ebook Elementy prywatne i publiczne w procesie cywilnym w świetle prac kodyfikacyjnych w Polsce (1918–1964) Studium historycznoprawne Anna Stawarska-Rippel

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania: 2015

Niniejsza praca jest historycznoprawnym studium, które po raz pierwszy w literaturze prawniczej przedstawia obraz zmagań kodyfikacyjnych w zakresie procedury cywilnej i ich uwarunkowań w Drugiej Rzeczypospolitej i Polsce Ludowej. Monografia traktuje o dziejach kodyfikowania polskiego procesu cywilnego na tle ewolucji tej gałęzi prawa w Europie i w świetle „rewolucji” w Polsce po drugiej wojnie światowej. Rozważania prowadzone są w kontekście zagadnienia elementów prywatnych i publicznych w procesie cywilnym, mających fundamentalne znaczenie dla kształtu i treści ustawy procesowej. Przedstawiono zarówno przebieg dwukrotnie podejmowanych w Polsce prac kodyfikacyjnych w zakresie procedury cywilnej, jak i dyskusję nad modelem ustawy procesowej w aspekcie wyznaczenia relacji pomiędzy jednostką a państwem. Monografia składa się z dwóch części: elementy prywatne i publiczne w postępowaniu spornym przed sądem pierwszej instancji oraz elementy prywatne i publiczne w systemie środków odwoławczych, które zostały poprzedzone obszernymi wprowadzeniami, zakreślającymi historyczno-polityczne, prawnoporównawcze i teoretyczne tło zasadniczych rozważań. Omówiono w nich ewolucję procesu cywilnego w XIX i XX w. w zachodniej Europie, a także odznaczający się wyraźną specyfiką socjalistyczny proces cywilny, jak też zagadnienie środków odwoławczych w nowożytnym procesie cywilnym w kontekście interesów państwa i jednostki. Studium zawiera elementy porównawcze. W odniesieniu do konstrukcji projektowanych w Polsce Odrodzonej wykraczają one poza dzielnicowe ustawy procesowe. Rozważania dotyczące dekodyfikacji i rekodyfikacji postępowania cywilnego w Polsce po drugiej wojnie światowej prowadzono z uwzględnieniem zmian zachodzących w prawie pozostałych państw demokracji ludowej w Europie oraz ich zasadniczego wzorca – radzieckiego postępowania cywilnego.

Spis treści ebooka Elementy prywatne i publiczne w procesie cywilnym w świetle prac kodyfikacyjnych w Polsce (1918–1964)

Spis treści

Wstęp / 9

Część pierwsza
Elementy prywatne i publiczne w postępowaniu spornym przed sądem pierwszej instancji

R o z d z i a ł 1
Uwagi wprowadzające / 19
1.1. Ewolucja procesu cywilnego w XIX I XX wieku / 19
1.2. Socjalistyczny proces cywilny / 29

R o z d z i a ł 2
Wstępne założenia i koncepcje zasad polskiego procesu cywilnego (1917–1918) / 35
2.1. Początki prac nad polską procedurą cywilną / 35
2.2. Status quo – dzielnicowe ustawy postępowania cywilnego / 40
2.3. Zasady procesu cywilnego w świetle uchwał komisji warszawskiej i obrad komisji krakowskiej / 44
2.4. „Ustność czytania” czy obszerna podstawa pisemna ustnej rozprawy? / 48
2.5. Problem zakresu władzy dyskrecjonalnej sędziego na tle rozwiązań w procedurze cywilnej austriackiej, węgierskiej, zuryskiej, berneńskiej oraz niemieckiej i rosyjskiej / 53
2.6. Przysięga czy przesłuchanie stron? / 65
2.7. Wpływ wyroków karnych na proces cywilny / 71
2.8. Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym / 75

R o z d z i a ł 3
Postępowanie sporne przed sądem pierwszej instancji w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Drugiej Rzeczypospolitej / 83
3.1. Sekcja prawa cywilnego procesowego / 83
3.1.1. Założenia kodyfikacji procesu cywilnego. Socjalizacja / 83
3.1.2. Skład sekcji postępowania cywilnego / 90
3.1.3. Prace sekcji postępowania cywilnego (przebieg prac) / 99
3.1.4. Dwa języki prawnicze / 108
3.2. Projekty o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji oraz ich późniejsze zmiany do noweli z 1932 roku / 110
3.2.1. Referat Józefa Skąpskiego – Postępowanie. Część ogólna / 110
3.2.2. Referat Franciszka Ksawerego Fiericha o postępowaniu przed sądami okręgowymi i koreferat Maurycego Allerhanda / 122
3.2.3. Projekt Tadeusza Dziurzyńskiego o postępowaniu przed sądami powiatowymi (grodzkimi) / 134
3.2.4. Projekt Jana Jakuba Litauera – Tytuł o dowodach / 138
3.2.5. Projekt Wiktoryna Mańkowskiego o wyrzeczeniach sądowych / 153

R o z d z i a ł 4
Postępowanie sporne w pierwszej instancji w pracach nad nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 20 lipca 1950 roku / 159
4.1. Zmiany prawa cywilnego procesowego przed nowelizacją z 20 lipca 1950 roku i ograniczanie drogi procesu cywilnego (postępowanie niesporne, państwowy arbitraż) / 159
4.2. Postępowanie przed pierwszą instancją w świetle prac Komisji Konsultacyjno‑Naukowej nad ustawą z 20 lipca 1950 roku / 168
4.3. Wzorzec radziecki w polskiej ustawie z 20 lipca 1950 roku / 182
4.4. Czechosłowacki (1950), bułgarski (1952) i węgierski (1952) kodeks postępowania cywilnego / 189

