ebook Toksykologia. TOM 1. Podstawy toksykologii ogólnej i toksykologia narządowa

Wydawca: PZWL

Rok wydania: 2020

Dwutomowa Toksykologia to nowoczesna publikacja nie tylko dla studentów medycyny, farmacji, diagnostyki medycznej, kierunków przyrodniczych, ale również pozycja dla osób pracujących w przemyśle. Książka została przygotowana przez dr Kamila Jurowskiego, toksykologa, safety assessor, oraz prof. dr hab. Wojciecha Piekoszewskiego, specjalistę z zakresu toksykologii: sądowej, klinicznej, ekotoksykologii i żywności.
W tomie 1 zostały zaprezentowane historia toksykologii , toksykologia ogólna oraz toksykologia narządowa i układowa. W tomie 2 przedstawiono wybrane zagadnienia z toksykologii szczegółowej (toksykologia wybranych metali, trucizny obecne w roślinach oraz pochodzące od zwierząt, toksykologia substancji uzależniających, pestycydów oraz bojowe środki trujące) oraz toksykologii stosowanej (toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna, toksykologia kliniczna, sądowa, weterynaryjna i środowiskowa, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykoproteomika, toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia oraz toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych, ekotoksykologia, nanotoksykologia, a także toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego).

Spis treści ebooka Toksykologia. TOM 1. Podstawy toksykologii ogólnej i toksykologia narządowa

Część I 1
HISTORIA TOKSYKOLOGII 1
1. Geneza i źródła trucizn – Kamil Jurowski 3
1.1. Geneza trucizn 3
1.2. Źródła trucizn 5
Piśmiennictwo 8
2. Zarys historii toksykologii – Kamil Jurowski 9
2.1. Wstęp 9
2.2. Prehistoria 15
2.3. Starożytność (3000 rok p.n.e.–90 rok n.e.) 16
2.4. Średniowiecze (lata 476–1453) 18
2.5. Renesans (XIV–XVI wiek) 19
2.6. Nowożytność (XVII–XVIII wiek) 20
2.7. Koniec milenium (XIX–XX wiek) 22
2.8. Współczesność (XXI wiek) 28
2.9. Podsumowanie 29
Piśmiennictwo 29
3. Zarys historii toksykologii w Polsce – Kamil Jurowski 31
3.1. Wstęp 31
3.2. Początki 31
3.3. Rozwój 33
3.4. Współczesność 35
Piśmiennictwo 35
Część II 37
TOKSYKOLOGIA OGÓLNA 37
4. Toksykologia jako dyscyplina naukowa. Podział toksykologii na subdyscypliny – Kamil Jurowski 39
4.1. Toksykologia jako dyscyplina naukowa 39
4.2. Podział toksykologii na subdyscypliny 42
Piśmiennictwo 46
5. Czynniki wpływające na toksyczność trucizn – Kamil Jurowski 47
5.1. Wstęp 47
5.2. Budowa i właściwości trucizny (fizyczne i chemiczne) a jej toksyczność 47
5.2.1. Wpływ budowacy trucizny na jej toksyczność 48
5.2.2. Wpływ właściwości fizycznych i chemicznych trucizny na jej toksyczność 58
5.3. Aspekty biologiczne wpływające na toksyczność trucizn 63
5.3.1. Wpływ wieku na działanie trucizn 64
5.3.2. Wpływ płci na działanie trucizn 65
5.3.3. Wpływ stanu zdrowia i stanów fizjologicznych na działanie trucizn 66
5.3.4. Wpływ diety na działanie trucizn 68
5.3.5. Wpływ biorytmów na działanie trucizn 68
5.3.6. Wpływ indywidualnej zmienności wrażliwości na działanie trucizn 69
5.3.7. Wpływ różnic gatunkowych na działanie trucizn 70
