ebook Powszechna historia państwa i prawa Katarzyna Sójka-Zielińska, Michał Sczaniecki

Wydawca: Wolters Kluwer

Rok wydania: 2022

Książka to 12 wydanie podręcznika autorstwa pana prof. Michała Sczanieckiego. Publikacja ta, stanowiąca owoc głębokiej wiedzy, erudycji, długich lat doświadczeń nauczania akademickiego i przemyśleń Autora nad optymalną formą dydaktyczną podręcznika, przekazuje bogactwo materiału, obejmującego dzieje ustrojów państwowych całego kręgu naszej kultury prawnej, w sposób jasny, przystępny, ułatwiający czytającemu przyswojenie wiedzy o przedmiocie, a także wydobywanie zeń najistotniejszych treści.
Dzieło jest adresowane zarówno do studentów prawa, jak i do szerszego kręgu odbiorców, zwłaszcza prawników zainteresowanych dziejami urządzeń ustrojowych cywilizacji europejskiej.
"Opus vitae prof. Sczanieckiego, jakim jest jego podręcznik, mimo upływu ponad połowy stulecia od jego powstania, nadal zachowuje swoje wyjątkowe walory dydaktyczne i nie przestaje być podstawowym źródłem wiedzy o dziejach ustrojów państwowych i kultury prawnej naszego kręgu cywilizacyjnego. Uznając taki jego charakter, wydało się wskazane uzupełnienie niektórych jego fragmentów o opis zmian ustrojowych, jakie dokonały się w międzyczasie w niektórych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych". Ze wstępu Pana prof. dr hab. Marka Wąsowicza

Spis treści ebooka Powszechna historia państwa i prawa

Spis treści
Profesor Michał Sczaniecki (1910&ndash,1977) ........................................................... 25
Słowo wstępne ............................................................................................................... 33
Wstęp do wydania dwunastego ............................................................................... 35
Z przedmowy autora ................................................................................................... 37
Część I
Państwo w ,starożytności

Plan wykładu ...................................................................................................... 41

Rozdział I
Despotie wschodnie .................................................................................................... 43

Rys historyczny ................................................................................................. 43
Źródła prawa w ,despotiach wschodnich. Kodeks Hammurabiego ....... 44
Charakterystyka despotii wschodnich ......................................................... 45

Rozdział II
Starożytne państwa śródziemnomorskie ........................................................... 46

Rys historyczny ......................................................................................................... 46
Wprowadzenie ................................................................................................... 46
Pogląd na rozwój Sparty ........................................................................................ 47
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ................................................................. 47
Ustrój państwa ................................................................................................... 48

III. Pogląd na rozwój Aten .......................................................................................... 49

Stosunki gospodarcze i ,społeczne ................................................................. 49
Ustrój państwa ................................................................................................... 50
Źródła prawa ........................................................................................................... 52
Źródła prawa greckiego ................................................................................ 52
Charakterystyka starożytnych państw śródziemnomorskich ...................... 52
Cechy wyróżniające ........................................................................................ 52

Rozdział III
Rzym w ,okresie cesarstwa ........................................................................................ 54

Pogląd na rozwój formy państwa i ,na rozwój terytorialny Rzymu ............... 54
Rozwój formy państwa .................................................................................. 54
Rozwój terytorialny państwa rzymskiego ................................................ 57
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ....................................................................... 57
Podstawy gospodarcze .................................................................................. 57
Ustrój społeczny ............................................................................................. 59

