ebook Zapośredniczona tożsamość. Tematy środkowoeuropejskie a polska literatura współczesna Marcin Całbecki

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania: 2013

Książka „Zapośredniczona tożsamość. Tematy środkowoeuropejskie a polska literatura współczesna jest próbą takiego ujęcia wybranych dzieł współczesnej literatury polskiej, aby kluczowym zagadnieniem dochodzącym do głosu w rozprawie był problem tożsamości środkowoeuropejskiej. Choć jest to projekt przez wielu uważany za wątpliwy, to w oparciu o dzieła Wittlina, Miłosza, Zagajewskiego, Herberta, Stryjkowskiego i Stasiuka dają się zauważyć projekty identyfikacyjne wskazujące na pewną typowość i współtworzące tym samym spójny dyskurs poświęcony środkowoeuropejskiej identyfikacji. Zasadniczą tezą pracy jest przekonanie o pośredniczącym charakterze tej przestrzeni umiejscowionej w polu oddziaływań dwu wielkich tradycji europejskich: Zachodu i Wschodu.

Całość dzieli się na dwie części – z jednej strony zwraca się uwagę na kluczowe zagadnienie poetyckiej werbalizacji własnej tożsamości i w niej doszukać się można pewnej typowej formuły dla nazywania własnego położenia w porządku geograficznym, z drugiej zaś podjęta zostaje próba wskazania cech dystynktywnych środkowoeuropejskiego projektu kulturowego. Problem tożsamości środkowoeuropejskiej tym sposobem uznany zostaje w rozprawie za jeden z ważniejszych wątków dyskursu literackiego w piśmiennictwie polskim XX wieku.

Spis treści ebooka Zapośredniczona tożsamość. Tematy środkowoeuropejskie a polska literatura współczesna

Wprowadzenie. Wstępne rozważania nad problemem granicy 9

1. Europa Środkowa jako pośrednik 9
2. Most graniczny – figura mostu a doświadczenie granicy 23

Część I. W stronę poetyckiego zapośredniczenia tożsamości 37

1. Literatura – wojna – wolność (rozważania genologiczne z Józefem Wittlinem w tle) 39
1.1. Historia literatury narodowej jako naukowa realizacja kulturowych założeń postmodernizmu 39
1.2. Dlaczego i skąd biorą się w Europie powieści? 41
1.3. Strukturalna dysfunkcja Austro-Węgier, czyli skąd wzięło się ogłupienie Szwejka i Niewiadomskiego? 46
1.4. Czym różni się wolność powieściowego protagonisty od wolności lirycznego „ja”? 50
1.5. O liryce i życiu – Hymny Józefa Wittlina i afirmacja wspólnoty żywych istot 55

2. Pożegnanie z pewnym kontynentem (Europa Środkowo-Wschodnia Czesława Miłosza) 65

Wprowadzenie 65
2.1. Romantyczny paradygmat literatury polskiej, czyli Kresy jako inwencja 69
2.2. Szlachecka antropologia 74
2.3. Upadek pewnego dworu 79
2.4. Archeologia antropologiczna Miłosza. W poszukiwaniu podstaw egzystencji 83
Zakończenie. Co zostało z pamięci o Europie Środkowo-Wschodniej, czyli gdzie jest dom mój? 89

3. Samopoznanie (uwagi o wierszu Adama Zagajewskiego Jechać do Lwowa) 93

Część II. W stronę kulturowego zapośredniczenia tożsamości 127

1. Rytuały społecznej przemocy (dialektyka barbarzyństwa w eseju Barbarzyńca w ogrodzie Zbigniewa Herberta) 129
1.1. Kilka słów o tytule 129
1.2. Pielęgnowanie ogrodu 141
1.3. Siła logosu 142
1.5. Władza i jej narzędzie 156
1.6. Przemoc a proces kulturowy 160
1.7. Ogród w Lascaux 165

2. Komunikacyjny kryzys (środkowoeuropejski światopogląd na przykładzie trylogii Juliana Stryjkowskiego) 169

Wprowadzenie 169
2.1. Kultura wobec dialektyki negatywności (Głosy w ciemności) 181
2.1.1. Środkowoeuropejskie problemy z granicą 181
2.1.2. Środkowoeuropejska edukacja 186
2.1.3. Kultura jako system 192
2.1.4. Kultura versus nowożytność 196
2.1.5. Ojciec w sidłach dialektyki kulturowej 200
2.1.6. Odejście z domu. Casus Marii 206
2.1.7. Europa Środkowa – kultura jako rekompensata 216
2.2. Ideologiczne rysy i pęknięcia (Austeria) 219
2.2.1. Tło antyspołeczne 224
2.2.2. Izolowane światy 243
2.2.3. Języki ekstazy 248
2.2.4. Szczelina lęku 255
2.3. Niesamowite i literatura jako efekt wyobcowania (Sen Azrila) 259
Wprowadzenie 259
2.3.1. Pustka pamięci 267
2.3.2. Cień ojca 279
2.3.3. Lustrzany dramatis personae 285

3. Rozpacz karnawału (kultura Europy Środkowej w interpretacji Andrzeja Stasiuka) 305

Zakończenie. Mikrostudium miejsca – Aporia-Słowenia. Impresje topologiczne 325
Wprowadzenie 325
1. Słowenia z każdej strony 327
2. Słowenia jest wszędzie 328
3. Słoweński ogrom 330
4. Wszystkie drogi prowadzą do Słowenii 332
5. Słowenia – ostateczny topos Europy 333

Bibliografia 337