5.4. Czynniki środowiskowe mające wpływ na toksyczność trucizn 70
Piśmiennictwo 71
6. Podstawowe pojęcia w toksykologii – Kamil Jurowski 73
6.1. Trucizny, leki i ksenobiotyki 73
6.2. Zatrucia i ich rodzaje 74
6.3. Dawki 80
6.4. Ocena narażenia na ksenobiotyki 82
6.5. Efekty działania ksenobiotyków 83
Piśmiennictwo 86
7. Losy ksenobiotyków w ustroju – Kamil Jurowski, Mirosław Szutowski, Wojciech Piekoszewski89
7.1. Wstęp – Kamil Jurowski 89
7.2. Wchłanianie ksenobiotyków – Kamil Jurowski 91
7.2.1. Informacje wstępne 91
7.2.2. Przenikanie ksenobiotyków przez błony biologiczne 93
7.2.3. Drogi wchłaniania 104
7.3. Dystrybucja ksenobiotyków – Kamil Jurowski 118
7.3.1. Informacje wstępne 118
7.3.2. Pozorna objętość dystrybucji 122
7.3.3. Przenikanie przez bariery wewnątrzustrojowe 124
7.3.4. Wiązanie ksenobiotyków przez białka 129
7.4. Biotransformacja ksenobiotyków – Mirosław Szutowski 134
7.4.1. Informacje wstępne 134
7.4.2. Reakcje I fazy 137
7.4.3. Reakcje II fazy 164
7.4.4. Reakcje III fazy 181
7.5. Kumulacja i wydalanie ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski 188
7.5.1. Kumulacja ksenobiotyków 188
7.5.2. Wydalanie ksenobiotyków 192
Piśmiennictwo 198
8. Mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski, Wojciech Piekoszewski, Lucyna Kapka-Skrzypczak 201
8.1. Wstęp – Kamil Jurowski 201
8.2. (Bio)fizyczne mechanizmy działania toksycznego – Kamil Jurowski 202
8.3. Chemiczne mechanizmy działania toksycznego 206
8.3.1. Informacje wstępne – Kamil Jurowski 206
8.3.2. Mechanizmy działania toksycznego związane z niedotlenieniem tkanek lub nieprawidłowym wykorzystaniem energii spalania – Kamil Jurowski 207
8.3.3. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem enzymów – Kamil Jurowski 213
8.3.4. Mechanizmy działania toksycznego związane z przewodzeniem bodźców w układzie nerwowym – Kamil Jurowski 220
8.3.5. Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem toksycznym rodników – Kamil Jurowski 221
8.3.6. Mechanizmy działania toksycznego związane z tworzeniem wiązań kowalencyjnych przez aktywne metabolity – Wojciech Piekoszewski 227
8.3.7. Mechanizmy działania toksycznego związane z kancerogenezą chemiczną – Lucyna Kapka-Skrzypczak 230
8.3.8. Mechanizmy działania toksycznego związane z układem immunologicznym – Wojciech Piekoszewski 236
Piśmiennictwo 242
9. Interakcje ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 245
9.1. Podstawowe pojęcia – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 245
9.1.1. Interakcje farmakokinetyczne 246
9.1.2. Interakcje farmakodynamiczne 252
9.2. Interakcje leków z alkoholem – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 255
9.2.1. Interakcje farmakokinetyczne 255
9.2.2. Interakcje farmakodynamiczne 256
9.2.3. Okazjonalne picie alkoholu i przyjmowanie leków sprzedawanych bez recepty (OTC) oraz preparatów roślinnych 259
9.3. Interakcje leków z dymem tytoniowym – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 259
9.3.1. Mechanizmy interakcji leków z dymem tytoniowym 260