III. Ustrój państwa w ,okresie pryncypatu .............................................................. 61

Powstanie pryncypatu i ,jego struktura ..................................................... 61
Dalszy rozwój władzy cesarskiej i ,upadek znaczenia Senatu .............. 63
Ustrój państwa w ,okresie dominatu .................................................................. 64
Władza cesarska ............................................................................................. 64
Podziały imperium ......................................................................................... 65
Zarząd centralny państwa ............................................................................ 65
Zarząd lokalny ................................................................................................. 66
Sądownictwo ................................................................................................... 67
Skarbowość ...................................................................................................... 67
Wojskowość ..................................................................................................... 68
Państwo a ,chrześcijaństwo .......................................................................... 69
Początki organizacji kościelnej .................................................................... 71
Źródła prawa rzymskiego ...................................................................................... 71
Wprowadzenie ................................................................................................ 71
Laicyzacja prawa i ,jego racjonalizacja ....................................................... 72
Tendencje do upowszechnienia i ,jednolitości prawa
(ius gentium a ,ius civile) ................................................................................ 72
Rozwój rzeczowego zakresu prawa (ius honorarium a ,ius civile) ....... 73
Źródła powstania prawa ............................................................................... 74
Ustawy ............................................................................................................... 74
Działalność prawotwórcza pretorów ........................................................ 75
Działalność prawotwórcza prawników rzymskich ................................ 75
Konstytucje cesarskie i ,kodyfikacje ........................................................... 76

Rozdział IV
Organizacje społeczne i ,polityczne ludów germańskich i ,słowiańskich .. 78

Ludy germańskie ....................................................................................................... 78
Okres plemienny ............................................................................................. 78
Powstanie państw szczepowych ................................................................. 80
Główne państwa szczepowe ........................................................................ 80
Ludy słowiańskie ..................................................................................................... 82
Organizacje społeczne i ,polityczne ............................................................. 82
Charakterystyka państw szczepowych germańskich i ,słowiańskich . 83

III. Problem wpływów państwa rzymskiego na rozwój państwa
w ,średniowieczu .................................................................................................... 83

Istota zagadnienia .......................................................................................... 83

Część II
Państwo w ,epoce feudalizmu
Rozdział V
Państwo frankońskie .................................................................................................. 89

Rys historyczny ......................................................................................................... 89
Rozwój terytorialny ....................................................................................... 89
Okres panowania Merowingów .................................................................. 90
Okres panowania Karolingów ..................................................................... 91
Ustrój gospodarczy i ,społeczny ............................................................................ 91
Ogólne warunki gospodarcze ...................................................................... 91
Rozwój wielkiej własności ziemskiej ......................................................... 92
Organizacja wielkiej własności ................................................................... 93
Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego ......................................... 93
Stosunki społeczne ......................................................................................... 94
Wasalstwo i ,beneficjum ................................................................................ 95

III. Ustrój państwa ........................................................................................................ 97

Charakter patrymonialny królestwa .......................................................... 97
Podziały państwa i ,następstwo tronu ....................................................... 98
Zakres władzy królewskiej ........................................................................... 98
Godność cesarska ........................................................................................... 99
Organy centralne .......................................................................................... 100
Zarząd lokalny .............................................................................................. 102
Sądownictwo i ,proces ................................................................................. 103
Wojskowość ................................................................................................... 107
Skarbowość ................................................................................................... 107
Źródła prawa ......................................................................................................... 107
Zasada osobowości prawa ......................................................................... 107
Ustawodawstwo królewskie (kapitularze) ............................................ 108
Dokumenty praktyki ................................................................................... 109
Spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae Barbarorum) .................... 109
Spisy prawa germańskiego (Leges Barbarorum) .................................. 109
Charakterystyka państwa frankońskiego i ,jego znaczenie
dla rozwoju państwa i ,prawa w ,Europie Zachodniej ................................. 110
Istotne elementy problemu ....................................................................... 110
Ogólne znaczenie historyczne państwa frankońskiego ...................... 111

Rozdział VI
Ogólne zagadnienia państwa feudalnego .......................................................... 112

Stosunek poddańczy .................................................................................... 112
Feudalizm a ,ustrój lenny ............................................................................ 113
Kontrakt lenny .............................................................................................. 113
Hierarchia lenna ........................................................................................... 117
Własność feudalna ....................................................................................... 119
Miasta .............................................................................................................. 120
Stany społeczne ............................................................................................ 121
Przywileje i ,nierówność prawa ................................................................ 121
Ustrój monarchiczny ................................................................................... 122
Formy państwa feudalnego ....................................................................... 122

