ebook Stosunki narodowościowe na Wileńszczyźnie w latach 1920-1939. Wyd. 2 Joanna Januszewska-Jurkiewicz

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania: 2011

Wilno i ziemia wileńska – to teren niezwykle ważny dla polskiej kultury i historii. Istotny i interesujący również z uwagi na swoją wielokulturowość, na wieloetniczność i zróżnicowanie wyznaniowe zamieszkujących tu niegdyś społeczności.
Na tle wielkich wydarzeń dziejowych Autorka maluje barwny obraz życia codziennego lokalnej społeczności oraz relacji między narodami zamieszkującymi ziemię wileńską w dwudziestoleciu poprzedzającym kataklizm II wojny światowej.
Książka jest efektem wieloletnich badań Autorki, przede wszystkim w zasobie Centralnego Archiwum Państwowego Litwy w Wilnie, które pozwoliły zrekonstruować meandry relacji polsko-litewskich, polsko-białoruskich, polsko-żydowskich.
Przywołanie źródeł nieznanych, a kapitalnych dla poruszanego tematu to atut pracy korygującej dotychczasowe i wnoszącej nowe ustalenia do stanu badań historycznych. Czytelnik znajdzie tu m.in. opis intrygujących planów wspólnych, polsko-białoruskich działań powstańczych przeciw władzy sowieckiej, poufne oceny polskich władz administracyjnych dotyczące struktury narodowościowej województwa wileńskiego, losy projektu wprowadzenia żydowskiej autonomii kulturalno-narodowej na Litwie, dzieje konfliktów, a także prób porozumienia.

Nagroda Honorowa Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Krakowie oraz Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego im. Wacława Felczaka i Henryka Wereszyckiego w 11. edycji Konkursu, 13 grudzień 2011 r.:

"Nagroda Honorowa za szczególne zasługi na polu naukowym i popularyzatorskim przyznana została:
dr hab. Joannie Januszewskiej-Jurkiewicz

Książka dr hab. Joanny Januszewskiej-Jurkiewicz,
STOSUNKI NARODOWOŚCIOWE NA WILEŃSZCZYŹNIE W LATACH 1920-1939
to efekt wieloletnich badań autorki, w których ukazuje ona różne aspekty relacji: polsko-litewskich, polsko-białoruskich oraz polsko-żydowskich. Praca nie tylko uzupełnia i poszerza badania nad problematyką stosunków narodowościowych na Wileńszczyźnie, ale również koryguje wiele dotychczasowych ustaleń. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego."

www.pth.krakow.pl
Fotoreportaż

Recenzja wyd. 1. ukazała się w „Białoruskich Zeszytach Historycznych” nr 34, 2011 r.
(dostępna pod adresem: www.kamunikat.org)

Spis treści ebooka Stosunki narodowościowe na Wileńszczyźnie w latach 1920-1939. Wyd. 2

Spis treści

Wstęp / 9

Rozdział I
Procesy narodotwórcze na Wileńszczyźnie jako źródło konfliktu
Wileńszczyzna w strukturach administracyjnych Rzeczypospolitej i Cesarstwa Rosyjskiego / 23
Dwuszczeblowa świadomość / 26
Wileńszczyzna: dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego czy „Kresy”? / 29
Litewskie odrodzenie narodowe. Od „Miłośników Litwy” do postulatu autonomii obszaru narodowego / 35
Kształtowanie się polskiego ośrodka narodowego. Od dwuszczeblowej świadomości gente Lithuani natione Poloni do nowoczesnego narodu polskiego / 41
Początki ruchu białoruskiego / 59
Żydzi. Między grupą wyznaniową a narodem / 64
Ponad podziałami narodowymi — koncepcja krajowa / 69
Dyskusja w sprawie stosunków narodowościowych u progu XX wieku / 74
Struktura narodowa Wileńszczyzny na początku XX wieku (do końca I wojny światowej) / 90
I wojna światowa a ruchy narodowe na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego / 93

