ebook Bydło domowe - hodowla i użytkowanie Piotr Guliński

Spis treści ebooka Bydło domowe - hodowla i użytkowanie

1. KIERUNKI UŻYTKOWANIA I ZNACZENIE GOSPODARCZE BYDŁA NA ŚWIECIE 1
1.1. Znaczenie bydła w przeszłości 1
1.2. Rola i funkcje bydła domowego w gospodarstwach rolnych współczesnego świata 4
1.2.1. Bydło jako źródło surowców żywnościowych 5
1.2.2. Bydło jako źródło dochodu 7
1.2.3. Bydło jako źródło siły roboczej 9
1.2.4. Bydło jako instrumenty finansowe w ubogich krajach świata 9
1.2.5. Bydło jako element poprawy statusu społecznego10
1.2.6. Bydło jako obiekt kultu religijnego 10
1.2.7. Wizerunkowe problemy bydła we współczesnym świecie 11
1.3. Wybrane fakty z historii hodowli bydła 12
1.3.1. Początki użytkowania bydła domowego – udomowienie tura 12
1.3.2. Bydło na terenie Europy i wczesne dowody jego dojenia w neolitycznej Brytanii 12
1.3.3. Udomowione krowy w cywilizacji egipskiej 13
1.3.4. Krowy mleczne w starożytnej cywilizacji sumeryjskiej 14
1.3.5. Centralne miejsce krów w cywilizacji wedyjskiej w północnych Indiach .15
1.3.6. Bydło w starożytnych cywilizacjach Europy 15
1.3.7. Mleko w starożytnej hebrajskiej cywilizacji i w Biblii 16
1.3.8. Pierwszy import czarno-białego bydła fryzyjskiego do Polski 16
1.3.9. Pierwszy import bydła na kontynent amerykański 16
1.3.10. Powstanie Związku Hodowców Bydła Holsztyńsko-Fryzyjskiego w USA 17
1.3.11. Pierwsza dojarka mechaniczna 18
1.3.12. Protoplasta współczesnego bydła fryzyjskiego w Europie – buhaj Adema 197 19
1.3.13. Początki sztucznego zapładniania krów – inseminacji 20
1.3.14. Opracowanie metody chroniącej zamrożone nasienie buhajów 20
1.3.15. Narodziny buhaja rekordzisty świata pod względem sprzedanego nasienia . 20
1.3.16. Pierwszy automat do pozyskiwania mleka 21
1.3.17. Założenie Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka 22
1.3.18. Rozpoznanie genomu u bydła 22
1.3.19. Rekord świata w wydajności mleka w laktacji 22
1.3.20. Rekord świata w wydajności życiowej mleka 23

2. PRODUKCJA MLEKA NA ŚWIECIE 29
2.1. Liczba gospodarstw utrzymujących bydło 30
2.2. Systemy produkcji mleka 30
2.3. Lokalizacja gospodarstw mlecznych 32
2.4. Liczebność populacji bydła na świecie 34
2.5. Bydło jako podstawowy gatunek zwierząt gospodarskich, od których pozyskuje się mleko 36
2.6. Wielkość i perspektywy rozwoju produkcji mleka 39
2.7. Przetwórstwo mleka i jego spożycie 43
2.8. Liczebność populacji krów mlecznych i produkcja mleka w Polsce 48

3. PRODUKCJA MIĘSA WOŁOWEGO NA ŚWIECIE 52
3.1. Zmiany w wielkości produkcji mięsa na świecie 52
3.2. Systemy produkcji mięsa na świecie 53
3.3. Produkcja i przetwórstwo wołowiny 55
3.4. Spożycie mięsa wołowego 60

4. POCHODZENIE I SYSTEMATYKA BYDŁA 64
4.1. Pochodzenie bydła – tur wielki 64
4.1.1. Bydło Hecka – próba odtworzenia tura 66
4.2. Systematyka bydła 68
4.2.1. Bydło, jako gatunek w królestwie zwierząt 68
4.3. Gatunki w rodzinie pustorożców 73
4.3.1. Bydło domowe – Bos taurus Linnaeus, 1758 73
4.3.2. Bizon – Bison bison Linnaeus, 1758 75
4.3.3. Żubr – Bison bonasus Linnaeus, 1758 75
4.3.4. Bawół domowy – Bubalus bubalis Linnaeus, 1758 76
4.3.5. Bawół afrykański – Syncerus caffer Sparrman, 1779 77
4.3.6. Jak – Bos grunniens Linnaeus, 1766 77
4.3.7. Gaur – Bos gaurus Lambert, 1804 78
4.3.8. Gajal – Bos frontalis Lambert, 1804 79
4.3.9. Banteng azjatycki – Bos javanicus d`Alton, 1823 79