Rozdział VII
Francja w ,okresie rozdrobnienia feudalnego (X&ndash,XIII w.) ........................... 124

Rys historyczny ....................................................................................................... 124
Objęcie tronu przez Kapetyngów ............................................................. 124
Geografia polityczna Francji ...................................................................... 125
Rozrost domeny królewskiej ..................................................................... 125
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 126
Ogólny rozwój gospodarczy ...................................................................... 126
Powstanie stanu szlacheckiego ................................................................. 127
Powstanie stanu duchownego .................................................................. 128
Powstanie miast ........................................................................................... 128
Trzy typy miast francuskich ...................................................................... 129
Gildie i ,cechy ................................................................................................. 130
Powstanie stanu mieszczańskiego ........................................................... 131
Położenie ludności wiejskiej ..................................................................... 132
Powstanie społeczeństwa stanowego ..................................................... 133

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 133

Struktura terytorialna monarchii ............................................................. 133
Podstawy władzy królewskiej .................................................................. 134
Król ,&ndash, najwyższy zwierzchnik lenny ....................................................... 135
Król ,&ndash, strażnik pokoju. Zwalczanie wojen prywatnych ...................... 136
Król ,&ndash, najwyższy sędzia .............................................................................. 137
Utrwalenie się dziedziczności tronu ........................................................ 138
Organy centralne .......................................................................................... 139
Zarząd lokalny .............................................................................................. 140
Źródła prawa ......................................................................................................... 142
Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i ,jego rozdrobnienie 142
Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i ,kraje prawa pisanego 143
Spisy prawa zwyczajowego ....................................................................... 143
Renesans nauki prawa rzymskiego ....................................................... 144
Powstanie i ,rozwój prawa kanonicznego ............................................ 145
Nauczanie prawa na uniwersytetach .................................................... 146
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 146
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 146

Rozdział VIII
Francja w ,okresie monarchii stanowej (XIV&ndash,XV w.) ..................................... 148

Rys historyczny ....................................................................................................... 148
Ramy terytorialne zjednoczonej monarchii ........................................ 148
Główne wydarzenia historyczne ............................................................ 149
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 150
Ogólny rozwój gospodarczy .................................................................... 150
Społeczeństwo stanowe ........................................................................... 150

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 151

Zmiana charakteru władzy królewskiej ............................................... 151
Legiści ........................................................................................................... 152
Następstwo tronu ...................................................................................... 153
Zasada niepodzielności domeny. Apanaże .......................................... 154
Stany Generalne ......................................................................................... 154
Stany Prowincjonalne ............................................................................... 157
Parlament .................................................................................................... 157
Wojskowość i ,skarbowość ....................................................................... 158
Zarząd lokalny ............................................................................................ 160
Źródła prawa ......................................................................................................... 160
Zjawiska najistotniejsze ........................................................................... 160
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 161
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 161

Rozdział IX
Niemcy w ,okresie monarchii wczesnofeudalnej (wiek X ,&ndash, połowa XIII w.) 162

Rys historyczny ....................................................................................................... 162
Główne wydarzenia historyczne ............................................................ 162
Ramy terytorialne ...................................................................................... 163
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 164
Ogólny rozwój gospodarczy .................................................................... 164
Powstanie stanu szlacheckiego .............................................................. 164
Książęta szczepowi i ,terytorialni ........................................................... 165
Ministeriałowie .......................................................................................... 166
Ludność wiejska ......................................................................................... 166
Powstanie miast i ,ich rozwój .................................................................. 167
Ustrój miast ................................................................................................. 168
Mieszczaństwo ........................................................................................... 169
Powstanie społeczeństwa stanowego ................................................... 169