Rozdział II
Spór o Wilno po zakończeniu I wojny światowej. Między republiką sowiecką, państwem narodowym, a federacją
Wpływ wojny na warunki bytowe i radykalizację nastrojów ludności / 107
Wileńszczyzna w obliczu ofensywy bolszewików / 110
Wyprawa wileńska 1919 roku a próba realizacji koncepcji federacyjnej / 113
Litwini wobec polskich rządów w Wilnie / 118
Życie codzienne w okresie konfliktu o przynależność ziemi wileńskiej / 128
Białorusini i Żydzi na Wileńszczyźnie wobec polsko-litewskiego sporu o Wilno / 132
Idea odbudowy Litwy historycznej jako państwa trzech narodów / 146
Spis ludności na terenie administrowanym przez ZCZW / 149
Układ litewsko-sowiecki z lipca 1920 roku i jego konsekwencje / 151

Rozdział III
Główne grupy narodowe Wileńszczyzny wobec idei Litwy Środkowej
Litwa Środkowa — koncepcje w obozie polskim / 163
Idea trójkantonalnej „Wielkiej Litwy” / 163
Kontrowersje wobec atrybutów państwowości Litwy Środkowej: terytorium i konstytuanta /166
Krajowcy czy federaliści? / 170
Federacja czy inkorporacja? / 176
Wybory do Sejmu Wileńskiego / 184
Dyskusja o autonomii w Sejmie Wileńskim / 186
Litwini Wileńszczyzny wobec Litwy Środkowej / 191
Stanowisko elit litewskich wobec władz Litwy Środkowej / 191
Szkolnictwo litewskie / 193
Prasa litewska jako środek kształtowania opinii o stosunkach polsko-litewskich / 197
Narodowa rola litewskiego duchowieństwa / 203
Stosunki polsko-litewskie na prowincji i w Wilnie / 205
Wobec wyborów do Sejmu Wileńskiego / 209
Społeczność żydowska na Litwie Środkowej / 214
Źródła antagonizmu polsko-żydowskiego na Litwie Środkowej / 214
Próby porozumienia polsko-żydowskiego w Wilnie / 221
Szkolnictwo żydowskie na Litwie Środkowej / 227
Rola prasy żydowskiej jako czynnika opiniotwórczego / 232
Program budowy autonomii narodowej / 241
Żydzi Wileńszczyzny wobec wyborów do Sejmu Wileńskiego / 242
Trudna droga do normalizacji / 248
Białorusini na Litwie Środkowej / 252
Litwa Środkowa czy Zachodnia Białoruś? / 252
Białoruski Komitet Narodowy w Wilnie / 256
Działacze Rady Najwyższej i ich udział w Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej / 263
Litwa Środkowa jako baza antysowieckiej partyzantki białoruskiej / 271
Zmiana rządu Litwy Środkowej a sprawy białoruskie. W kręgu „polityki wojskowej” / 277
Związek Krajowy / 280
Polski obóz narodowy w Wilnie wobec ruchu białoruskiego / 287
W poszukiwaniu perspektyw ruchu białoruskiego na Litwie Środkowej. Między pracą organiczną a polityką / 292
Przygotowania powstańcze / 300
Organizacje białoruskie wobec wyborów do Sejmu Wileńskiego / 304
Próba bilansu / 314

