ebook Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, tom 10, Losy Żydów łódzkich (1939-1942)

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2013

Dziesiąty tom serii stanowi wielowątkową i prezentowaną przez różne formy przekazu ilustrację losów Żydów łódzkich w latach 1939-1942. Czytelnik znajdzie w nim świadectwa bezpośrednich uczestników wydarzeń w postaci relacji, wspomnień, listów, utworów poetyckich, a także dokumenty urzędowe - teksty obwieszczeń i zarządzeń. Materiały ułożone są chronologicznie.

Najpierw ukazują dramat ucieczek z bombardowanego miasta, potem prezentują stopniowe i coraz okrutniejsze szykany i prześladowania, jakich doświadczali Żydzi pozostali w okupowanej Łodzi, wreszcie przybliżają czytelnikowi świat getta łódzkiego. To właśnie w narracjach opisujących rzeczywistość dzielnicy zamkniętej obecne są różne gatunki i dyskursy. I tak na przykład oficjalny, perswazyjny komunikat mowy wygłoszonej przez Mordechaja Chaima Rumkowskiego zderza się z niejawną, krążącą w zamkniętym obiegu, satyryczno-pamfletową, okolicznościową poezją wymierzoną w Przełożonego Starszeństwa Żydów i członków gettowej administracji.

Zdecydowana większość prezentowanych w tym tomie dokumentów nie była wcześniej publikowana. Ich różnorodność czyni tom ciekawą lekturą nie tylko dla badaczy Zagłady, ale także dla wszystkich zainteresowanych wojennymi losami Łodzi.

Spis treści ebooka Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, tom 10, Losy Żydów łódzkich (1939-1942)

Wykaz skrótów X
Wstęp XIII
Nota edytorska XXII

Rozdział I. Od początku wojny do zamknięcia getta 1

Dok. 1. Po 12.1939, Warszawa – getto. [Eliasz (Eliahu) Gutkowski], Relacja pt. "שזדאָל" [„Łódź”] 2
Dok. 2. Po 11.1939, b.m. Fela Wiernikówna, Relacja pt. „Wspomnienia i przeżycia wojenne” 9
Dok. 3. Po 03.1941, b.m. [Jakub Samson?], Relacja pt. רעטעבראַ ןאַ ןופֿ ןשינעבעלרעביא" "1941 ץרעמ – 1939 רעבמעטפעס .עשראַוו ןוא שזדאָל ןיא עילימאַפֿ [„Przeżycia robotniczej rodziny w Łodzi i Warszawie. Wrzesień 1939 – marzec 1941”] 19
Dok. 4. Po 10.1941, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. „Moja druga ucieczka z Łodzi” (10.1941 r.) 23
Dok. 5. Po 16.11.1940, Warszawa – getto. N.N., Wspomnienia pt. „W okupowanej Łodzi” 28
Dok. 6. Po 09.1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ןופֿ ןייגסיוראַ ןײַמ" [„Moje wyjście z Łodzi”] 51
Dok. 7. Po 09.1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל" [„Łódź”] 54
Dok. 8. Po 09.1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ךאָנ ןייגקירוצ סאָד" [„Powrót do Łodzi”] 56
Dok. 9. Po 1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ןיא רעזײַה-קנאַב יד" [„Domy bankowe w Łodzi”] 59
Dok. 10. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ןופֿ" [„Z Łodzi”] 61
Dok. 11. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ןופֿ" [„Z Łodzi”] 63
Dok. 12. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja z Łodzi 66
Dok. 13. Po 03.1941, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל ןופֿ ןסקעלפֿער" [„Łódzkie refleksje”] (03.1941 r.) 69
Dok. 14. Po 18.04.1942, Warszawa – getto. N.N., Wspomnienia z Łodzi i Warszawy (fragment) 72
Dok. 15. Po 1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. טסעראַ ןײַמ ןופֿ ןעגנובעלרעביא ענײַמ" "רעגאַל רעשטשאָגאָדאַר םעד זיב [1939].11.8 [„Moje przeżycia od mojego aresztowania 8.11.[1939] do obozu w Radogoszczy”] 82
Dok. 16. Po 12.1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. ןעגנובעלרעביא רעשזדאָל ענײַמ" "(רעגאַל) [„Moje łódzkie przeżycia (obóz)”] 89
Dok. 17. Po 10.1939, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "ןבעל הליהק רעשזדאָל רעד ןופֿ" [„Z życia łódzkiej gminy”] 91
Dok. 18. Po 09.1939, Warszawa – getto. [Rabin Szolem Trajstman], Relacja pt. "שזדאָל" [„Łódź”] 94
Dok. 19. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "ןבעל רעשזדאָל ןופֿ" [„Z łódzkiego życia”] 97
Dok. 20. Po 28.04.1941, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. רעשזדאָל יד ןופֿ עידעגאַרט יד" "לוש רעשיטעטשטלאַ [„Tragedia staromiejskiej synagogi w Łodzi”] 99
Dok. 21. Po 5.05.1941, Warszawa – getto. N.N., Opracowanie na temat domu modlitwy przy starej synagodze w Łodzi (5.05.1941 r.) 101
Dok. 22. Po 12.1939, Łódź. [Władze niemieckie Łodzi], Merkblatt für die Aussiedlung von Juden [Zarządzenie o wysiedleniu Żydów] 103
Dok. 23. Po 12.1939, Warszawa – getto. Mojsze Szaja, Relacja żydowskiego chłopca wywiezionego z Łodzi (12.[1939]) 105