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 170

Królestwo Niemieckie a ,cesarstwo ........................................................ 170
Władza królewska ..................................................................................... 172
Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych .... 173
Następstwo tronu ...................................................................................... 174
Problem przymusu lennego .................................................................... 175
Stosunek państwa do Kościoła ............................................................... 175
Zarząd centralny państwa ....................................................................... 176
Zarząd lokalny ............................................................................................ 177
Źródła prawa ......................................................................................................... 178
Ogólny rozwój prawa ................................................................................ 178
Prawo ziemskie .......................................................................................... 178
Prawo miejskie ........................................................................................... 179
Prawo lenne, dworskie i ,górnicze .......................................................... 180
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 181
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 181

Rozdział X
Niemcy w ,okresie rozdrobnienia feudalnego i ,kształtowania się monarchii stanowych (od połowy XIII w. do końca XV w.) .............................................. 182

Rys historyczny ....................................................................................................... 182
Główne wydarzenia .................................................................................. 182
Geografia polityczna ................................................................................. 183
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 185
Ogólny rozwój gospodarczy .................................................................... 185
Szlachta ........................................................................................................ 185
Ludność wiejska ......................................................................................... 186
Miasta i ,mieszczaństwo ............................................................................ 186

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 187

Ustrój Rzeszy .......................................................................................................... 187
Władza królewska ..................................................................................... 187
Następstwo tronu ...................................................................................... 188
Organy centralne ....................................................................................... 189
Sądownictwo .............................................................................................. 190
Władztwa terytorialne ......................................................................................... 190
Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego ................................................ 190
Organy centralne ....................................................................................... 192
Związki miast. Hanza ................................................................................ 194
Źródła prawa ......................................................................................................... 195
Zjawiska najistotniejsze ........................................................................... 195
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 195
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 195

Rozdział XI
Anglia w ,okresie monarchii wczesnofeudalnej i ,monarchii stanowej
(XI&ndash,XV w.) ..................................................................................................................... 197

Rys historyczny ....................................................................................................... 197
Anglia w ,starożytności ............................................................................. 197
Państwo anglosaskie i ,jego podbój przez Normanów w ,1066 ,r. 198
Antagonizm angielsko-francuski ........................................................... 199
Rzut oka na ewolucję ustrojową Anglii ................................................ 200
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 201
Ogólne warunki gospodarcze ................................................................. 201
Ustrój lenny angielski i ,jego specyficzne cechy .................................. 201
Feudałowie .................................................................................................. 203
Ludność wiejska ......................................................................................... 204
Miasta i ,mieszczanie ................................................................................. 205

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 206

Władza królewska ..................................................................................... 206
Państwo a ,Kościół ...................................................................................... 208
Następstwo tronu ...................................................................................... 208
Urzędy nadworne ...................................................................................... 209
Rada Królewska ......................................................................................... 209
Wielka Karta Wolności z ,1215 ,r. 211
Początki Parlamentu ................................................................................. 213
Skład Parlamentu ...................................................................................... 213
Uprawnienia Parlamentu ......................................................................... 215
Charakterystyczne cechy średniowiecznego parlamentaryzmu angielskiego 216
Zarząd lokalny ............................................................................................ 217
Początki samorządu lokalnego ............................................................... 218
Sądownictwo .............................................................................................. 219
Sądy przysięgłych ...................................................................................... 220
Źródła prawa ......................................................................................................... 221
Powstanie systemu common law i ,systemu equity ............................ 221
Źródła poznania prawa ............................................................................ 223
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 224
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 224

Rozdział XII
Państwo kijowskie w ,okresie monarchii wczesnofeudalnej (X&ndash,XI w.) .. 225

Rys historyczny ....................................................................................................... 225
Powstanie państwa ruskiego .................................................................. 225
Problem wpływów normańskich na powstanie państwa ................ 226
Rozwój państwa kijowskiego .................................................................. 227
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 228
Ogólne warunki gospodarcze ................................................................. 228
Ugruntowanie się stosunków feudalnych ............................................ 228
Struktura społeczna .................................................................................. 229