5. RASY BYDŁA 82
5.1. Powstanie współczesnych ras bydła 82
5.2. Kryteria podziału współczesnych ras bydła 86
5.3. Pojęcie „rasa bydła” 90
5.4. Charakterystyka wybranych ras mlecznych bydła 92
5.4.1. Rasy mleczne bydła 93
5.5. Charakterystyka wybranych ras mięsnych bydła 101
5.5.1. Stare małe brytyjskie rasy bydła mięsnego 103
5.5.2. Europejskie duże rasy bydła mięsnego 107
5.5.3. Amerykańskie „syntetyczne” rasy bydła mięsnego 112
5.5.4. Rasy bydła zebu 117
5.6. Charakterystyka wybranych kombinowanych ras bydła 120
5.7. Rasy miniaturowe bydła 126

6. POKRÓJ BYDŁA I JEGO OCENA 131
6.1. Wprowadzenie 131
6.2. Ocena pokroju 132
6.2.1. Metody oceny pokroju 133
6.2.2. Wykaz i sposób wykonywania ważniejszych pomiarów zoometrycznych bydła 133
6.2.3. Indeksy pokrojowe 135
6.3. Ocena pokroju bydła mlecznego 136
6.3.1. System oceny liniowej 136
6.3.2. Szczegółowa ocena cech liniowych 138
6.3.2.1. Ocena ogólna typu i budowy 143
6.3.2.2. Wady budowy 144
6.3.2.3. Wykorzystanie informacji dotyczących oceny liniowej bydła 147
6.4. Wyniki oceny pokroju 149
6.4.1. Czynniki oddziałujące na wyniki oceny pokroju u bydła. Dziedziczność i powtarzalność ocen liniowych 149
6.4.2. Relacje między pokrojem a mlecznością i cechami funkcjonalnymi krów 152
6.5. Ocena typu i budowy bydła mięsnego 157
6.5.1. Cele i metody oceny pokroju bydła mięsnego 157
6.5.2. Ocena typu/kalibru bydła mięsnego 159
6.6. Ocena pokroju bydła o użytkowości dwukierunkowej 163
6.6.1. Ocena krów 165
6.6.1.1. Wzorzec rasowy krowy simentalskiej 165
6.6.1.2. Lista ocenianych cech liniowych 165
6.6.1.3. Ocena wad budowy 166
6.6.1.4. Ocena ogólna budowy krów 166
6.6.2. Ocena buhajów 167
6.6.2.1. Cechy charakteryzujące buhaja simentalskiego 167
6.6.2.2. Lista ocenianych cech liniowych 167
6.6.2.3. Ocena ogólna budowy buhajów 168

7. OCENA KONDYCJI KRÓW MLECZNYCH 171
7.1. Wprowadzenie 171
7.2. Zasady oceny 172
7.2.1. Okres zasuszenia 176
7.2.2. Wczesna laktacja 176
7.2.3. Środkowa i późna laktacja 177
7.3. Interpretacja i wyniki oceny kondycji 178

