Za darmo

ebook Przesiedlenia a pamięć Anna Wylegała

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe UMK

Rok wydania: 2012

Książka stanowi porównawcze case study pamięci społecznej w miejscach, które na skutek wojennych i tużpowojennych czystek etnicznych, masowych przesiedleń i migracji doświadczyły niemal całkowitej wymiany ludności. Żółkiew – do 1939 roku wieloetniczne (zamieszkane przez Żydów, Polaków i Ukraińców) miasteczko w województwie lwowskim, należące do II Rzeczpospolitej – po wojnie weszła w skład Ukraińskiej SRR. Krzyż, przed wojną niemiecki Kreuz (Ostbahn), znalazł się po 1945 roku w granicach polskich „ziem odzyskanych”. Oba miasta nie tylko straciły większość swoich mieszkańców i znaczną część tkanki miejskiej, zostały również pozbawione dotychczasowej tożsamości i historii. To samo spotkało ludzi, którzy do Krzyża i Żółkwi przyjechali: niezależnie od tego, czy byli migrantami przymusowymi, czy dobrowolnymi, musieli rozpocząć nowe życie i przystosować się do zupełnie nowych warunków. Musieli też – fizycznie i symbolicznie – zająć miejsce tych, których we wspomnianych miejscowościach już nie było.

Na podstawie analizy ponad stu pięćdziesięciu wywiadów biograficznych i biograficzno-tematycznych autorka odtwarza proces kształtowania się nowej, powojennej rzeczywistości społecznej w obu miastach, ograniczony przez represywny system polityczny, wewnętrzne konflikty i indywidualne ludzkie dramaty. Pokazuje, w jaki sposób różne grupy nowych mieszkańców odnoszą się do przeszłości grupy własnej, obcego miejsca zamieszkania oraz ludzi, którzy żyli tu przed nimi. Pamięć przesiedlenia i postmigracyjna rekonstrukcja tożsamości, dynamika procesów zakorzenienia w różnych pokoleniach mieszkańców Krzyża i Żółkwi, lokalne spory o bohaterów i zdrajców – to najważniejsze tematy pojawiające się w książce. Osadzając analizę empiryczną w instrumentarium teoretycznym współczesnych studiów nad pamięcią biograficzną i zbiorową, praca proponuje oryginalne spojrzenie porównawcze na problematykę pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej.

Spis treści ebooka Przesiedlenia a pamięć

Wstęp / 9

Część I. Konteksty

Rozdział 1. Historia i dyskurs pamięci / 19
Korzenie (do 1939 roku) / 19
Wojna i inne nieszczęścia (1938–1945) / 26
Nowy wspaniały świat (1945–1953) / 31
Powojenna kultura (nie)pamięci (1953–1989/1991) / 40
Po upadku komunizmu: nowe otwarcie? (od 1989/1991 roku) / 50

Rozdział 2. Perspektywa teoretyczna / 65
Pamięć a historia / 66
Indywidualny i zbiorowy wymiar pamięci / 68
Drugie oblicze pamięci: niepamięć i zapominanie / 76
Terminy zastosowane w książce / 80

Rozdział 3. Metodologia i metody badań / 85
Inspiracje metodologiczne / 85
Koncepcja badań pamięci historycznej w społeczności lokalnej. Podejście biograficzne i ujęcie pokoleniowe / 90
Narzędzia badawcze / 94
Realizacja badań / 97
W jaki sposób korzystano z materiału empirycznego / 104

Część II. Badania. Światy przeżywane

Rozdział 4. Przesiedlenie i pierwszy okres adaptacji / 111
Podróż: pamięć biograficzna i przekaz / 111
Strach, przemoc, bieda: po przyjeździe / 125
Tęsknota, tymczasowość, wyobcowanie / 138

Rozdział 5. Tworzenie się nowej społeczności i integracja społeczna / 155
Relacje z władzą i nowy ustrój polityczny / 155
Zbudować wszystko od nowa, czyli społeczny Dziki Zachód / 169
Długofalowe skutki powojennych podziałów: procesy integracji w młodszych pokoleniach / 180

Rozdział 6. Przesiedlenie a tożsamość / 197
Powroty do domu jako ostatni etap procesu integracji psychologicznej / 197
Ojczyzna to ludzie: „nie mam już do kogo wracać” / 198
Stara ojczyzna elementem tożsamości: „Popatrzeć na ten nasz dom” / 199
Utracona ojczyzna – okaleczona tożsamość: „Jednak ciągnie człowieka w swoje strony” / 202
Nikła potrzeba ojczyzny: „Po co mieliby jechać?” / 205
Stara ojczyzna w świadomości młodszych pokoleń / 206
Bilanse zysków i strat, czyli o tym, dla kogo migracja zakończyła się sukcesem / 210

Rozdział 7. Pamięć o nieobecnych: Niemcy i dziedzictwo niemieckie w Krzyżu / 217
Osadnicy versus Niemcy: pamięć najstarszego pokolenia / 217
Przed naszymi dziadkami: pamięć młodszych pokoleń / 229
Niemcy dziś: niedobitki, wizyty, odszkodowania / 235
Wokół dziedzictwa materialnego / 251
Niemieckość a tożsamość / 261

Rozdział 8. Pamięć o nieobecnych: Żydzi i dziedzictwo żydowskie w Żółkwi / 269
Życie i śmierć w sąsiedztwie / 269
Zasłyszane: co wiedzą przesiedleńcy? / 280
(Nie)pamięć rodzinna: następne pokolenia / 287
Cudze dziedzictwo / 297
Ocaleni, duchy, goście / 307

Rozdział 9. Pamięć o nieobecnych: Polacy i dziedzictwo polskie w Żółkwi / 315
„Dawno temu, za Polski” / 315
W czasach grozy / 325
Wyjazd, wysiedlenie, marginalizacja / 335
„Myśmy wszystko zapomnieli…” / 343
Dziedzictwo materialne i symboliczne / 351

Rozdział 10. Bohaterowie i antybohaterowie / 363
UPA: bojownicy o niepodległość czy bandyci? / 363
Sowieci i władza radziecka w żółkwi / 381
Krzyż: miasto bez bohaterów / 402
Postscriptum. Przestrzeń symboliczna / 421
Podsumowanie / 433
Pamięć przesiedlenia / 434
Pamięć o obcych / 435
Pamięć o bohaterach / 437
Między pamięcią a niepamięcią / 439
Pamięć przeszłości a tożsamość zbiorowa / 441

Bibliografia / 447
Aneks 1. Indeks i biogramy respondentów / 463
Aneks 2. Fotografie / 483
Summary / 499
Indeks osobowy / 505