Rozdział II. Getto – organizacja i warunki życia 107

Dok. 24. Po 02.1940, Warszawa – getto. D.T., Relacja pt. ןיא אָטעג ןופֿ עיצאַזינאַגראָ יד" "שזדאָל [„Organizacja getta w Łodzi”] 108
Dok. 25. Po 03.1940, Warszawa – getto. L.G., Relacja o wydarzeniach w Łodzi (grudzień 1939 – marzec 1940 r.) 111
Dok. 26. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "שזדאָל" [„Łódź”] 119
Dok. 27. Po 04.1941, Warszawa – getto. Jan Kapczan, טפֿאַשטריוו-סנאַניפֿ רעד ןגעוו ןלאַירעטאַמ" "המחלמ רעד תעשב תוליהק [עשי]דיי ןופֿ [„Materiały o gospodarce finansowej żydowskich gmin w czasie wojny”] 123
Dok. 28. Po 10.1940, Warszawa – getto. Zestawienie wszystkich wydziałów resortu pracy w getcie łódzkim i ich wyrobów (fragment) 127
Dok. 29. Po 06.11.1940, Warszawa – getto. Spis wydziałów i placówek (z adresami) administracji żydowskiej w getcie łódzkim 29
Dok. 30. 06.1940–02.1941, Łódź – getto 133
a) Przełożony Starszeństwa Żydów w Litzmannstadt [Łodzi], Mordechaj Chaim Rumkowski, Obwieszczenia 133
1) nr 60 z 12.06.1940 r., o spisie ludności w getcie w dniu 16.06.1940 r. 133
2) nr 73 z 28.06.1940 r., o urządzeniu w getcie półkolonii dla dzieci w wieku 4–7 lat i kolonii dla dzieci 7–15-letnich 134
3) nr 74 z 2.07.1940 r., o zakazie wychodzenia na ulicę po godzinie 18.00 w dniu 3.07.1940 r. 135
4) nr 104 z 12.08.1940 r., apel o zachowanie spokoju w getcie 135
5) nr 107 z 13.08.1940 r., w sprawie składania podań przez komitety domowe o pozwolenie na prowadzenie ogólnodostępnych kuchni 136
6) nr 123 z 20.09.1940 r., o zasadach przyznawania zasiłków, budżecie RŻ 137
7) nr 133 z 4.10.1940 r., o wprowadzeniu godziny policyjnej w dniu 4.10.1940 r. na 21.00 139
8) nr 134 z 11.10.1940 r., o zakazie handlu w soboty 139
9) nr 136 z 11.10.1940 r., o bezprawnym ubieganiu się o zasiłki 139
10) nr 158 z 6.11.1940 r., o powołaniu Najwyższej Izby Kontroli dla tępienia wykroczeń 140
11) nr 162 z 14.11.1940 r., o przydziale żywności i opału na zimę (grudzień 1940–luty 1941 r.) 141
12) nr 166 z 19.11.1940 r., o możliwości pracy dla mężczyzn (600 osób) poza gettem, rejestracja 24.11.1940 r. 142
13) nr 176 z 8.12.1940 r., o zakazie handlu artykułami żywnościowymi nabywanymi w sklepach Mordechaja Chaima Rumkowskiego 143
14) nr 177 z 10.12.1940 r., o przejęciu 12.12.1940 r. kuchni domowych 143
15) nr 178 z 12.12.1940 r., o rozdaniu kartek żywnościowych 15.12.1940 r. 145
16) nr 182 z 20.12.1940 r., o wypłatach dla robotników pracujących poza gettem 145
17) nr 185 z 24.12.1940 r., spis kuchni (adresy) w getcie łódzkim przejętych przez Mordechaja Chaima Rumkowskiego 146
18) nr 186 z 27.12.1940 r., o wprowadzeniu przydziału żywności na kartki w sklepach Rumkowskiego 149
19) nr 187 z 28.12.1940 r., o darze chanukowym dla rodzin najuboższych w getcie 150
20) nr 195 z 16.01.1941 r., o dodatkowym przydziale chleba 152
21) nr 197 z 17.01.1941 r., o podwyżce zasiłków za styczeń 1941 r. 152
22) nr 198 z 18.01.1941 r., o nakazie uprzątnięcia śniegu 153
23) nr 199 z 18.01.1941 r., wezwanie do wypożyczenia Wydziałowi Robót Publicznych sprzętu do odśnieżania 154
24) nr 200 z 21.01.1941 r., o przydziale chleba 154
25) nr 206 z 1.02.1941 r., o utworzeniu komisji organizujących przesiedlenie ludności w związku z decyzją o zmniejszeniu getta 154