9.4. Interakcje żywność–leki (wpływ żywności/diety na lek) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 270
9.4.1. Interakcje status odżywiania–lek 270
9.4.2. Interakcje żywność i składniki żywności–lek 270
9.4.3. Interakcje suplementy żywności–lek 271
Piśmiennictwo 272
10. Farmakokinetyka i toksykokinetyka – Maria Walczak 273
10.1. Wstęp 273
10.2. Podstawowe zasady toksykokinetyki 275
10.2.1. Toksykokinetyka kompartmentowa 275
10.2.2. Toksykokinetyka nieliniowa 293
10.2.3. Kumulacja ksenobiotyku w efekcie ciągłego jednorazowego lub powtarzanego narażenia 293
10.3. Toksykokinetyka w ocenie bezpieczeństwa 296
10.4. Projektowanie badania 296
10.4.1. Ocena parametrów toksykokinetycznych oraz częstotliwość pobierania próbek materiału do badań 297
10.5. Toksykokinetyka oparta na fizjologii 298
Piśmiennictwo 303
11. Toksykometria – Maria Walczak, Kamil Jurowski 305
11.1. Wstęp 305
11.2. Cel, kierunki, zakres i kryteria badań toksykometrycznych 306
11.2.1. Cel badań toksykometrycznych 306
11.2.2. Kierunki i zakres badań toksykometrycznych 307
11.2.3. Kryteria decydujące o podjęciu badań toksykometrycznych 307
11.3. Klasy toksyczności 308
11.3.1. Toksyczność ostra 308
11.3.2. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na skórę 316
11.3.3. Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na oczy 317
11.3.4. Ocena działania uczulającego na skórę 317
11.3.5. Toksyczność krótkoterminowa (podostra) 318
11.3.6. Toksyczność podprzewlekła 319
11.3.7. Toksyczność przewlekła 319
11.3.8. Teratogenność i embriotoksyczność 320
11.3.9. Genotoksyczność 320
11.3.10. Kancerogenność 321
11.3.11. Fosfolipidoza 321
11.3.12. Hepatotoksyczność 321
11.4. Badania toksykometryczne na zwierzętach 322
11.5. Klasyfikacja substancji 323
11.6. Maksymalna zalecana dzienna dawka oraz maksymalna zalecana dawka terapeutyczna 324
11.7. Założenia alternatywnych metod oceny toksyczności 324
11.8. Wytyczne OECD dotyczące badań substancji chemicznych 330
11.9. Nowe strategie w badaniach toksykometrycznych 362
11.10. Substancje wymagające badań toksykometrycznych 363
Piśmiennictwo 363
Część III 365
TOKSYKOLOGIA NARZĄDOWA I UKŁADOWA 365
12. Hepatotoksyczność – polekowe uszkodzenie wątroby (DILI) – Piotr Hydzik 367
12.1. Wstęp 367
12.2. Patogeneza DILI 368
12.3. Diagnostyka hepatotoksyczności 381
12.4. Prewencja DILI 385
Piśmiennictwo 386
13. Toksykologia trzustki – Piotr Hydzik 387
13.1. Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki (OZT) 387
13.2. Etiologia OZT 389
13.3. Warunki rozpoznania polekowego OZT 391
13.4. Triage i postępowanie lecznicze 391
13.5. Leczenie żywieniowe 392
13.6. Leczenie zabiegowe 392
13.7. Przebieg OZT i rokowanie 392
Piśmiennictwo 393
14. Toksykologia układu oddechowego – Piotr Hydzik 395
14.1. Wstęp 395
14.2. Niewydolność kompartmentu mechanicznego 397
14.2.1. Hipowentylacja związana z obturacją drzewa oskrzelowego 399
14.2.2. Hipowentylacja związana z narażeniem na ksenobiotyki obniżające lub zwiększające napięcie mięśni oddechowych 399
14.2.3. Niewydolność kompartmentu płucnego 400
14.3. Uszkodzenie płuc indukowane lekami 401
Piśmiennictwo 408