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 230

Władza wielkoksiążęca ............................................................................ 230
Następstwo tronu i ,podziały państwa .................................................. 230
Zarząd państwa .......................................................................................... 231
Źródła prawa ......................................................................................................... 232
Układy rusko-bizantyńskie z ,X ,w. 232
Ruska Prawda ............................................................................................. 233
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 234
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 234

Rozdział XIII
Ruś w ,okresie rozdrobnienia feudalnego (XII&ndash,XV w.) ................................. 235

Rys historyczny ....................................................................................................... 235
Rozdrobnienie i ,przebieg zjednoczenia ziem ruskich ....................... 235
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 236
Ogólny rozwój gospodarczy .................................................................... 236
Feudałowie .................................................................................................. 237
Ludność wiejska ......................................................................................... 238
Miasta i ,mieszczanie ................................................................................. 239

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 239

Rola wielkich książąt moskiewskich w ,zjednoczeniu państwa ...... 239
Zarząd Wielkiego Księstwa Moskiewskiego ........................................ 240
Ustrój republik Nowogrodu i ,Pskowa ................................................... 241
Charakterystyka okresu ..................................................................................... 242
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 242

Rozdział XIV
Rosja w ,okresie monarchii stanowej (od XVI w. do połowy XVII w.) ...... 243

Rys historyczny ....................................................................................................... 243
Rosja za ostatnich Rurykowiczów ......................................................... 243
Kryzys monarchii na początku XVII ,w. 244
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 244
Ogólny rozwój gospodarczy .................................................................... 244
Bojarowie ..................................................................................................... 245
Ludność wiejska ......................................................................................... 246
Miasta i ,mieszczaństwo ............................................................................ 246

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 247

Władza carska ............................................................................................ 247
Duma Bojarska ........................................................................................... 248
Sobór Ziemski ............................................................................................. 248
Prikazy .......................................................................................................... 249
Zarząd lokalny. Samorząd gubny i ,ziemski ......................................... 249
Źródła prawa ......................................................................................................... 250
Najważniejsze zbiory prawa ................................................................... 250
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 251
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 251

Rozdział XV
Charakterystyka państwa feudalnego w ,dobie poprzedzającej
pojawienie się monarchii absolutnej ................................................................. 252

Wprowadzenie ........................................................................................... 252
Monarchia wczesnofeudalna ............................................................................... 253
Ogólne ujęcie syntetyczne ....................................................................... 253
Rozdrobnienie feudalne ...................................................................................... 255
Ogólne ujęcie syntetyczne ....................................................................... 255

III. Monarchia stanowa ............................................................................................. 259

Ogólne ujęcie syntetyczne ....................................................................... 259
Pojawienie się monarchii absolutnej .............................................................. 263
Ustalenia wstępne ..................................................................................... 263

Rozdział XVI
Francja w ,okresie monarchii absolutnej (XVI&ndash,XVIII w.) ............................. 264

Rys historyczny ....................................................................................................... 264
Monarchia absolutna i ,jej kryzys w ,XVI ,w. 264
Kryzys monarchii w ,XVII ,w. i ,rządy Ludwika XIV .............................. 265
Zmierzch i ,kryzys monarchii w ,XVIII ,w. 265
Ramy terytorialne ...................................................................................... 266
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 267
Stosunki gospodarcze .......................................................................................... 267
Akumulacja kapitałów .............................................................................. 267
Merkantylizm i ,polityka merkantylna .................................................. 268
Fizjokratyzm ............................................................................................... 269
Stosunki społeczne ............................................................................................... 270
Charakter podziałów społecznych ........................................................ 270
Duchowieństwo ......................................................................................... 270
Szlachta ........................................................................................................ 271
Mieszczaństwo ........................................................................................... 272
Ludność wiejska ......................................................................................... 273

