ebook Stomatologia społeczna

Spis treści ebooka Stomatologia społeczna

WSTĘP – Barbara Bruziewicz-Mikłaszewska, Krystyna Pawlas 1
Część I. Medycyna środowiskowa – zagadnienia ogólne 5
EPIDEMIOLOGIA – Krystyna Pawlas, Iwona Markiewicz-Górka, Paweł Gać 7
1.1. Wprowadzenie 7
1.2. Podział epidemiologii 8
1.3. Założenia i prawa epidemiologii 9
1.4. Główne miary epidemiologiczne 10
1.5. Typy badań epidemiologicznych 12
Badania obserwacyjne 12
Badania eksperymentalne/interwencyjne 15
BIOSTATYSTYKA – Krystyna Pawlas, Natalia Pawlas 19
2.1. Wprowadzenie 19
2.2. Dobór próby 20
2.3. Zmienne losowe 21
2.4. Statystyka opisowa 22
Przedział ufności 22
Rozkład zmiennej 22
2.5. Statystyka analityczna (matematyczna) 23
Poziom istotności 24
Moc testu 25
2.6. Typy błędów 25
2.7. Kiedy jaki test? 26
2.8. Związek przyczynowo-skutkowy 27
Przyczyna a czynnik ryzyka 27
DETERMINANTY ZDROWIA I CZYNNIKI RYZYKA – Krystyna Pawlas 31
3.1. Pojęcie zdrowia i choroby 31
3.2. Determinanty zdrowia 32
CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE A STAN ZDROWIA POPULACJI – Iwona Markiewicz-Górka, Krystyna Pawlas 35
4.1. Wprowadzenie 35
4.2. Czynniki demograficzne wpływające na stan zdrowia populacji 35
4.3. Polityka demograficzna 36
4.4. Źródła informacji 36
4.5. Cechy struktury ludności istotne w medycynie 37
Liczebność populacji 37
Wiek populacji 37
Płeć w populacji 38
Stan cywilny w populacji 38
Migracje 40
Urodzenia w populacji 40
4.6. Wpływ urbanizacji na populację 41
CZYNNIKI ŚRODOWISKA PRACY I ŻYCIA – Natalia Pawlas, Paweł Gać 43
5.1. Wprowadzenie 43
5.2. Czynniki szkodliwe i uciążliwe 44
5.3. Czynniki chemiczne 44
5.4. Pyły 46
5.5. Czynniki fizyczne 47
Hałas 48
Wibracja 48
Pole elektromagnetyczne 49
Czynniki termiczne 50
5.6. Najwyższe dopuszczalne stężenia/natężenia 51
5.7. Czynniki biologiczne 51
5.8. Czynniki rakotwórcze i mutagenne 53
5.9. Czynniki psychofizyczne 54
Obciążenie fizyczne 55
Obciążenie psychonerwowe 56
5.10. Jakie zagrożenia występują w stomatologii? 56
5.11. Ocena parametrów środowiska 57
5.12. Ocena narażenia zawodowego 57
CHOROBY ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM POMIESZCZEŃ – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 61
6.1. Wprowadzenie 61
6.2. Definicje 61
6.3. Czynniki etiologiczne 62
6.4. Przykłady chorób związanych ze środowiskiem pomieszczeń 64
Zespół chorego budynku 64
Gorączka nawilżaczowa 66
Legionelloza 67
Gorączka z Pontiac 68
PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB NOWOTWOROWYCH – Karolina Czerwińska, Paweł Gać 71
7.1. Wprowadzenie 71
7.2. Terminologia onkologiczna 71
7.3. Epidemiologia nowotworów – wiadomości wstępne 73
7.4. Epidemiologia nowotworów na świecie 75
7.5. Epidemiologia nowotworów w Polsce 77
7.6. Czynniki rakotwórcze 80
Wiadomości wstępne i klasyfikacja 80
Czynniki rakotwórcze w miejscu pracy 84
Rakotwórczy potencjał niezdrowego stylu życia 85
7.7. Profilaktyka chorób nowotworowych 88
Narodowy Program Zwalczania Nowotworów 88
Programy profilaktyczne dostępne w Polsce 90
Szybka terapia onkologiczna 92
PROBLEMY ZDROWOTNE W WYBRANYCH KRAJACH ŚWIATA. PROBLEMY ZDROWOTNE MIESZKAŃCÓW POSZCZEGÓLNYCH REGIONÓW POLSKI – Agata Kawalec, Anna Kawalec, Krystyna Pawlas 95
8.1. Wprowadzenie 95
8.2. Problemy zdrowotne świata 96
8.3. Problemy zdrowotne mieszkańców Polski 101
8.4. Podsumowanie 113
Część II. Środowisko pracy stomatologa 115
WPROWADZENIE DO MEDYCYNY PRACY – SPECYFIKA ŚRODOWISKA PRACY STOMATOLOGA – Paweł Gać, Rafał Poręba, Krystyna Pawlas 117