8. UŻYTKOWANIE MLECZNE 182
8.1. Laktacja i jej ocena 182
8.1.1. Wskaźniki wykorzystywane w charakterystyce użytkowości mlecznej w laktacji 185
8.1.2. Metody przedstawienia produkcji mleka w laktacji 185
8.2. Wybrane fakty z historii użytkowania mlecznego bydła w kraju i na świecie 191
8.3. Problematyka przedłużonych laktacji 197
8.4. Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na wydajność mleka krów 199
8.4.1. Rasa bydła 199
8.4.2. Poziom żywienia i dostęp do wody 199
8.4.3. Wiek przy ocieleniu 202
8.4.4. Sezon ocielenia 202
8.4.5. Długość i kompletność doju 202
8.4.6. Częstotliwość doju 202
8.4.7. Długość przerwy między dojami w ciągu doby 203
8.4.8. Długość okresu zasuszenia 204
8.4.9. Temperatura i wilgotność powietrza 204
8.4.9.1. Wilgotność powietrza 206
8.4.9.2. Stres cieplny 206
8.4.10. Wiek zwierząt 207
8.4.11. Długość dnia świetlnego 209
8.4.12. Masa ciała (kaliber) 209
8.4.13. Podawanie hormonów i leków 210
8.4.14. Pobudzenie wymienia i poziom oksytocyny we krwi podczas doju 211
8.5. Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na skład chemiczny mleka krów 212
8.5.1. Skład chemiczny mleka krów 212
8.5.2. Wpływ czynników genetycznych 216
8.5.3. Czynniki wpływające na zawartość tłuszczu w mleku 217
8.5.3.1. Rasa 217
8.5.3.2. Wiek krowy 218
8.5.3.3. Okres laktacji 219
8.5.3.4. Sezon produkcji 220
8.5.3.5. Zdrowie 220
8.5.3.6. Hormony / leki 220
8.5.3.7. Żywienie 220
8.5.4. Czynniki oddziałujące na zawartość białka w mleku 222
8.5.4.1. Rasa 224
8.5.4.2. Wiek krów 224
8.5.4.3. Okres laktacji 224
8.5.4.4. Sezon produkcji 224
8.5.4.5. Zdrowie 224
8.5.4.6. Czynniki żywieniowe 225
8.5.5. Węglowodany 225
8.5.6. Makro- i mikroelementy 226
8.5.7. Pozostałe składniki mleka 226

9. UŻYTKOWANIE MIĘSNE BYDŁA 229
9.1. Technologie produkcji mięsa wołowego 230
9.2. Systemy produkcji mięsa wołowego w Polsce 232
9.3. Ocena przydatności opasowej 234
9.4. Ocena wartości rzeźnej 237
9.4.1. Wydajność rzeźna i czynniki wpływające na jej wielkość 237
9.4.2. Ocena wizualna półtusz wołowych 240
9.4.3. Klasy mięsności 241
9.4.4. Cechy decydujące o jakości mięsa wołowego 243
9.4.5. Otłuszczenie 244
9.4.6. Pozostałe cechy sensoryczne mięsa wołowego 245
9.4.7. Możliwości wykorzystania metod obiektywnych w ocenie jakości mięsa 246
9.4.8. Wyręby wartościowe tuszy 246
9.4.9. Wartość pH mięsa 249
9.4.10. Pozostałe cechy oceniane obiektywnie 250
9.5. Surowce uboczne pozyskiwane od bydła 251
9.5.1. Skóry bydlęce 252
9.5.2. Podroby 252
9.5.3. Tłuszcz, żelatyna, jelita 252
9.5.4. Inne niejadalne surowce uboczne 252
9.5.5. Farmaceutyki produkowane z wykorzystaniem bydła rzeźnego 252

10. ROZPŁODOWE UŻYTKOWANIE BYDŁA 255
10.1. Znaczenie użytkowania rozpłodowego 255
10.2. Harmonogramy wycieleń krów 256
10.3. Podstawowe pojęcia związane z rozrodem u bydła 257
10.4. Cele użytkowania rozpłodowego krów 258
10.5. Buhaje a rozród naturalny 260
10.6. Sztuczne zapładnianie – inseminacja u bydła 261
10.6.1. Kriokonserwacja nasienia bydła 264
10.6.2. Zalety sztucznego zapładniania (inseminacji) krów 265
10.6.3. Ograniczenia będące wynikiem stosowania inseminacji 265
10.7. Liczba buhajów, których nasienie można wykorzystywać w stadzie 266
10.8. Cykl płciowy 266
10.8.1. Ruja u krów 267
10.8.2. Cicha ruja 267
10.8.3. Metody wspomagające wykrywanie rui 267
10.9. Ciąża u bydła 268
10.10. Wiek pierwszego wycielenia 268
10.11. Długość okresu międzywycieleniowego 270
10.12. Nowoczesne biotechniki i biotechnologie wykorzystywane w rozrodzie u bydła 270
10.12.1. Przenoszenie zarodków 271
10.12.2. Programy rozrodu kontrolowanego 274
10.12.2.1. Standardowa synchronizacja rui 274
10.12.2.2. Metody synchronizacji rui z wykorzystaniem prostaglandyny 275
10.12.3. Seksowanie plemników 275
10.12.4. Klonowanie 276
10.12.5. Wczesne diagnozowanie ciąży 277
10.13. Metody poprawy skuteczności reprodukcji u bydła 277
10.13.1. Zarządzanie reprodukcją u bydła 277
10.13.2. Grupa czynników kontrolowanych przez hodowców 280
10.13.2.1. Skuteczność wykrywania rui 280
10.13.2.2. Umiejętności inseminatora 283
10.13.2.3. Płodność buhajów 284
10.13.2.4. Temperatura otoczenia (stres cieplny) 284
10.13.2.5. Typ powierzchni, po której poruszają się krowy 285
10.13.3. Grupa czynników kontrolowanych przez układ rozrodczy krów 286
10.13.3.1. Zaburzenie porodu (dystocja) 286
10.13.3.2. Zatrzymanie łożyska . 286
10.13.3.3. Ciąże bliźniacze 286
10.13.3.4. Wczesne zamieranie zarodków i poronienia 287
10.13.3.5. Cysty jajnikowe u krów 287
10.13.4. Grupa czynników kontrolowanych przez cechy osobnicze krów 287
10.13.4.1. Rasa (typ użytkowy) 287
10.13.4.2. Wiek krów 288
10.13.4.3. Poziom produkcyjny krów 288