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 275

Król i ,władza królewska ...................................................................................... 275
Zakres władzy królewskiej ...................................................................... 275
Uzasadnienie władzy absolutnej ............................................................ 276
Prawa fundamentalne monarchii .......................................................... 278
Prawa i ,aspiracje polityczne parlamentów ......................................... 279
Organy centralne ................................................................................................... 281
Urzędy ministerialne ................................................................................ 281
Rady Królewskie ........................................................................................ 283
Stany Generalne ......................................................................................... 284
Zarząd lokalny ........................................................................................................ 285
Cechy podstawowe .................................................................................... 285
Skarbowość ............................................................................................................ 286
Charakterystyka ogólna ........................................................................... 286
Sądownictwo .......................................................................................................... 287
Wprowadzenie ........................................................................................... 287
Sądownictwo królewskie delegowane ................................................. 288
Sądownictwo królewskie zastrzeżone .................................................. 289
Stosunek państwa do wyznań ............................................................................ 290
Państwo a ,Kościół katolicki ..................................................................... 290
Położenie prawne protestantów ............................................................ 292
Położenie prawne Żydów ........................................................................ 294
Źródła prawa ......................................................................................................... 295
Rozwój prawa zwyczajowego i ,wpływ prawa rzymskiego ............. 295
Ustawodawstwo królewskie ................................................................... 296
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 297
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 297

Rozdział XVII
Niemcy w ,wiekach XVI&ndash,XVIII ................................................................................. 298

Rys historyczny ....................................................................................................... 298
Geografia polityczna Niemiec ................................................................. 298
Wzrost władzy książąt terytorialnych .................................................. 300
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 301
Stosunki gospodarcze ............................................................................... 301
Szlachta ........................................................................................................ 302
Duchowieństwo ......................................................................................... 303
Mieszczaństwo ........................................................................................... 304
Ludność wiejska ......................................................................................... 304

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 306

Rzesza ...................................................................................................................... 306
Charakter prawny Rzeszy ........................................................................ 306
Władza cesarska ........................................................................................ 307
Organy Rzeszy ............................................................................................ 307
Sejm Rzeszy ................................................................................................. 308
Sąd Kameralny Rzeszy .............................................................................. 309
Stosunek państwa do wyznań ................................................................ 310
Terytoria Rzeszy .................................................................................................... 312
Charakter prawny i ,ustrój terytoriów Rzeszy .................................... 312
Monarchia brandenbursko-pruska ................................................................... 314
Rozwój terytorialny monarchii i ,powstanie królestwa Prus ........... 314
Organy centralne ....................................................................................... 315
Organy lokalne ........................................................................................... 316
Absolutyzm oświecony ............................................................................. 316
Monarchia Habsburgów ...................................................................................... 317
Powstanie monarchii Habsburgów ....................................................... 317
Organy centralne ....................................................................................... 318
Organy lokalne ........................................................................................... 319
Charakterystyka monarchii habsburskiej ............................................ 319
Źródła prawa ......................................................................................................... 320
Problem recepcji prawa rzymskiego .................................................... 320
Przyczyny ekspansji prawa rzymskiego w ,średniowieczu .............. 320
Sposób przeprowadzenia recepcji ......................................................... 321
Rozmiary recepcji prawa rzymskiego w ,Niemczech ......................... 322
Ekspansja prawa rzymskiego w ,Europie ............................................. 323
Carolina ........................................................................................................ 324
Kodyfikacje XVIII ,w. 326
Kodyfikacje prawa cywilnego ................................................................. 326
Kodyfikacje prawa karnego ..................................................................... 327
Charakterystyka formy państwa ....................................................................... 328
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 328

Rozdział XVIII
Anglia w ,okresie monarchii absolutnej (od XVI do połowy XVII w.) ...... 329

Rys historyczny ....................................................................................................... 329
Wprowadzenie ........................................................................................... 329
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 330
Początki kapitalizmu ................................................................................. 330
Rozwój kapitalizmu w ,rolnictwie .......................................................... 330
Rozwój kapitalizmu w ,przemyśle .......................................................... 332
Rozwój kapitalizmu w ,handlu ................................................................ 332
Rozwój stosunków społecznych ............................................................ 333