9.1. Definicje 117
9.2. Organizacja systemu medycyny pracy w Polsce 118
9.3. Działania zapobiegające niekorzystnym następstwom zdrowotnym pracy 122
9.4. Niekorzystne następstwa zdrowotne pracy 123
9.5. Zagrożenia zdrowotne na stanowisku pracy stomatologa 124
CHOROBY ZAWODOWE LEKARZA DENTYSTY I CHOROBY ZWIĄZANE Z WARUNKAMI WYKONYWANIA PRACY – Natalia Pawlas, Tomasz Matys, Paweł Gać 129
10.1. Definicja choroby zawodowej 129
10.2. Podstawy prawne 131
10.3. Choroby zawodowe w Polsce 131
10.4. Choroby zawodowe i choroby związane w wykonywaniem pracy w stomatologii 132
Choroby układu ruchu 132
Choroby układu nerwowego 134
Choroby alergiczne i wynikające z podrażnienia 135
Choroby zakaźne 137
10.5. Postępowanie przy podejrzeniu choroby zawodowej 138
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH – ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 141
11.1. Definicje 141
11.2. Paradygmat epidemiologii chorób zakaźnych 142
11.3. Łańcuch epidemiczny 142
11.4. Klasyfikacje chorób zakaźnych 146
Klasyfikacja według kryterium dynamiki liczby przypadków 146
Klasyfikacja według kryterium etiologicznego 148
Klasyfikacja według kryterium zasięgu terytorialnego występowania 148
Klasyfikacja według kryterium zdolności epidemicznej w perspektywie rozwoju cywilizacji 149
11.5. Działania przeciwepidemiczne 150
11.6. Dochodzenie epidemiczne 154
11.7. Epidemiologia chorób zakaźnych – perspektywa ogólnoświatowa 154
11.8. Epidemiologia chorób zakaźnych – perspektywa polska 156
ZAKAŻENIA WIRUSOWE PRZENOSZONE DROGĄ KRWI – POTENCJALNE ZAGROŻENIE BIOLOGICZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Paweł Gać, Krystyna Pawlas, Rafał Poręba 161
12.1. Wprowadzenie – aspekty prawne 161
12.2. Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych 162
12.3. Zawodowe narażenie na działanie czynników biologicznych 163
12.4. Metodyka oceny ryzyka zakażeń wirusowych przenoszonych drogą krwi 164
12.5. Elementarne etapy postępowania poekspozycyjnego 165
12.6. Swoiste postępowanie poekspozycyjne 166
HBV – wirus zapalenia wątroby typu B 166
HCV – wirus zapalenia wątroby typu C 168
HIV – ludzki wirus niedoboru odporności 169
12.7. Ryzyko zawodowych zakażeń wirusowych przenoszonych drogą krwi 170
ZAKAŻENIA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM – GABINET STOMATOLOGICZNY JAKO POTENCJALNE OGNIWO ŁAŃCUCHA EPIDEMIOLOGICZNEGO – Joanna Nowicka, Magdalena Pajączkowska 173
13.1. Wprowadzenie 173
13.2. Źródła zakażeń w gabinecie stomatologicznym 174
13.3. Drogi przenoszenia zakażeń 176
13.4. Drobnoustroje stanowiące zagrożenie w gabinecie stomatologicznym 179
13.5. Zakażenia krzyżowe w gabinecie – błędy lekarskie i personelu medycznego 183
PROMIENIOWANIE RENTGENOWSKIE – POTENCJALNE ZAGROŻENIE FIZYCZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Paweł Gać, Krystyna Pawlas 189
14.1. Wprowadzenie 189
14.2. Natura promieniowania rentgenowskiego 189
14.3. Powstawanie promieniowania rentgenowskiego 190
14.4. Mechanizmy szkodliwości promieniowania rentgenowskiego 190
14.5. Deterministyczne i stochastyczne następstwa promieniowania 191
14.6. Dawki promieniowania 192
14.7. Ochrona radiologiczna 194
14.8. Zastosowanie metod radiologicznych w stomatologii 195
14.9. Dawki promieniowania w badaniach radiologii stomatologicznej 196
RTĘĆ, KADM I OŁÓW – POTENCJALNE ZAGROŻENIE CHEMICZNE W ZAWODZIE STOMATOLOGA – Helena Martynowicz, Paweł Gać, Rafał Poręba 201
15.1. Wprowadzenie 201
15.2. Rtęć 201
15.3. Ołów i kadm 205
15.4. Podsumowanie 206
