ebook Saga rodzinna w literaturze polskiej XXI wieku. Konwencja czy kontestacja? Anna Zatora

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2022

Publikacja redefiniuje gatunek sagi rodzinnej, konfrontując najnowsze reprezentacje literackie z modelem tradycyjnej powieści rodzinnej, i bada zależności między ewolucją gatunku a przeobrażeniami zachodzącymi w modelu rodziny. Funkcjonujące w nauce definicje sagi rodzinnej (powieści rodzinnej) są niewystarczające, by określać najnowszy materiał literacki, czyli powieści o tematyce rodzinnej powstające na początku XXI w. Saga rodzinna jako gatunek silnie związany z życiem pozaliterackim rozwija się wraz ze zmianami zachodzącymi w modelu rodziny – stanowią one kulturowy kontekst badań, w których wykorzystano metodologię literaturoznawczą (genologia, poetyka), z zakresu studiów kulturowych i nauk społecznych (m.in. feminizm i gender studies). Analizie poddane zostały wybrane polskie utwory literackie powstałe w latach 2005–2015: Piaskowa Góra (Joanna Bator), Saturn (Jacek Dehnel), Stulecie Winnych (trylogia, Ałbena Grabowska), Dom na rozlewiskiem (trylogia mazurska, Małgorzata Kalicińska), Rodzina O. (Ewa Madeyska), Chochoły (Wit Szostak), Włoskie szpilki i Szum (Magdalena Tulli). Badania te wskazują na dwie drogi ewolucji gatunku: pierwsza stanowi kontynuację tradycyjnego modelu sagi rodzinnej, a należące do niej reprezentacje literackie (sagi konwencjonalne) zachowują wierność wypracowanemu wówczas modelowi rodziny i powielają większość elementów z zakresu poetyki, na drugiej drodze znalazły się utwory (sagi kontestacyjne), które czerpią z tradycji genologicznej, ale dokonują jej krytycznej reinterpretacji. W zakończeniu zaproponowano wprowadzenie dla nich terminu „antysaga”, dotąd niefunkcjonującego w dyskursie naukowym. Analiza materiału literackiego pozwala wykazać związek między rozwojem badań kulturowych i ewolucją modelu rodziny a sagą rodzinną.

Spis treści ebooka Saga rodzinna w literaturze polskiej XXI wieku. Konwencja czy kontestacja?

Wprowadzenie 11
Podziękowania 17

CZĘŚĆ I
Rodzina w kulturze 19

Rozdział 1
Antropologia i historia rodziny 21
1.1 Szachownica pokrewieństwa Notatki z antropologii rodziny 21
1.2 Od patriarchy do „nowego ojca” Zarys historii rodziny 27
1.3 System i walka o władzę Rodzina a państwo 40

Rozdział 2
Krytyka tradycyjnego modelu rodziny 49
2.1 Macierzyństwo i córkostwo 50
2.2 Męskim okiem 53
2.3 Figury matki i ojca 57

Rozdział 3
Jeśli nie tylko tradycyjna rodzina, to co? 61
3.1 Alternatywne modele rodziny 61
3.2 Rodziny nieheteronormatywne 66
3.3 Fantazmat Matki Polki – utracony czy odzyskany? 69

CZĘŚĆ II
Saga rodzinna – konceptualizacja 77

Rozdział 1
Wprowadzenie do genologii kulturowej 79
1.1 Spór o metodę 80
1.2 Gatunki, które żyją 82

Rozdział 2
Saga – długa historia gatunku 87
2.1 Problemy z nomenklaturą 88
2.2 Saga historyczna i współczesna: ujęcie diachroniczne 91
2.2.1 Sagi staroislandzkie 92
2.2.2 Współczesne rozumienie terminu saga 93
2.3 Saga rodzinna a pokrewne odmiany gatunkowe 95
2.4 Tradycyjna saga rodzinna – zarys koncepcji gatunku 98

Rozdział 3
Saga rodzinna – ujęcie kulturowe 103
3.1 Od dziejów świata do dziejów człowieka 104
3.2 Czy saga ma płeć? 106
3.3 Literacka (arcy)narracja rodzinna w Polsce 109
3.3.1 Gniazdo rodzinne z orłem białym 111
3.3.2 „Ucieczka z rodzinnego domu” i nostalgiczne powroty 117
3.3.3 Niepopularna erozja patriarchatu 122
3.3.4 Rodzinne (auto)biografie 132

CZĘŚĆ III
Sagi powieściowe konwencjonalne 137

Rozdział 1
Gdzie kończy się romans? Popularna literatura kobieca 139
1.1 Kobiece czy(li) feministyczne? 142
1.2 Mistyka romansu 147
1.3 Literatura na pocieszenie 150

Rozdział 2
Iluzja matriarchatu Mazurska saga Małgorzaty Kalicińskiej 155
2.1 Obfitość języka 155
2.2 Szczęśliwa kura domowa 158
2.3 Babskie centrum świata 162

Rozdział 3
Przyspieszony kurs historii XX wieku Stulecie Winnych Ałbeny Grabowskiej 167
3.1 Klisze historyczne 167
3.2 Stulecie kobiet 173
3.3 (Nie)Konwencjonalna perspektywa 176

Rozdział 4
Saga ze srebrnego ekranu Rodzina O Ewy Anny Madeyskiej 181
4.1 Telesaga a tradycja literacka 181
4.2 Poetyka (tele)sagi 185
4.3 Stara, poczciwa saga rodzinna? 188

Rozdział 5
Konserwatywna niekonwencjonalność – czy istnieje złoty środek? 193

CZĘŚĆ IV
Sagi powieściowe kontestacyjne 197

Rozdział 1
Arcynarracja rodzinna w odwrocie 199

Rozdział 2
Pamięć z pokolenia na pokolenie Włoskie szpilki i Szum Magdaleny Tulli 201
2.1 Włoskie szpilki i Szum jako cykl narracyjny 202
2.2 Poetyka choroby, poetyka zagłady 205
2.3 Rodzina i wojna 208
2.4 Piętno zbiorowej pamięci 214
Rozdział 3
Co komu pisane, temu w wodę kamień? Piaskowa Góra Joanny Bator 217
3.1 Saga na opak 218
3.2 Nieobecny ojciec 221
3.3 Niecielesna matka 223
3.4 Przesiedlona tożsamość 228

Rozdział 4
Sny o mieszczańskiej potędze Chochoły Wita Szostaka 233
4.1 Chochołowy sen 234
4.2 Maski i tożsamości 238
4.3 Upadek Domu Chochołów 243
4.4 Zatopione miasto 246

Rozdział 5
Smutny patriarchat Saturn Czarne obrazy z życia mężczyzn z rodziny Goya Jacka Dehnela 251
5.1 Ekfraza życia rodzinnego 252

5.2 Zawiedziony pigmalionizm 256
5.3 Dom jest grobem kobiety 262
5.4 Kostium historyczny 265

Rozdział 6
Kontestacja mitu rodzinnego 269

Zamiast zakończenia
Czas antysagi rodzinnej? 273
Saga na rozdrożu: konwencja/kontestacja 274
Antysaga rodzinna 281
Drogi opowieści rodzinnej 285
Bibliografia 293
Analizowany materiał literacki 293
Dopowiedzenia 293
Opracowania i konteksty 293
Streszczenie 321
Abstract 323
Indeks osobowy 325