b) Przełożony Starszeństwa Żydów w Litzmannstadt [Łodzi], Mordechaj Chaim Rumkowski, Druki 155
1) 12.1940 r., Blankiet karty pocztowej powołania do pracy poza gettem 155
2) Karta mleczna na 03–05.1941 r. 156
3) Dziecięca karta żywnościowa, 1941 r. 157
4) Talon na produkty dla chorych, 1941 r. 157
Dok. 31. 15.05.1940, Łódź – getto. Pieniądze papierowe getta łódzkiego 158
Dok. 32. Po 06.1940, Warszawa – getto. Tabela pt. "1940 ינוי ןיא שזדאָל ןיא ןזײַרפ" [„Ceny w Łodzi w czerwcu 1940”] 159
Dok. 33. Po 01.1941, b.m. N.N., „Notatka o położeniu gospodarczym getta łódzkiego w końcu stycznia 1941 r.” (30.01.1941 r.) (fragment) 160
Dok. 34. Po 30.04.1940, Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "אָטעג רעשזדאָל ןופֿ ןדאָזיפע" [„Epizody z łódzkiego getta”] 165
Dok. 35. 1941, Łódź – getto. Kalendarz z getta łódzkiego na rok 1942, opracował Szmul Rozensztajn 166
Dok. 36. 01–04.1942, Łódź – getto. Kooperatywa B. (Litzmannstadt – Getto, Kirchgasse 4), Rachunki wystawione dla B. Strykowskiego za różne artykuły spożywcze i przemysłowe objęte przydziałami kartkowymi w getcie łódzkim 218
Dok. 37. 1942, Warszawa – getto. N.N., Notatka o roli Mordechaja Chaima Rumkowskiego w getcie łódzkim 225
Dok. 38. [1942],Warszawa – getto. N.N., Relacja o getcie łódzkim 228
Dok. 39. a) 01.1942, Warszawa – getto. N.N., Zbiór wierszy: „Ojciec zażydzonych”, „Biją dzwony”, "ןקראַמ רענײַנ יד טימ" [„Za dziewięć marek...”] 230
b) Zbiór wierszy: „Lokomotywa”, „Oda do getta”, „Oda do młodości”, „Kuplety gettowe” 235
Dok. 40. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "אָטעג ןופֿ ןפֿיולטנאַ ןײַמ" [„Moja ucieczka z getta”] 245
Dok. 41. b.d., Warszawa – getto. N.N., Relacja pt. "טילפ רעשזדאָל אַ ןופֿ עיגאָלאָריטראַמ יד" [„Martyrologia łódzkiego uchodźcy”] 246
Dok. 42. Po 24.10.1940, Warszawa – getto. [Mordechaj Szwarcbard?], "אמויד-ינינעמ" [„Aktualności”] 254
Dok. 43. 05.01.1941, Łódź – getto. Ch. Częstochowski (Łódź, ul. Towiańskiego 8 m. 1), List z 5.01.1941 r. do S. Schefner (Warszawa, ul. Leszno 64) 255
Dok. 44. 29.12.1941, Łódź – getto. Maria Ulinower (Łódź – getto, Rembrandtstrasse 13), List z 29.12.1941 r. do Sary Brawerman (Częstochowa, ul. Katedralna 9, u I.M. Rotenberg) 257
Dok. 45. Po 1939, Łódź – getto. Chaim Emanuel (Łódź – getto), List do H.Ch. Szachno [Zagana?] (Warszawa) 258
Dok. 46. [15.05.1941], Warszawa – getto. [Hersz Wasser], Notatki 259
Dok. 47. Po 15.05.1941, Warszawa – getto. Mordechaj Chaim Rumkowski, „Referat przewodniczącego Rady Starszych miasta Łodzi wygłoszony w dniu 15.05.1941 r. do przedstawicieli ziomkostwa łódzkiego w Warszawie” 262
Dok. 48. [15.05.1941], Warszawa – getto. Mordechaj Chaim Rumkowski, טכיראַב-טאַרעפֿער" ײַמ 15 םעד ןטלאַהעג יקסװאָקמור .ח אָטעג טאַטשנאַמציל ןיא טאַר ןשידיי םענופֿ ןטסעטלע םענופֿ "עשראַװ ןיא טפֿאַשנאַמסדנאַל רעשזדאָל רעד ןופֿ רעײטשראָפֿ יד ראַפֿ 1941 [„Referat sprawozdawczy przewodniczącego Rady Żydowskiej getta w Łodzi Chaima Rumkowskiego z 15.05.1941 r. wygłoszony przed przedstawicielami ziomkostwa łódzkiego w Warszawie”] 264

Słownik terminów częściej występujących w tekście 267
Bibliografia 271
Summary 273
Indeks osób 275
Indeks geograficzny 279
Nazwy ulic w Łodzi i w innych miastach 282
Wykaz sygnatur 288