Za darmo

ebook Działania wychowanków schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych. Socjologiczna analiza interakcji grupowych Piotr Chomczyński

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2014

W badaniach prowadzonych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich zdecydowałem się na zastosowanie podejścia jakościowego w projektowaniu, gromadzeniu i analizie materiału empirycznego. Innym, zdecydowanie ważniejszym, argumentem na rzecz przyjęcia tej metodologii, jak również związanych z nią technik jakościowych, jest sam temat badawczy, który koncentruje się wokół subtelnej i niełatwej do badania warstwy symbolicznej, związanej z zachodzącymi procesami grupowymi, wśród nich kwestią nabywania statusu, hierarchizacji, warunkującymi relacje między wychowankami, rytuałów degradacji i przejścia oraz wielu innych związanych z relacjami w małych grupach. Ten kierunek poszukiwań w naturalny sposób pozwolił mi oprzeć się także na nurcie interpretatywnym, zwłaszcza zaś na założeniach symbolicznego interakcjonizmu i teoriach naznaczania.

Wynikające z tych podejść koncepcje dotyczące natury działań społecznych, wytwarzanych przez aktorów społecznych symboli, w toku zachodzących pomiędzy nimi interakcji, jak również sposobów ich definiowania i interpretowania, są niezwykle przydatne zarówno na etapie eksploracji, jak i wyjaśniania badanych zjawisk.

Niniejsza książka kierowana jest, oprócz praktyków, także do przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych, których wiedza na temat badanych tutaj placówek może mieć charakter ogólnopoglądowy.

Spis treści ebooka Działania wychowanków schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych. Socjologiczna analiza interakcji grupowych

Wstęp 11

1. Perspektywa teoretyczna 15

1.1. Paradygmat interpretatywny jako język opisu rzeczywistości instytucji korekcyjnych 15
1.2. Początki symbolicznego interakcjonizmu i jego współczesna kontynuacja 17
1.3. Emocje z perspektywy interpretatywnej 36
1.3.1. Strategie radzenia sobie z emocjami negatywnymi z perspektywy interpretatywnej 46
1.4. Teorie naznaczania w ramach nurtu interpretatywnego 52

2. Organizacja jako przestrzeń negocjowania znaczeń. Perspektywa interpretatywna opisu organizacji 61

2.1. Zakłady poprawcze (ZP) i schroniska dla nieletnich (SdN) w Polsce jako instytucje totalizujące 67

3. Metodologia badań interakcji wychowanków zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich 73

3.1. Problemy metodologiczne i etyczne 73
3.2. Zasady triangulacji przyjęte w pracy 80
3.3. Narzędzia badawcze 81
3.3.1. Wywiad swobodny 82
3.3.2. Obserwacja uczestnicząca jawna 84
3.3.3. Analiza materiału filmowego 86
3.3.4. Analiza zdjęć 87
3.3.5. Analiza dokumentów w ramach badanych placówek 89
3.3.6. Analiza dokumentów „zewnętrznych” 90
3.4. Metoda badawcza. Podejście etnograficzne 91

4. Ramy formalne określające działalność zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich w Polsce 93

4.1. Najważniejsze akty prawne określające działalność zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich 93
4.2. Oficjalne cele zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich 94
4.3. Rodzaje zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich oraz warunki kwalifikacji do nich nieletnich 94
4.4. Organizacja zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich 99
4.5. Formalne narzędzia oddziaływania wobec wychowanków, czyli system środków dyscyplinarnych i nagród 100

5. Elementy podkultury więziennej w rzeczywistości schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych 103

5.1. Podkultura więzienna w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich w „przeszłości” 104
5.2. „Drugie życie” dzisiaj z perspektywy personelu i wychowanków 114
5.2.1. Uwarunkowania grypsowania 122
5.2.1.1. Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do wychowanków 122
5.2.1.1.1. Wychowankowie „doświadczeni” a „drugie życie” 123
5.2.1.1.2. Wychowankowie „z wolności” a „drugie życie” 126
5.2.1.2. Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do personelu 130
5.2.1.3. Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do specyfiki placówki 133
5.2.1.4. Uwarunkowania grypsowania w odniesieniu do okoliczności spoza placówki 135

6. Pojawienie się nowych wychowanków w placówce. Pierwsze kroki 139

6.1. Pojawienie się nowego wychowanka z perspektywy działań personelu 140
6.1.1. Miejsce pochodzenia wychowanka 141
6.1.2. Lektura akt sprawy 141
6.1.3. Pobyt w izbie przejściowej 142
6.1.4. Przyporządkowanie do grupy 144
6.1.5. Obserwacja i dyscyplinowanie 145
6.2. Pojawienie się nowego wychowanka z perspektywy działań podopiecznych 146
6.2.1. Wychowankowie doświadczeni 147
6.2.1.1. Udzielenie rekomendacji ze strony wychowanków z poprzedniej placówki 147
6.2.1.2. Weryfikacja tożsamości nowego poprzez wykorzystanie kontaktów spoza placówki 148
6.2.2. Wychowankowie „z wolności” 151
6.2.2.1. Weryfikacja tożsamości poprzez „okazywanie białka” 151
6.2.2.2. Testowanie 154
6.2.2.2.1. Sytuacje kreowane przez innych – testowanie 156
6.2.2.2.2. Sytuacje kreowane samodzielnie – „starania” 157
6.2.3. Uwarunkowania „wejścia” wspólne dla wychowanków „doświadczonych” i „z wolności” 160
6.2.3.1. Permanentna obserwacja 161
6.2.3.2. Powiązania rodzinne 162
6.2.3.3. Terytorializacja 164
6.2.3.4. Działania inicjowane przez wychowanków w celu kreowania ich publicznej tożsamości 165
6.2.3.4.1. Pierwsze wrażenie 165
6.2.3.4.2. Ujawnianie tożsamości „prawdziwej” lub kreowanie „nieprawdziwej” 166
6.2.3.4.3. Elementy „występu”. Fasady 170

