ebook Przezwyciężenie statusowej determinacji karier szkolnych Marek Smulczyk

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2019

W prezentowanej książce rozważania teoretyczne oraz podporządkowane im pytania i hipotezy badawcze są związane ze zjawiskiem academic resilience, definiowanym jako zwiększone prawdopodobieństwo sukcesu w szkole mimo doświadczania przeciwności spowodowanych przez przypisane cechy jednostki, jej warunki życiowe i przeżycia. Uczniowie określani jako academic resilient utrzymują wysoki poziom osiągnięć szkolnych pomimo obecności stresujących warunków i wydarzeń w trakcie nauki. W pracy przedstawiono nowe podejście do analizy zjawiska academic resilience, w którym uwzględniono nie tylko status społeczny, wyniki egzaminów zewnętrznych oraz różnice indywidualne między uczniami, ale również ich ścieżkę edukacyjną. Zjawisko academic resilience jest ujmowane jako czynnik odgrywający rolę w procesach ruchliwości społecznej oraz procesach selekcji do szkół ponadgimnazjalnych.

Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. W części teoretycznej opisano teorie odnoszące się do procesów ruchliwości w kontekście edukacji oraz wpływu statusu przypisanego na osiągnięcia szkolne. Zaprezentowano również sposoby przezwyciężenia wpływów statusowych oraz przykłady interwencji wobec determinizmu statusowego. Przedstawiono ponadto koncepcję resilience i jedną z jej odmian – academic resilience. Część badawcza pracy zawiera analizy empiryczne odpowiadające na dwa pytania badawcze: jaki jest zakres zjawiska academic resilience i jakie czynniki indywidualne i środowiskowe są skorelowane z edukacyjną ruchliwością w górę?

Dane wykorzystane w badaniu pochodzą z projektu „Ścieżki rozwoju edukacyjnego – szkoły ponadgimnazjalne”. W badaniu wzięło udział 5923 uczniów ze 100 liceów ogólnokształcących, 60 średnich szkół zawodowych oraz 40 zasadniczych szkół zawodowych. Badanie miało charakter panelowy. Wykorzystano w nim narzędzia do pomiaru umiejętności (egzaminy zewnętrzne), narzędzia psychologiczne oraz kwestionariusze ucznia z badania PISA (Programme for International Student Assessment).

Uzyskane wyniki poszerzyły wiedzę na temat oddziaływania wyników statusowych na osiągnięcia szkolne. Dzięki analizie skali znaczenia czynników statusowych i wyróżnionej grupie resilient uzyskano wsparcie dla głównej tezy, mówiącej, że zjawisko academic resilience występuje i ma znaczenie w procesach przejścia między etapami edukacyjnymi.

The theoretical considerations and research questions and hypotheses presented in the book are connected to the phenomenon of academic resilience, defined as a higher probability of achieving success in school despite facing setbacks caused by the ascribed traits of the individual, his/her life circumstances and experiences. Students described as being “academically resilient” uphold a high level of educational achievements despite the presence of stressful conditions and events during their studies.

Spis treści ebooka Przezwyciężenie statusowej determinacji karier szkolnych

Wstęp 7

ROZDZIAŁ 1. Edukacja a procesy ruchliwości społecznej 11
1.1. Ruchliwość społeczna – charakterystyka zjawiska 11
1.2. Ruchliwość społeczna a edukacja 14
1.3. Nierówności edukacyjne a stabilność struktury społecznej 15
1.4. Pochodzenie społeczne i poziom wykształcenia a procesy ruchliwości 18
1.5. Ruchliwość społeczna – edukacja – merytokracja 22
1.6. Badania z zakresu edukacji i procesów ruchliwości społecznej 24
1.7. Podsumowanie 27

ROZDZIAŁ 2. Wpływ przypisanego statusu ucznia na przebieg karier szkolnych 30
2.1. Rola statusu społeczno-ekonomicznego w badaniach edukacyjnych 30
2.2. Relacja między SES a osiągnięciami szkolnymi 32
2.3. Pomiar statusu przypisanego – propozycja z badania PISA 37
2.4. Socjoekonomiczne nierówności a edukacja 40
2.5. Mechanizmy wpływu SES na osiągnięcia szkolne 44
2.6. SES a procesy selekcyjne w szkole 60
2.7. Egzaminy zewnętrzne jako mechanizm selekcji 67
2.8. Podsumowanie 69

ROZDZIAŁ 3. Przezwyciężenie determinizmu statusowego
karier szkolnych 72
3.1. Stan badań nad przezwyciężeniem determinacji statusowej osiągnięć szkolnych 73
3.2. Resilience – charakterystyka fenomenu skutecznej adaptacji 79
3.3. Od resilience do academic resilience 87

ROZDZIAŁ 4. W poszukiwaniu academic resilience w polskim systemie oświaty – badania własne 105
4.1. Pytania i hipotezy badawcze 105
4.2. Metodologia badania „Ścieżki rozwoju edukacyjnego młodzieży – szkoły pogimnazjalne” 106
4.3. Przezwyciężenie determinacji statusowej – analiza występowania i korelatów academic resilience 116
4.4. Podsumowanie i wnioski końcowe 128

Bibliografia 133
Spis rysunków 150
Spis tabel 151