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 333

Władza królewska i ,Parlament ............................................................... 333
Organy centralne ....................................................................................... 334
Stosunek do wyznań ................................................................................. 335
Charakterystyka okresu ..................................................................................... 336
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 336

Rozdział XIX
Rosja w ,okresie monarchii absolutnej od połowy XVII w. do XVIII w. 337

Rys historyczny ....................................................................................................... 337
Wprowadzenie ........................................................................................... 337
Stosunki gospodarcze i ,społeczne ..................................................................... 338
Reformy gospodarcze Piotra I ................................................................ 338
Szlachta ........................................................................................................ 339
Mieszczaństwo ........................................................................................... 340
Ludność wiejska ......................................................................................... 340

III. Ustrój państwa ..................................................................................................... 341

Władza cesarska ........................................................................................ 341
Organy centralne ....................................................................................... 341
Zarząd lokalny ............................................................................................ 342
Wojskowość ................................................................................................ 343
Źródła prawa ......................................................................................................... 344
Zjawiska najistotniejsze ........................................................................... 344
Charakterystyka okresu ....................................................................................... 344
Główne cechy wyróżniające .................................................................... 344

Rozdział XX
Charakterystyka feudalnej monarchii absolutnej ......................................... 346

Ogólne ujęcie syntetyczne ....................................................................... 346
Prawidłowości rozwoju państwa w ,epoce feudalizmu .................... 349

Część III
Państwo w ,epoce kapitalizmu

Plan wykładu .............................................................................................. 353

Rozdział XXI
Anglia w ,XVII i ,XVIII w. (do 1832 r.) .................................................................... 355

Rys historyczny ....................................................................................................... 355
Podział na okresy ....................................................................................... 355
Rozwój stosunków gospodarczych i ,społecznych ............................. 355
Rozwój terytorialny. Kolonie .................................................................. 357
Przemiany ustrojowe w ,XVII ,w. 359
Okres panowania Stuartów (1603&ndash,1648) ....................................................... 359
Opozycja Parlamentu. Petycja prawa ................................................... 359
Długi Parlament. Ustawy z ,1641 ,r. 360
Okres Republiki (1648&ndash,1660) ............................................................................ 360
Ścieranie się sił i ,programów politycznych ......................................... 360
Ustrój Republiki w ,latach 1649&ndash,1653 .................................................. 362
Ustrój Republiki w ,latach 1653&ndash,1660 .................................................. 362
Okres restauracji Stuartów (1660&ndash,1688) ....................................................... 363
Rządy Karola II. Habeas Corpus Act ...................................................... 363
Rządy Jakuba II. Druga &bdquo,chwalebna&rdquo, rewolucja .................................. 365

III. Powstanie rządów parlamentarnych i ,gabinetowych (1689&ndash,1832) ....... 365

Ustrój Anglii na przełomie XVII i ,XVIII ,w. 365
Rządy dynastii orańskiej i ,hanowerskiej ............................................. 365
Bill o ,prawach z ,1689 ,r. 366
Ustawa sukcesyjna z ,1701 ,r. 366
Charakterystyka przemian ustrojowych .............................................. 367
Powstanie rządów parlamentarnych ............................................................... 368
Odpowiedzialność prawna a ,odpowiedzialność polityczna ministrów 368
Powstanie gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla ............... 369
Odpowiedzialność solidarna, czyli gabinetowa, ministrów ............ 370
Mechanizm rządów parlamentarnych .................................................. 370
Konstytucja angielska ......................................................................................... 372
Konstytucja w ,znaczeniu formalnym i ,materialnym ......................... 372
Materialny charakter konstytucji angielskiej ...................................... 372
Wpływ wzoru konstytucji angielskiej na inne kraje ......................... 374
Potrzeba reformy ustrojowej w ,XIX ,w. 375

Rozdział XXII
Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki i ,ich konstytucja z ,1787 r. 377