7. Wyznaczniki statusu w grupie wśród dziewcząt i chłopców 177

7.1. Wyznaczniki pozycji w hierarchii, takie same w przypadku dziewcząt i chłopców 178
7.1.1. Przeszłość kryminalna 178
7.1.2. Wcześniejsze pobyty w placówkach opiekuńczych 181
7.1.3. Staż pobytu w zakładzie 182
7.1.4. Kompetencje osobowościowe 183
7.1.5. Skłonność do działań ryzykownych 184
7.1.6. Siła i sprawność fizyczna 185
7.1.7. Posiadanie talentów cenionych przez grupę 186
7.2. Wyznaczniki pozycji w hierarchii grup zakładowych różne w przypadku dziewcząt i chłopców 187
7.2.1. Zachowania homoseksualne 187
7.2.2. Udział w konflikcie 190
7.2.3. Relacje z personelem 192
7.3. Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście przejść statusowych 194

8. Emocje wychowanków w realiach zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich 197

8.1. Uwarunkowania emocji wśród dziewcząt i chłopców 198
8.1.1. Emocje powstające na skutek wzajemnych oddziaływań personelu i wychowanków 198
8.1.1.1. Naruszenie subiektywnych norm sprawiedliwości 198
8.1.1.2. Ingerencja w normy i wartości typowe dla środowiska dorastania wychowanka 200
8.1.1.3. Wprowadzanie dyscypliny lub jej egzekwowanie 201
8.1.2. Emocje powstające na skutek wzajemnych oddziaływań wychowanków 201
8.1.2.1. Pojawienie się nowego wychowanka 202
8.1.2.2. Występowanie mechanizmów „hierarchiotwórczych” 203
8.1.2.3. Naruszanie norm grupowych w zakresie przestrzegania hierarchii 204
8.1.2.4. Naruszenie subiektywnych norm sprawiedliwości 204
8.1.2.5. Relacje homoseksualne 205
8.2. Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście pojawiania się emocji negatywnych 205

9. Sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami wśród wychowanków 207

9.1. Wychowankowie „z wolności” 208
9.1.1. Strategie prezentacji siebie jako osoby bezbronnej 209
9.1.2. Strategia naśladownictwa bardziej doświadczonych kolegów 211
9.1.3. Strategia agresji werbalnej i fizycznej 212
9.2. Wychowankowie „doświadczeni” 214
9.2.1. Strategie akceptowane przez personel placówki 215
9.2.1.1. Realizacja pasji/hobby 216
9.2.1.2. Unikanie sytuacji konfliktowych 218
9.2.1.3. Niereagowanie na ataki innych 220
9.2.1.4. Koncentracja na przyszłości 222
9.2.2. Strategie warunkowo akceptowane 223
9.2.3. Strategie nieakceptowane przez personel placówki 225
9.2.3.1. Angażowanie się w konflikty w celu rozładowania napięcia 225
9.2.3.2. Stosowanie przemocy w momencie silnego wzburzenia emocjonalnego 227
9.2.3.3. Samookaleczenia 228
9.3. Zakład poprawczy a schronisko dla nieletnich w kontekście sposobów radzenia sobie z emocjami negatywnymi 230

10. Role przyjmowane przez wychowanków w grupie 233

10.1. Wychowankowie „znaczący” 234
10.1.1. Przywódcy 234
10.1.2. Żołnierze 240
10.2. Wychowankowie „mało znaczący” 242
10.2.1. Aspirujący 242
10.2.2. Frajerzy 242
10.3. Wychowankowie „na uboczu” 244
10.3.1. Szwajcarzy 244
10.3.2. Neofici 247
10.3.3. Świry 249
10.3.4. Umysłowo niepełnosprawni 250
10.3.5. Socjopaci/psychopaci 252
10.4. Wychowankowie nieakceptowani 254
10.4.1. Wychowankowie nie dbający o higienę – „brudasy” 254
10.4.2. Wychowankowie „uciążliwi” 256
10.4.3. Kozły ofiarne 256
10.4.4. Informatorzy 257
10.4.5. Cwele 260
10.4.6. Agresorzy wobec rodziny 261
10.4.7. „Majciarze” 262

11. Architektura a interakcje 265

11.1. Infrastrukturalne uwarunkowania kontroli wychowanków przez personel 267
11.2. Infrastrukturalne uwarunkowania interakcji wewnątrzgrupowych wśród wychowanków 276

12. Placówki wychowawcze w świetle wybranych teorii makrospołecznych. Inne możliwe ramy teoretyczne 287

12.1. Socjologia postmodernistyczna Zygmunta Baumana 288
12.2. Socjologia figuracyjna Norberta Eliasa 289
12.3. Teoria władzy Michela Foucaulta 291
12.4. Konstruktywizm strukturalistyczny w odniesieniu do habitusu Pierre’a Bourdieu 292

13. Zakończenie 295

14. Bibliografia 299

Podziękowania 313
Spis fotografii 315
Indeks osobowy 317
Od redakcji 323