15. Toksykologia skóry i jej przydatków – Kamil Jurowski 411
15.1. Budowa oraz znaczenie skóry i jej przydatków 411
15.2. Mechanizmy wchłaniania dermalnego 414
15.2.1. Transport transepidermalny 414
15.2.2. Transport transfolikularny 417
15.3. Biotransformacja ksenobiotyków w skórze 418
15.3.1. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach I fazy biotransformacji 418
15.3.2. Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach II fazy biotransformacji 420
Piśmiennictwo 420
16. Neurotoksyczność – Krzysztof Ciszowski 421
16.1. Wstęp 421
16.2. Wpływ ksenobiotyków na pobudliwość i przewodnictwo neuronów 422
16.3. Wpływ ksenobiotyków na transport pęcherzykowy i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników 425
16.4. Wpływ ksenobiotyków na przekaźnictwo synaptyczne 427
16.5. Demielinizacja i uszkodzenie strukturalne neuronów 445
16.6. Ekscytotoksyczność 447
16.7. Mechanizmy neuroprotekcyjne układu nerwowego 448
16.8. Czynniki wpływające na neurotoksyczność ksenobiotyków 449
16.9. Zaburzenia neurologiczne wywoływane przez ksenobiotyki 451
16.9.1. Zaburzenia świadomości 451
16.9.2. Drgawki 452
16.9.3. Zaburzenia nastroju i psychozy 452
16.9.4. Zaburzenia ruchowe i napięcia mięśniowego 452
16.9.5. Parkinsonizm 453
Piśmiennictwo 453
17. Toksykologia narządu wzroku – toksyczne uszkodzenia narządu wzroku – Krzysztof Ciszowski 455
17.1. Wstęp 455
17.2. Objawy uszkodzenia narządu wzroku przez ksenobiotyki 457
17.2.1. Ślepota 457
17.2.2. Wpływ ksenobiotyków na szerokość źrenic 457
17.2.3. Zaburzenia ruchów gałek ocznych 458
17.2.4. Nieprawidłowości w badaniu dna oka 458
17.2.5. Zaburzenia ostrości wzroku i percepcji kolorów 459
17.3. Toksyczna neuropatia nerwu wzrokowego 460
17.4. Uszkodzenia narządu wzroku w przewlekłych zatruciach ksenobiotykami 463
17.4.1. Efekty systemowe leków okulistycznych 464
17.5. Oparzenia gałki ocznej 465
Piśmiennictwo 467
18. Toksykologia narządu słuchu i równowagi – Krzysztof Ciszowski 469
18.1. Wstęp 469
18.2. Uszkodzenie narządu słuchu i równowagi przez ksenobiotyki 470
18.2.1. Czynniki wywołujące 470
18.2.2. Czynniki ryzyka polekowych uszkodzeń słuchu 471
18.2.3. Mechanizmy uszkodzenia słuchu 471
18.2.4. Uszkodzenie słuchu spowodowane przez aminoglikozydy 472
18.2.5. Szumy uszne wywołane przez ksenobiotyki 473
Piśmiennictwo 474
19. Toksykologia narządu węchu i narządu smaku – Krzysztof Ciszowski 475
19.1. Toksykologia narządu węchu 475
19.1.1. Informacje wstępne 475
19.1.2. Nazewnictwo zaburzeń węchu 476
19.1.3. Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia powonienia 476
19.2. Toksyczne uszkodzenia narządu smaku 478
19.2.1. Informacje wstępne 478
19.2.2. Nazewnictwo zaburzeń smaku 478
19.2.3. Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia smaku 479
Piśmiennictwo 480
20. Toksykologia krwi i układu krwiotwórczego – Krzysztof Ciszowski 481
20.1. Wstęp 481
20.2. Toksyczne uszkodzenia układu krwiotwórczego 482
20.3. Toksyczne uszkodzenia układu czerwonokrwinkowego 485
20.4. Toksyczne uszkodzenia układu białokrwinkowego 491
