programowa 20
Kontrolowane organizowanie 22
Poza cieniem 28
Rola literatury w inicjowaniu zmian 31
W stronę literackości literatury 37
„Białowieżanie” 38
Ukraińska niejednorodność 46
Literatura łemkowska jako etos trwania 53

II. „I po co ta pycha?”. Postkolonialne pytania i odpowiedzi 59

Polski – postkolonializm czy postzależność? 59
Studia postkolonialne 61
Literatury mniejszościowe a postkolonializm 72
„Posępna drugorzędność” 76
Anty- czy postkolonialne odpisywanie? 78
Nieludzkie humanitas 81
Mimikra? 83
Autentyzm 90
Delikatne ręce 92
Dystans 94

III. „Bez pamięci świeczki muszą zgasnąć”. Historia – pamięć – zapominanie – miejsca pamięci 97

Historia i pamięć wobec marginalności 97
Pamięć ofensywna 99
Czyja jest i komu służy pamięć? 102
Następstwa funkcji – jaka jest pamięć? 105
Co czynimy z przeszłością? 107
Pamięć i literatura – inspiracje teoretyczne 111
Specyfika kulturowa wobec form pamięci 118
Wieczna pamięć 118
Między rytuałem a interpretacją 123
Naród wybrany – święta powinność 127
Napisać historię czy opisać życie 132
„Zapomnieliska” – miejsca pamięci 140

IV. „By zaśpiewać swoją pieśń na swoim podwórzu”. Wartości przestrzenne. Przestrzeń jako podstawowa kategoria tożsamościowa 147

Przestrzeń i miejsce – kulturowa/etniczna aksjologizacja miejsc 153
Wędrówka – pozbawienie miejsca – bezdomność 158
„Ja jestem – jeszcze nie zginęła dni waszych przystań cowieczorna”. Dom i jego mniejszościowa kondycja 163
„Gdzie Rzym, gdzie Krym, gdzie moja ojczyzna...” 180
Wiek wypędzeń i Podróż daremna 190

V. „(...) odnaleźć ludzi/ i zapytać ich/ to wasza mowa?”. Językowe istnienie poprzez tekst 213

Język – etniczność – tożsamość etniczna 213
Wielokuturowość – poliglosja – języki mniejszościowe 218
Pismo – standaryzacja – literatura 226
„Słowo matczyne, słowo łzo” – sakralizacja i esencjalizacja języka ojczystego jako znacznika tożsamości 230
„Mowy wyrzekamy się...”. Języki w warunkach zagrożenia 244
„Zapisać słowa”. Bycie pisarzem mniejszościowym 252

VI. „I Bóg mój w jodłach i wśród liści mieszkał...”. Etnicyzacja sacrum i sakralizacja etniczności 265

Religia jako system kulturowy 265
Religia – etniczność – tożsamość 268
Religia jako czynnik idiosynkratyczny mniejszości 275
„...Wygnano Boga ostrzem bagnetu”. Bóg z etniczno-mniejszościowym obliczem 282
„Przeżegnawszy się trzykrotnie / i trzema”. Symbole religijne jako znaki etniczne 297
„Daj Boże nadzieję, daj wytrwałość w trwodze...”. Modlitwa oraz inne formy rytualne i ich powiązanie z etnicznością 305

Zakończenie 315
Aneks. Bibliografie pisarzy mniejszościowych cytowanych w książce 317
Bibliografia 325
Indeks nazwisk 353