11. ZASADY I TECHNOLOGIE POZYSKIWANIA MLEKA OD KRÓW 290
11.1. Metody doju ręcznego i mechanicznego 294
11.1.1. Stymulowanie krów do oddawania mleka 295
11.1.2. Hamowanie wydzielania mleka 296
11.1.3. Zasady i metody przeprowadzania doju ręcznego i mechanicznego 296
11.1.3.1. Fazy doju 297
11.2. Technologie wykorzystywane w mechanicznym pozyskiwaniu mleka 303
11.2.1. Sprzęt udojowy – kilka uwag 303
11.2.2. Dojarka bańkowa 303
11.2.3. Dojarka rurociągowa 304
11.2.4. Hale udojowe – dojarnie 304
11.2.4.1. Dojarnia typu „rybia ość” 305
11.2.4.2. Dojarnia typu „bok w bok” 306
11.2.4.3. Dojarnie typu „tandem” 307
11.2.4.4. Dojarnie typu „karuzela” 308
11.2.5. Roboty do dojenia krów 309
11.3. Zasady higieny przy pozyskiwaniu mleka od krów 313
11.3.1. Higiena wymion 314
11.3.2. Obcinanie kiści ogonowej 315
11.3.3. Kolejność doju 316
11.3.4. Przeddojenie, przed- i poudojowa dezynfekcja strzyków 316
11.3.5. Suche strzyki 318

12. ZASADY WYCHOWU CIELĄT I JAŁOWIZNY 320
12.1. Okresy wzrostu i rozwoju u bydła 320
12.2. Cele w odchowie jałowizny 323
12.3. Technika żywienia cieląt i jałowizny 324
12.3.1. Wpływ żywienia 327
12.3.2. Zarządzanie 327
12.3.3. System wychowu 327
12.3.4. Zdrowie 327
12.4. Praktyczne zasady postępowania w trakcie wychowu cieląt 328
12.4.1. Wentylacja 329
12.4.2. Izolacja 330
12.4.3. Dobrostan zwierząt 331
12.4.4. Koszty odchowu 331
12.5. Siara 332
12.6. Mleko i preparaty mleko zastępcze 336
12.7. Karmienie paszami stałymi 338
12.7.1. Mieszanka typu starter 339
12.7.2. Pasze treściwe i objętościowe 339