Część III. Epidemiologia chorób jamy ustnej 211
KRYTERIA EPIDEMIOLOGICZNEJ OCENY STANU ZDROWIA JAMY USTNEJ – Tomasz Konopka 213
16.1. Wprowadzenie 213
16.2. Metodologia oceny występowania próchnicy 214
16.3. Metodologia oceny występowania chorób przyzębia 217
16.4. Ocena liczby zachowanych zębów 220
16.5. Nowotworowe wykładniki epidemiologiczne 221
16.6. Czynniki ryzyka 222
EPIDEMIOLOGIA NAJWAŻNIEJSZYCH PATOLOGII JAMY USTNEJ – Tomasz Konopka 227
17.1. Wprowadzenie 227
17.2. Epidemiologia i czynniki ryzyka próchnicy zębów 227
Próchnica zębów mlecznych (u dzieci w wieku 5 lat) 227
Próchnica zębów u 12-latków 229
Próchnica zębów u osób dorosłych w wieku od 35 do 44 lat 230
Próchnica korony i korzenia u osób w wieku powyżej 65 lat 231
Czynniki ryzyka próchnicy 232
17.3. Epidemiologia i czynniki ryzyka zapalenia przyzębia 233
Zapalenie przyzębia u osób w wieku od 35 do 44 lat 233
Zapalenie przyzębia u osób w wieku od 65 do 74 lat 235
Czynniki ryzyka zapalenia przyzębia 236
17.4. Epidemiologia i czynniki ryzyka utraty zębów 238
Liczba zachowanych zębów u osób dorosłych w wieku od 35 do 44 lat 238
Liczba zachowanych zębów u osób w wieku od 65 do 74 lat 239
Liczba zachowanych zębów u osób w wieku 75 lat i powyżej 242
Czynniki ryzyka utraty zębów 242
17.5. Epidemiologia i czynniki ryzyka raka jamy ustnej 243
Standaryzowany względem wieku współczynnik zapadalności 243
Przeżycie 5-letnie 245
Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności 245
Czynniki ryzyka 247
ANALIZA CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA WAD ZGRYZU W POPULACJI POLSKI – Magdalena Dubowik, Aleksandra Adamek, Michał Sarul, Joanna Antoszewska-Smith, Beata Kawala 253
18.1. Wprowadzenie 253
18.2. Epidemiologia wad zgryzu 254
18.3. Ocena potrzeby leczenia ortodontycznego 261
Wskaźnik potrzeb leczenia ortodontycznego (IOTN) 261
Stomatologiczny wskaźnik estetyczny (DAI) 264
WADY ROZSZCZEPOWE JAMY USTNEJ I TWARZY – WYBRANE ASPEKTY EPIDEMIOLOGICZNE, KLINICZNE I CHIRURGICZNE – Agata Kawalec, Kamil Nelke 269
19.1. Wprowadzenie 269
19.2. Podstawowe pojęcia 270
19.3. Epidemiologia 271
19.4. Czynniki ryzyka 272
19.5. Patogeneza 274
19.6. Podział i klasyfikacje rozszczepów 274
19.7. Badanie i diagnostyka 275
19.8. Zaburzenia anatomiczne i czynnościowe 277
19.9. Rozszczepy jamy ustnej 278
19.10. Rozszczepy twarzy 280
19.11. Leczenie wad rozszczepowych – wybrane aspekty 280
19.12. Podsumowanie 281
EPIDEMIOLOGIA, CZYNNIKI RYZYKA ORAZ ELEMENTY PROFILAKTYKI NOWOTWORÓW JAMY USTNEJ – Agata Kawalec 285
20.1. Wprowadzenie 285
20.2. Nowotwory jamy ustnej 286
20.3. Epidemiologia nowotworów jamy ustnej 286
20.4. Czynniki ryzyka 290
20.5. Badanie i diagnostyka 295
20.6. Profilaktyka nowotworów jamy ustnej 297
20.7. Podsumowanie 299
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO. PRÓCHNICA I CHOROBY PRZYZĘBIA JAKO POTENCJALNE CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA – Małgorzata Poręba, Paweł Gać 301
21.1. Wprowadzenie 301
21.2. Choroby układu krążenia w Polsce i Europie 301
21.3. Choroby układu krążenia na świecie 303
21.4. Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego 305
Dyslipidemia 307
Nadciśnienie tętnicze 308
Nadwaga i otyłość 310
Palenie tytoniu 311
Cukrzyca 312
Aktywność fizyczna 313
Nieprawidłowa dieta 314
Spożycie alkoholu 316
Czynniki psychospołeczne i socjoekonomiczne 317
21.5. Próchnica i choroby przyzębia jako czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego 317
