Za darmo

ebook W poszukiwaniu pewności prawa. Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w tradycji prawa anglosaskiego Tymoteusz Zych

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe UMK

Rok wydania: 2017

W tradycji prawa anglosaskiego instytucja wiążącego precedensu sądowego jest traktowana jako czynnik zwiększający poziom przewidywalności orzeczeń sądowych. Stanowisko to może prima facie wydawać się zaskakujące z perspektywy prawnika wykształconego w Europie kontynentalnej. W klasycznym pozytywistycznym paradygmacie prawniczym przyjętym w kontynentalnej kulturze prawnej instytucja wiążącego precedensu sądowego była traktowana z rezerwą, której znamiennym przykładem jest określenie superstition du cas, wykorzystywane w literaturze francuskiej do nazwania anglosaskiej zasady stare decisis. W prawie Europy kontynentalnej nowoczesna idea ius certum była utożsamiana z projektem kodyfikacji i założeniem, że prawo powinno być tworzone przez działającego racjonalnie legislatora, który miał zapewnić jego jednolity, spójny, zupełny i wewnętrznie niesprzeczny charakter. Normy zawarte w aktach legislacyjnych miały stanowić przesłankę niezawodnych wnioskowań sylogistycznych.

O ile w jurysprudencji Europy kontynentalnej jest raczej akcentowany problem prawotwórczego charakteru rozstrzygnięcia sądowego w sprawie, dla której brak precedensu – czyli w przypadku, który w prawie anglosaskim jest określany mianem case of first impression – o tyle w prawie anglosaskim dużo większy nacisk kładziony jest na to, że w kolejnych rozpatrywanych sprawach reguły precedensowe stanowią ograniczenie arbitralności sędziowskiej.

Autor książki podejmuje próbę określenia zależności między rozwojem sposobu pojmowania pewności prawa na przestrzeni dziejów prawa anglosaskiego a procesem kształtowania się w tym systemie wiążącej zasady stare decisis.

Spis treści ebooka W poszukiwaniu pewności prawa. Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w tradycji prawa anglosaskiego