13. WYBRANE ELEMENTY ZACHOWANIA BYDŁA 342
13.1. Zachowanie społeczne bydła 344
13.1.1. Bydło jako gatunek społeczny o strukturze hierarchicznej 344
13.2. Zachowanie okołożywieniowe bydła 345
13.2.1. Typy okołożywieniowego zachowania u bydła 345
13.2.2. Czas leżenia i przeżuwania 348
13.2.2.1. Ułożenie ciała podczas leżenia 349
13.2.3. Wpływ różnych czynników na okołożywieniowe zachowanie się bydła 352
13.2.3.1. Czas dostarczania świeżej paszy 352
13.2.3.2. Częstotliwość doju 352
13.2.3.3. Poziom produkcyjny krów 353
13.2.3.4. Grupowanie krów w stadzie 353
13.2.3.5. Zwiększanie obsady w stadach bydła 353
13.3. Zachowanie płciowe krów 355
13.3.1. Zachowanie okołorujowe 355
13.3.2. Zachowanie okołoporodowe i macierzyńskie 356
13.4. Inne typy zachowania bydła 357
13.4.1. Pokrewieństwo i powinowactwo 357
13.4.2. Sen jako ważny typ zachowania krów .357
13.4.2.1. Znaczenie snu dla dobrostanu krów mlecznych 357
13.4.2.2. Definicja snu 357
13.4.2.3. Znaczenie snu dla bydła . 358
13.4.2.4. Długość snu u bydła 361
13.5. Bydło jako gatunek krepuskularny 363

14. MOCZNIK W MLEKU KRÓW 369
14.1. Czynniki wpływające na poziom mocznika w mleku krów 370
14.1.1. Poziom białka w dawkach pokarmowych i inne elementy żywienia 370
14.1.2. Poziom produkcyjny krów 372
14.1.3. Dobowe różnice pomiędzy poziomem mocznika w mleku 373
14.1.4. Masa ciała zwierząt 374
14.1.5. Pozostałe czynniki środowiskowe 375
14.1.6. Czynniki genetyczne 376
14.2. Możliwości wykorzystania informacji o poziomie mocznika w mleku w zarządzaniu stadami bydła mlecznego 378
14.2.1. Ocena racjonalności żywienia na podstawie zawartości mocznika i białka w mleku krów 378
14.2.1.1. Ocena zawartości mocznika w mleku 378
14.2.1.2. Ocena zawartości białka w mleku 380
14.2.2. Mocznik a płodność krów 381
14.2.3. Możliwości wykorzystania informacji na temat mocznika w mleku w ograniczaniu zanieczyszczenia środowiska azotem produkowanym przez bydło 382

15. STANY ZAPALNE WYMION U KRÓW I SKUTKI ICH WYSTĘPOWANIA W STADACH BYDŁA MLECZNEGO 387
15.1. Mastitis u bydła 387
15.1.1. Przyczyny zapaleń wymion u krów 388
15.1.2. Drogi przedostawania się bakterii do strzyków i wymion 391
15.1.3. Komórki somatyczne jako podstawowe kryterium diagnozowania mastitis 392
15.1.4. Typy zapalenia wymion u krów 394
15.1.5. Częstość występowania mastitis w stadach bydła mlecznego 395
15.2. Konsekwencje występowania zapalenia wymion u krów 396
15.2.1. Zmniejszanie wydajności mleka 396
15.2.2. Obniżanie przydatności technologicznej mleka 398
15.2.3. Ograniczanie płodności krów 399
15.3. Zapobieganie występowaniu zapaleń wymion u krów 400
15.3.1. Zapobieganie przenikaniu bakterii do wymion 400
15.3.2. Programy zapobiegające mastitis i ich zasadnicze elementy 401
15.4. Komórki somatyczne mleka w programach doskonalenia genetycznego bydła w Polsce i na świecie 403
15.4.1. Komórki somatyczne w indeksach selekcyjnych dla bydła mlecznego 403
15.4.2. Wykorzystanie markerów genetycznych w programie zwalczania mastitis 405
15.5. Współczesne możliwości diagnozowania i leczenia mastitis w stadach bydła mlecznego 406
15.5.1. Metody wykrywania podklinicznych stanów zapalnych wymion 406
15.5.2. Leczenie stanów zapalnych wymion u krów 409
15.5.2.1. Zasuszenie najlepszym okresem na leczenie podklinicznego mastitis u krów 411

16. CIAŁA KETONOWE – PRZYCZYNY I SKUTKI ICH OBECNOŚCI W MLEKU KRÓW 415
16.1. Przyczyny powstawania ketozy 415
16.2. Konsekwencje negatywnego bilansu energetycznego u krów mlecznych 416
16.3. Rodzaje ketoz u bydła 418
16.4. Objawy ketozy 419
16.5. Zapobieganie występowaniu ketozy 420
16.6. Potrzeba i możliwości diagnozowania ketozy 421
16.6.1. Diagnozowanie ketozy 421
16.6.2. Wysoka zawartość tłuszczu w mleku wskaźnikiem subklinicznej ketozy 422