Kolonie angielskie w ,Ameryce Północnej i ,ich walka o ,niepodległość ...... 377
Powstanie kolonii angielskich w ,Ameryce .......................................... 377
Ustrój kolonii i ,ich stosunek do metropolii ......................................... 377
Przebieg wojny o ,niepodległość (1775&ndash,1783) ................................... 378
Stany Zjednoczone jako konfederacja .............................................................. 379
I i II Kongres Kontynentalny i deklaracja niepodległości ................. 379
Przyjęcie Artykułów konfederacji ......................................................... 379
Konstytucje stanowe i ,uchwalenie konstytucji federalnej ............... 380

III. Konstytucja federalna z ,1787 ,r. 380

Konstytucja z ,1787 ,r. pierwszą konstytucją pisaną .......................... 380
Charakter konstytucji jako konstytucji federalnej ............................. 381
Realizacja zasady trójpodziału władzy ................................................. 382
Gwarancje praw obywatelskich ............................................................. 384
Perspektywy rozwoju konstytucji amerykańskiej w ,XIX i ,XX ,w. 384
Wpływ konstytucji Stanów Zjednoczonych na rozwój światowego konstytucjonalizmu ................................................................................... 385

Rozdział XXIII
Francja w ,dobie rewolucji i ,dyktatury napoleońskiej (1789&ndash,1814) ...... 386

Ogólne wprowadzenie ........................................................................................... 386
Przyczyny rewolucji francuskiej ............................................................ 386
Kryzys monarchii absolutnej w ,latach 1770&ndash,1789 ........................... 387
Podział na okresy ....................................................................................... 388
Okres monarchii ograniczonej (1789&ndash,1792) ................................................. 389
Pierwsza Konstytuanta ........................................................................................ 389
Zwołanie Stanów Generalnych w ,1789 ,r. 389
Powstanie pierwszej Konstytuanty i ,jej prace .................................... 389
Deklaracja praw człowieka i ,obywatela ............................................... 390
Uchwały w ,sprawie likwidacji feudalizmu .......................................... 393
Reformy zarządu terytorialnego ............................................................ 395
Reformy sądownictwa .............................................................................. 396
Unormowanie stosunków wyznaniowych ........................................... 397
Zasady konstytucji z ,1791 ,r. 398
Ogólne zasady konstytucji ....................................................................... 398
Wprowadzenie konstytucji w ,życie ....................................................... 400
Ogólna ocena działalności Konstytuanty ............................................. 400

III. Okres rządów Konwentu (1792&ndash,1793) .......................................................... 401

Zebranie się Konwentu i ,proklamowanie republiki .......................... 401
Walka żyrondystów z ,jakobinami .......................................................... 402
Okres dyktatury jakobińskiej (1793&ndash,1794) .................................................. 402
Konstytucja jakobińska z ,1793 ,r. 402
Dyktatura jakobińska ................................................................................ 403
Okres Dyrektoriatu (1794/1795&ndash,1799) .......................................................... 405
Konstytucja dyrektorialna z ,1795 ,r. 405
Rządy Dyrektoriatu ................................................................................... 406
Okres dyktatury napoleońskiej (1799&ndash,1814) ............................................... 407
Ustrój państwa ,&ndash, organy centralne ................................................................... 407
Konsulat i ,cesarstwo ................................................................................. 407
Konstytucja konsularna z ,1799 ,r. 408
Praktyka konstytucyjna i ,zmiany konstytucji ..................................... 410
Cesarstwo Francuskie ............................................................................... 410
Reformy wewnętrzne ........................................................................................... 411
Reformy zarządu terytorialnego ............................................................ 411
Reorganizacja sądownictwa .................................................................... 413
Unormowanie stosunków między państwem a ,Kościołem ............. 414
Kodyfikacje napoleońskie .................................................................................... 414
Wpływ teorii prawa natury na rozwój prawa i ,kodyfikacji ............. 414
Kodeks cywilny .......................................................................................... 415
Inne kodeksy ............................................................................................... 416
Rozwój prawa sądowego w ,XIX i ,XX ,w. 417
Światowe znaczenie kodyfikacji napoleońskiej .................................. 418

Rozdzia