wprowadzenie 13
rozdział wstępny. podstawowe pojęcia: precedens
i przewidywalność orzeczeń sądowych 27
Rozumienie i typologia precedensu sądowego 27
Uzasadnienia orzeczeń sądowych w Anglii i w Stanach
Zjednoczonych 37
Judicial opinion a uzasadnienie orzeczenia sądowego 41
Precedens a inne źródła prawa 44
Przewidywalność orzeczeń sądowych a wieloznaczność
terminu „pewność prawa” 46
Pozostałe zagadnienia terminologiczne 56
Normy prawne a reguły i zasady w terminologii
anglosaskiej 56
Rozumienie pojęcia „sąd” w common law a terminologia
przyjmowana w polskich naukach prawnych 57
Przewidywalność orzeczeń sądowych a wiążąca zasada
precedensu w polskiej doktrynie prawa 58
rozdział 1. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w średniowiecznym i wczesnonowożytnym
common law 65
Uwagi wstępne 65
Filozoficzne uwarunkowania ujęcia idei pewności prawa
w średniowiecznym i wczesnonowożytnym common law 66
Arystotelesowska systematyzacja wiedzy a problem
pewności poznania. Rozum praktyczny a rozum teoretyczny 66
Pewność prawa w filozofii św. Tomasza z Akwinu 70
Postulat traktowania podobnych spraw w sposób podobny na
gruncie myśli arystotelesowsko-tomistycznej 77
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w prawie średniowiecznej Anglii 78
Problem przewidywalności orzeczeń sądowych w myśli
angielskich prawników doby średniowiecza 78
Orzeczenia sądowe jako źródło prawa w średniowiecznej
Anglii 96
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w prawie angielskim od połowy XVI do końca XVIII w. 119
Prawo jako akumulacja doświadczenia zgromadzonego
przez stulecia. Koncepcja prawa w common law XVII w. 121
Precedens w poglądach czołowych przedstawicieli XVII-
-wiecznego common law. Teoria deklaratoryjna. Pewność
prawa a arbitralność decyzji suwerena 136
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach angielskich prawników XVIII w. 148
Zasada precedensu w orzecznictwie sądów angielskich od
XVI do XVIII w. 160
Wnioski 178
Znaczenie przewidywalności orzeczeń sądowych
w przednowoczesnym common law. Prawo jako
arystotelesowska nauka praktyczna 178
Rozwój instytucji precedensu sądowego
w przednowoczesnym common law 182
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych 186
rozdział 2. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w nowoczesnym common law 189
Uwagi wstępne 189
Podstawy nowoczesnej anglosaskiej koncepcji precedensu
sądowego oraz nowoczesnego modelu przewidywalności
orzeczeń sądowych w zakresie filozofii prawa, filozofii polityki
oraz filozofii nauki 190
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach Franciszka Bacona 203
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach Tomasza Hobbesa 210
Pozytywistyczna koncepcja precedensu i przewidywalności
orzeczeń sądowych w myśli angielskich prawników końca
XVIII i XIX w. 216
Przewidywalność orzeczeń sądowych a instytucja
formalnie wiążącego precedensu w pracach Jeremy’ego
Benthama 220
John Austin i pozytywistyczna koncepcja precedensu jako
„określonego źródła prawa” 233
Nauka prawa precedensowego. Konceptualizacja
nowoczesnego modelu formalnie wiążącego
precedensu sądowego jako instytucji mającej zapewnić
przewidywalność orzeczeń sądowych 244
Kształtowanie się nowoczesnej instytucji precedensu
w angielskim prawie od początku XIX w. do orzeczenia
w sprawie London Tramways i ostatecznego związania
angielskiej Izby Lordów regułami zawartymi w jej
wcześniejszych orzeczeniach 257
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w Stanach
Zjednoczonych od przyjęcia Konstytucji do końca XIX w. 270
Precedens w Stanach Zjednoczonych w okresie przed
wybuchem wojny secesyjnej. Odmienności w stosunku
do angielskiego common law w zakresie znaczenia
przypisywanego przewidywalności orzeczeń sądowych 279
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w Stanach Zjednoczonych po wojnie secesyjnej 296
Wnioski 307
Nowoczesna koncepcja nauki prawa a postulat
zapewnienia przewidywalności orzeczeń sądowych 307
Nowoczesne ujęcie stare decisis jako reguły prawnej
a postulat zapewnienia przewidywalności orzeczeń
sądowych 309
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w Stanach Zjednoczonych od uzyskania niepodległości
do końca XIX w. Odrębności w stosunku do modelu
angielskiego 314
rozdział 3. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w prawie angielskim i amerykańskim
pierwszych dekad XX w 317
Uwagi wstępne 317
Podłoże poglądów przedstawicieli anglosaskiej teorii prawa
przełomu XIX i XX w. dotyczących przewidywalności
orzeczeń sądowych i precedensu w zakresie myśli społeczno-
-politycznej oraz filozofii 319
Społeczny i polityczny kontekst nowych nurtów
w amerykańskiej jurysprudencji 320
Przewidywalność orzeczeń sądowych i precedens w poglądach
oraz orzecznictwie prekursorów amerykańskiej jurysprudencji
socjologicznej i realizmu prawniczego 330
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach i orzecznictwie Olivera Wendella Holmesa 331
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w amerykańskiej jurysprudencji socjologicznej 343
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w jurysprudencji socjologicznej Roscoe Pounda. Prawo
w służbie postępu społecznego 344
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach i orzecznictwie Benjamina N. Cardozo 351
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w poglądach
przedstawicieli amerykańskiego realizmu prawniczego 367
Herman Oliphant i „powrót do stare decisis”. Ratio
decidendi precedensu jako przesłanka empirycznej nauki
prawa 369
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w intuicyjnej jurysprudencji Josepha Hutchesona 372
Prawo jako substytut ojca. Precedens a przewidywalność
orzeczeń sądowych w poglądach Jerome’a Franka 376
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w umiarkowanym realizmie prawniczym Karla Llewellyna 389
Wpływ koncepcji przewidywalności orzeczeń sądowych
przyjętych na gruncie jurysprudencji socjologicznej i realizmu
prawniczego na formułę precedensu w sądownictwie
amerykańskim 416
Przewidywalność orzeczeń sądowych a moc wiążąca
precedensu w orzecznictwie amerykańskich sądów 417
Metody odejścia od precedensu przyjęte w amerykańskim
orzecznictwie sądowym 420
Moc wiążąca precedensu a przewidywalność orzeczeń
sądowych w różnych dziedzinach prawa 426
Inflacja prawa precedensowego w Stanach Zjednoczonych. 430
Przewidywalność orzeczeń sądowych i precedens w poglądach
przedstawicieli angielskiej teorii prawa pierwszej połowy XX w. 433
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w pracach Carletona Kempa Allena 433
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w pracach Arthura Goodharta 437
Zagadnienie ratio decidendi i obiter dicta w angielskiej
jurysprudencji XX w. 442
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w prawie
angielskim od orzeczenia w sprawie London Tramways
do wydania Practice Statement 445
Wnioski 454
konkluzje 467
Elementy konstrukcyjne anglosaskiej zasady precedensu
a przewidywalność orzeczeń sądowych 474
Przewidywalność orzeczeń sądowych w tradycji prawa
anglosaskiego 478
wykaz wykorzystanych źródeł i literatury 485
summary 523
indeks osobowy 529