-18%

ebook Stanisław Konarski przed Świętym Oficjum (1769-1771) Paweł Zając OMI

Wydawca: Uniwersytet im.Adama Mickiewicza w Poznaniu

Rok wydania: 2023

Ks. Stanisław Konarski (1700–1773), pijar, należał do najwybitniejszych postaci polskiego życia intelektualnego XVIII w. Jego ostatnia książka O religii poczciwych ludzi (1769) przez ponad 200 lat była czytana z dużym zainteresowaniem – najpierw przez współczesnych jej czytelników, następnie przez historyków idei i badaczy polskiego oświecenia. W obu przypadkach nie przestawała intrygować atmosferą skandalu, który pod koniec życia uczonego pijara zatoczył szerokie kręgi – od warszawskiej nuncjatury aż po Dykasterię Świętego Oficjum w Rzymie. Podstawowe fakty związane z procesem, który przeprowadzono w kurii rzymskiej, były znane polskiej historiografii, lecz jedynie powierzchownie. Nieznane dotąd materiały z archiwum Dykasterii Doktryny Wiary (dawnego Świętego Oficjum) pozwalają na dokładne odtworzenie burzliwej historii książki, która mogła znaleźć się w Indeksie ksiąg zakazanych, choć została napisana w obronie chrześcijaństwa przed osiemnastowiecznym deizmem.

Spis treści ebooka Stanisław Konarski przed Świętym Oficjum (1769-1771)

Wykaz najważniejszych skrótów 7

CZĘŚĆ PIERWSZA. Geneza i recepcja książki O religii poczciwych ludzi 9

Wstęp 11

1. Stanisław Konarski – szkic biograficzny 19

2. O religii poczciwych ludzi – historia książki i jej interpretacji 33
a) Pozytywnie o Konarskim i jego O religii poczciwych ludzi 34
b) Negatywnie o Konarskim i O religii poczciwych ludzi 39
c) O religii poczciwych ludzi w ogniu lwowskiej dysputy 50
d) Ponownie w obronie dzieła Konarskiego 60
e) Od faktografii do interpretacji historii idei, XX-XXI w. 65
f) Streszczenia i interpretacje O religii poczciwych ludzi 71

3. Poczciwość według „filozofów” i Konarskiego 75
a) Koncepcja poczciwości w XVII-XVIII w. – stopniowa sekularyzacja, do Encyklopedii włącznie 76
b) De viro honesto et bono cive ab ineunte aetate formando, 1754 84
c) O religii poczciwych ludzi – w obronie chrześcijańskiego fundamentu cnoty 91

4. Konarski przeciw deizmowi 95
a) Antychrześcijańska ofensywa „filozofów” 95
b) Wzorce osiemnastowiecznych apologii chrześcijaństwa 106
c) Polski deizm na progu panowania Stanisława Augusta 118
d) Antydeistyczna polemika w środowisku warszawskich pijarów 124
e) Deizm w O religii poczciwych ludzi 129

5. Kłopoty z jurysdykcją kościelną 137
a) Staropolski antyklerykalizm i spory o compositio inter status 137
b) Sprawy kościelne w początkach panowania Stanisława Augusta 141
c) Jurysdykcja na marginesie O religii poczciwych ludzi 151

6. O religii poczciwych ludzi w Świętym Oficjum w towarzystwie Voltaire’a i Marmontela 155
a) Dysydenci, tolerancja i Konarski 155
b) Voltaire i tolerancja w Polsce 162
c) Belizariusz Marmontela z perspektywy polskiej 166
d) „Polski” pozew przeciwko Voltaire’owi i Marmontelowi 172
e) Tolerancja w Religii poczciwych ludzi 180

7. Denuncjacja książki O religii poczciwych ludzi, jej pierwsi oskarżyciele i obrońcy 183
a) Polemiki z Konarskim już na początku lat sześćdziesiątych, zaangażowanie w projekt reform Czartoryskich i w „sprawę dysydencką” 183
b) Zamoyski przekonuje Konarskiego do publikacji O religii poczciwych ludzi 185
c) Reakcje krytyczne i środowiska, z których pochodziły 188
d) Treść krytycznych recenzji polskich teologów 190
e) Obrońcy Konarskiego – pijarzy, biskupi, z Młodziejowskim na czele 194

8. Rzymski proces Stanisława Konarskiego, 1769-1770 209
a) Wyznaczenie głównych recenzentów i tłumaczenie książki 213
b) Dodatkowi recenzenci rzymscy 218
c) Sprzeczne werdykty i ostateczne zdanie papieża 230
d) Reakcja Konarskiego i przygotowanie poprawionej wersji książki, zgodnie z zaleceniami 237

Zakończenie 241

CZĘŚĆ DRUGA. Edycja akt procesu i komentarz 245

1. Wstęp do edycji 247
a) Ogólne rozmieszczenie tekstów na stronie i trzy rodzaje przypisów 247
b) Transkrypcja staropolskiego druku O religii poczciwych ludzi i związane z nią komentarze merytoryczne . 249
c) Transkrypcja archiwaliów włoskich i łacińskich 251

2. Indeks opublikowanych archiwaliów 255

3. Indeks sygnatur opublikowanych archiwaliów (bez wariantów) 257

4. Dzieła starożytne i średniowieczne cytowane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi (bez wskazywania na konkretne edycje) 259

5. Dzieła nowożytne cytowane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi oraz przez polskich teologów – krytyków Konarskiego 261

6. Cytaty biblijne wykorzystane przez Stanisława Konarskiego w O religii poczciwych ludzi (lewa kolumna) oraz wzmiankowane w dokumentacji procesu (prawa kolumna) 263

7. Słowniczek słów staropolskich i wybranych łacińskich słów występujących w tekście O religii poczciwych ludzi w jego wydaniu warszawskim z 1769 r. 265

TRANSKRYPCJA, KOMENTARZ I TŁUMACZENIE AKT PROCESU STANISŁAWA KONARSKIEGO PRZED ŚWIĘTYM OFICJUM 269

Bibliografia 801
Indeks osób 817
Ilustracje 827
Summary. Stanisław Konarski before the Holy Office (1769-1771) 847