R o z d z i a ł 5
Postępowanie sporne przed pierwszą instancją w pracach nad nowym kodeksem postępowania cywilnego w Ministerstwie Sprawiedliwości w latach 1951–1955 / 197
5.1. Prace przygotowawcze Komisji Reformy Procesu Cywilnego / 197
5.2. Konsultacje wstępnych założeń projektu kodeksu postępowania cywilnego / 200
5.3. Konferencja procesualistów 26 listopada 1952 roku i kolejne redakcje projektu / 207

R o z d z i a ł 6
Postępowanie sporne przed pierwszą instancją w pracach Komisji Kodyfikacyjnej nad projektem kodeksu postępowania cywilnego i w pracach ministerialnych do uchwalenia kodeksu / 221
6.1. Wstępne założenia kodyfikacji procesu cywilnego / 221
6.2. Prace Zespołu Prawa Cywilnego Procesowego do ukończenia pierwszego czytania projektu / 224
6.3. Polityczne założenia drugiej redakcji projektu / 235
6.4. Uchwalenie projektu kodeksu postępowania cywilnego / 243

Część druga
Elementy prywatne i publiczne w systemie środków odwoławczych

R o z d z i a ł 1
Uwagi wprowadzające / 251
1.1. Środki odwoławcze w nowożytnym procesie cywilnym. Zagadnienia ogólne / 251
1.2. Środki odwoławcze w kontekście interesów pańtwa i jednostki / 255

R o z d z i a ł 2
Środki odwoławcze w kodeksach procedury cywilnej obowiązujących w Polsce po 1918 roku / 261
2.1. Niemiecki, austriacki i węgierski model rewizyjny / 261
2.1.1. Uwagi wstępne / 261
2.1.2. Odwołanie (apelacja) / 263
2.1.3. Rewizja / 266
2.2. Apelacja i kasacja w rosyjskiej ustawie postępowania cywilnego / 269

R o z d z i a ł 3
Wstępne założenia i koncepcje dotyczące środków odwoławczych przed powołaniem Komisji Kodyfikacyjnej Drugiej Rzeczypospolitej / 275
3.1. Kasacja, rewizja czy system pośredni? / 275
3.2. Prokurator w postępowaniu przed Sądem Najwyższym / 279
3.3. Kasacja na ziemiach polskich przed odzyskaniem niepodległości w 1918 roku / 283
3.4. Kasacja francuska / 288

R o z d z i a ł 4
Środki odwoławcze w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Drugiej Rzeczypospolitej / 293
4.1. Problem terminologii. Trzy posiedzenia sekcji postępowania cywilnego – narada ogólna / 293
4.2. Projekty o środkach odwoławczych i ich późniejsze zmiany do noweli z 1932 roku / 300
4.2.1. Projekt Tadeusza Dziurzyńskiego o apelacji / 300
4.2.2. Projekty postępowania przed Sądem Najwyższym / 306
4.2.2.1. Projekt Franciszka Ksawerego Fiericha / 306
4.2.2.2. Koreferat Józefa Skąpskiego / 310
4.2.2.3. Koreferat Jana Jakuba Litauera / 313
4.2.2.4. Koreferat Jerzego Trammera / 315
4.3. Posiedzenia sekcji postępowania cywilnego w dniach 4–8 czerwca 1923 roku / 316
4.4. Prace w podkomisji redakcyjnej. Zakończenie prac. Nowelizacja kodeksu (1932) / 319

R o z d z i a ł 5
Środki odwoławcze w pracach nad nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 20 lipca 1950 roku / 325
5.1. Trzy czy dwie instancje? Prace Komisji Konsultacyjno‑Naukowej nad nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego / 325
5.2. Krytyka ustawy z 20 lipca 1950 roku na konferencji procesualistów (1951) / 333
5.3. Charakter drugiej instancji w świetle socjalistycznego wzorca – przykład Polski i Węgier / 337
5.4. Rewizja nadzwyczajna i protest prokuratora w ustawodawstwie państw demokracji ludowej. Zakres recepcji rozwiązań radzieckich / 342
5.4.1. Wzorzec radziecki / 342
5.4.2. Wzruszanie prawomocnych orzeczeń z inicjatywy organu państwowego w Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii i NRD / 345

R o z d z i a ł 6
Środki odwoławcze w pracach nad nowym kodeksem postępowania cywilnego w Ministerstwie Sprawiedliwości w latach 1951–1955 / 349
6.1. Założenia ideologiczne prac Komisji Reformy Procesu Cywilnego / 349
6.2. Zakres konsultacji projektu kodeksu postępowania cywilnego / 353
6.3. Redakcje projektu kodeksu postępowania cywilnego / 357

R o z d z i a ł 7
Środki odwoławcze w pracach Komisji Kodyfikacyjnej nad projektem kodeksu postępowania cywilnego i w pracach ministerialnych do uchwalenia kodeksu / 361
7.1. Powrót do trzech instancji? Pierwsze zebranie ogólne Komisji Kodyfikacyjnej / 361
7.2. Referat Władysława Siedleckiego / 364
7.3. Wspólne posiedzenie zespołów ustroju sądów powszechnych, postępowania karnego i postępowania cywilnego / 367
7.4. Projekt Zespołu Prawa Cywilnego Procesowego uchwalony w pierwszym czytaniu. Krytyka projektu i jego późniejsze zmiany / 371

Zakończenie / 383

Bibliografia / 391
Źródła archiwalne / 391
Źródła drukowane / 391
Akty prawne / 395
Opracowania / 400

Summary / 423
Zusammenfassung / 427