Rozdział IV
Wielonarodowa społeczność Wileńszczyzny w granicach Rzeczypospolitej (1922—1925)
Utworzenie Okręgu Administracyjnego Wileńskiego / 323
Przesłanki kształtowania się stosunków między narodowościami Wileńszczyzny po wcieleniu do Rzeczypospolitej / 325
Żydzi w Okręgu Administracyjnym Wileńskim / 327
Białorusini w Okręgu Administracyjnym Wileńskim / 329
Litwini / 333
Opinie i koncepcje w obozie polskim / 324
Wobec narodowego ruchu białoruskiego i ludności białoruskiej / 324
Wobec Litwinów i dziedzictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego / 341
Poglądy Mariana Zdziechowskiego / 343
W obliczu akcji dywersyjnej na Kresach / 345
Opinie o ustawach językowych i szkolnej z 1924 roku / 350
Problem reformy rolnej i osadnictwa / 353
Stosunki polsko-litewskie / 357
Opinie, stereotypy, publicystyka / 357
„Wojna” partyzancka / 361
Litewska działalność kulturalno-oświatowa / 366
Władze administracyjne a ludność litewska na Wileńszczyźnie / 372
Szkolnictwo litewskie po uchwaleniu ustawy szkolnej Stanisława Grabskiego / 381
Na rozdrożu / 388
Stosunki polsko-białoruskie / 391
Między aktywizmem a powstaniem / 391
Reprezentacja parlamentarna społeczeństwa białoruskiego i jej platforma polityczna / 398
Akcja dywersyjna na Kresach / 405
Walka o szkołę białoruską / 412
Sprawa języka białoruskiego w Kościele. Postawy księży Białorusinów / 419
Radykalizacja narodowego ruchu białoruskiego i akcja likwidacyjna / 429
Ludność żydowska w Okręgu Administracyjnym Wileńskim / 432
Organizacja gmin żydowskich / 432
Gmina Wileńska i jej dążenia / 440
Spór o szkolnictwo żydowskie w Wilnie / 445
W drodze do kompromisu / 450
Inne grupy narodowo-wyznaniowe / 455
Rosjanie-starowierzy / 455
Rosjanie prawosławni / 459
Tatarzy mahometanie / 460
Akcja sumarycznego stwierdzenia obywatelstwa / 475

Rozdział V
Polacy i mniejszości narodowe w województwie wileńskim 1926—1939
Województwo wileńskie / 487
Ludność województwa wileńskiego w świetle materiałów dla Komisji ds. Reformy Administracji Państwa / 492
Stosunki językowe w województwie wileńskim / 496
Spis ludności z 1931 roku jako odzwierciedlenie stosunków językowych w województwie wileńskim / 503
Przygotowania do spisu / 503
Wyniki spisu / 505
Interpelacja Fabiana Jaremicza / 511
Spory i polemiki wokół interpretacji wyników spisu / 513
Społeczność żydowska w województwie wileńskim / 525
Organizacja gmin — stosunki z administracją / 525
Stosunki gospodarcze / 534
Współobecność kultury polskiej i żydowskiej na Wileńszczyźnie / 536
Żydzi i Polacy: obcy czy swoi? / 544
Antysemityzm / 553
Mniejszość litewska w województwie wileńskim / 560
Obóz „pomajowy” wobec ludności litewskiej / 560
Udział duchowieństwa w ruchu narodowym litewskim a skutki zawarcia konkordatu / 564
Próby normalizacji stosunków polsko-litewskich na Wileńszczyźnie / 568
Retorsje wobec ruchu litewskiego / 571
Wybory parlamentarne w 1928 roku / 576
Instytucje litewskie na Wileńszczyźnie i ich wpływ na stosunki polsko-litewskie / 579
Państwowe i prywatne szkolnictwo litewskie w latach trzydziestych / 583
Represje wobec ruchu litewskiego. Polityka wojewody Ludwika Bociańskiego / 590
Białorusini w województwie wileńskim / 598
Białoruska ludność Wileńszczyzny wobec państwa polskiego w 1926 roku / 598
Kwestia białoruska w polityce polskiej po przewrocie majowym / 605
Hromada i jej wpływ na stosunki polsko-białoruskie / 610
Niekomunistyczny nurt w ruchu białoruskim / 619
Białoruskie organizacje prorządowe / 630
Wybory 1928 i 1930 roku / 632
Administracja województwa wileńskiego wobec ludności białoruskiej po śmierci Józefa Piłsudskiego / 636
Projekt programu Biura Studiów Obozu Zjednoczenia Narodowego w kwestii białoruskiej / 641
Inne grupy narodowo-wyznaniowe / 646
Rosjanie / 646
Tatarzy / 650
Karaimi / 654

Zakończenie / 659

Bibliografia / 669
Wykaz skrótów używanych w pracy / 691
Indeks osobowy / 693

Резюме / 707
Summary / 709