20.5. Toksyczne uszkodzenia płytek krwi 492
20.6. Toksyczne zaburzenia krzepnięcia 493
Piśmiennictwo 496
21. Kardiotoksyczność – toksykologia układu krążenia – Dorota Szpak 497
21.1. Wstęp 497
21.2. Zaburzenia rytmu serca 498
21.2.1. Tachydysrytmie 499
21.2.2. Ksenobiotyki upośledzające kurczliwość mięśnia sercowego i powodujące kardiomiopatię rozstrzeniową 500
21.2.3. Ksenobiotyki wywołujące hipo- i hipertensję 500
Piśmiennictwo 502
22. Nefrotoksyczność – Piotr Hydzik 505
22.1. Wstęp 505
22.2. Zaburzenia hemodynamiki kłębuszkowej 506
22.3. Zapalenie kłębuszków nerkowych 507
22.4. Uszkodzenie kanalików nerkowych 508
22.5. Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek indukowane lekami 509
22.6. Przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek 511
22.7. Nefropatia obturacyjna w wyniku krystalizacji ksenobiotyku 512
22.8. Pozanerkowe działanie ksenobiotyku prowadzące do zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego 513
22.9. Rabdomioliza 513
22.10. Mikroangiopatia zakrzepowa 516
22.11. Ostra niewydolność nerek 516
Piśmiennictwo 520
23. Toksykologia układu hormonalnego – Krzysztof Ciszowski 521
23.1. Wstęp 521
23.2. Toksyczne uszkodzenia układu podwzgórzowo-przysadkowego 522
23.3. Toksyczne uszkodzenia szyszynki 524
23.4. Toksyczne uszkodzenia tarczycy 525
23.5. Toksyczne uszkodzenia przytarczyc 527
23.6. Toksyczne uszkodzenia grasicy 528
23.7. Toksyczne uszkodzenia endokrynnej części trzustki 528
23.8. Toksyczne uszkodzenia kory nadnerczy 530
23.9. Toksyczne uszkodzenia rdzenia nadnerczy 532
23.10. Toksyczne uszkodzenia gonad 533
Piśmiennictwo 534
24. Toksykologia układu mięśniowego – Krzysztof Ciszowski 535
24.1. Wstęp 535
24.2. Miopatie toksyczne i polekowe 536
24.2.1. Miopatie martwicze 537
24.2.2. Miopatie amfifilowe 539
24.2.3. Miopatie antymikrotubularne 539
24.2.4. Miopatie mitochondrialne 540
24.2.5. Miopatie zapalne 540
24.2.6. Miopatia posteroidowa 542
24.2.7. Miopatie hipokaliemiczne 542
24.2.8. Miopatie o nieznanym mechanizmie 544
24.3. Hipertermia złośliwa 544
24.4. Rabdomioliza 545
Piśmiennictwo 546
25. Toksykologia układu rozrodczego – Iwona Popiołek 547
25.1. Wstęp 54
25.2. Płodność męska 549
25.3. Płodność żeńska 557
Piśmiennictwo 559
26. Toksykologia układu kostno-stawowego – Dorota Szpak 561
26.1. Wstęp 561
26.2. Biochemiczne markery zmian kostnych 562
26.3. Radiografia i densytometria 562
26.4. Czynniki środowiskowe i dieta 563
26.5. Mikroflora jelitowa 563
26.6. Witamina D 564
26.7. Alkohol 565
26.8. Wpływ leków i leczenia na układ kostno-stawowy 566
26.8.1. Tiazolidynediony 567
26.8.2. Terapia onkologiczna 567
26.8.3. Radioterapia 569
26.8.4. Glikokortykosteroidy 569
26.8.5. Inhibitory pompy protonowej 571
26.8.6. Leki przeciwdrgawkowe 571
26.8.7. Antykoagulanty 572
26.8.8. Chemioterapeutyki 572
26.8.9. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny 573
26.8.10. Leki antypsychotyczne 574
26.9. Metale i ich związki 574
26.9.1. Kadm 575
26.9.2. Ołów 575
26.9.3. Nikiel 57
26.9.4. Chrom 576
26.9.5. Glin 576
26.9.6. Żelazo 577
Piśmiennictwo 577
Skorowidz – tom I 579