JAMA USTNA A JAKOŚĆ ŻYCIA I OGÓLNY STAN ZDROWIA – Iwona Markiewicz-Górka 323
22.1. Wpływ stanu zdrowia jamy ustnej na jakość życia 323
22.2. Zdrowie jamy ustnej a choroby układowe 326
Miażdżyca naczyń i choroby układu krążenia 327
Choroby płuc 329
Choroby żołądka 330
Rak trzustki 331
Cukrzyca 332
Ciąża 334
Osteoporoza i choroby nerek 335
22.3. Podsumowanie 336
ALKOHOL, TYTOŃ I INNE UŻYWKI A STAN ZDROWIA JAMY USTNEJ – Agata Kawalec 339
23.1. Wprowadzenie 339
23.2. Podstawowe pojęcia 340
23.3. Alkohol a stan zdrowia jamy ustnej 341
23.4. Tytoń a stan zdrowia jamy ustnej 344
23.5. Inne używki a stan zdrowia jamy ustnej 347
23.6. Podsumowanie 349
FLUOR JAKO PRZYKŁAD ŚRODOWISKOWEGO UWARUNKOWANIA ZDROWIA JAMY USTNEJ – Iwona Markiewicz-Górka, Lidia Januszewska 353
24.1. Wprowadzenie 353
24.2. Korzystne działanie fluoru 354
24.3. Szkodliwe działanie fluoru 355
ŚRODOWISKO I STYL ŻYCIA A STAN ZDROWIA JAMY USTNEJ – Iwona Markiewicz-Górka 361
25.1. Zasady prawidłowego żywienia oraz zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze 361
Zapotrzebowanie na energię i znaczenie składników odżywczych w diecie 363
25.2. Żywienie w profilaktyce chorób jamy ustnej 377
Dieta matki a stan zdrowia jamy ustnej dziecka 378
Próchnica 380
Erozja zębów 386
Część IV. Profilaktyka i promocja zdrowia w stomatologii, organizacja opieki stomatologicznej 395
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM – Agata Kawalec 397
26.1. Wprowadzenie 397
26.2. Podstawowe pojęcia 397
26.3. Rola aseptyki i antyseptyki w gabinecie stomatologicznym 400
26.4. Podsumowanie 414
ORGANIZACJA OPIEKI STOMATOLOGICZNEJ W POLSCE NA PRZYKŁADZIE LECZENIA ORTODONTYCZNEGO – Michał Sarul, Aleksandra Adamek, Magdalena Dubowik, Joanna Antoszewska-Smith, Beata Kawala 415
27.1. Dostępność i finansowanie opieki stomatologicznej ze środków publicznych 415
27.2. Efektywność leczenia ortodontycznego 417
27.3. Ekonomia leczenia ortodontycznego 418
27.4. Możliwości poprawy efektywności i ekonomii leczenia ortodontycznego finansowanego ze środków publicznych 422
27.5. Obecna dostępność do opieki ortodontycznej finansowanej ze środków publicznych 424
27.6. Wnioski 431
PROMOCJA ZDROWIA REALIZOWANA PRZEZ ZESPÓŁ STOMATOLOGICZNY – Katarzyna Herman, Maciej Dobrzyński 435
PROGRAMOWANE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ZDROWIA JAMY USTNEJ REALIZOWANE W WYMIARZE REGIONALNYM, PONADREGIONALNYM I MIĘDZYNARODOWYM – Amadeusz Kuźniarski, Sadri Rayad, Maciej Dobrzyński 443
29.1. Wprowadzenie 443
29.2. Działania międzynarodowe 443
29.3. Działania krajowe 444
29.4. Działania regionalne 445
29.5. Organizacja pracy w stomatologii – kompetencje i zadania 447
Kompetencje i zadania lekarza dentysty 447
Kompetencje i zadania asystentki stomatologicznej 448
Kompetencje i zadania higienistki/licencjonowanej higienistki stomatologicznej/magister higieny stomatologicznej 449
Kompetencje i zadania technika dentystycznego/licencjonowanego technika dentystycznego/magistra technik dentystycznych 451
MIEJSCE STOMATOLOGII W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA – Amadeusz Kuźniarski, Sadri Rayad 455
30.1. Wprowadzenie 455
30.2. Modele opieki zdrowotnej w ujęciu WHO 455
30.3. Narodowy Fundusz Zdrowia i jego rola 457
30.4. Narodowy Program Zdrowia 459
30.5. Opieka stomatologiczna w Polsce 459
Formy lekarskiej praktyki stomatologicznej 459
Droga lekarza dentysty 460
Część V. Epilog 463
CZY BADANIA NAUKOWE MOGĄ ZMIENIĆ OBLICZE STOMATOLOGII SPOŁECZNEJ – Julia K. Bar, Michał Jeleń 465
SKOROWIDZ 477