ebook Europejski wiersz litanijny Witold Sadowski

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2018

Tematem publikacji jest poetyka europejskiego wiersza litanijnego, przedmiotem opisu – problematyka gatunku, rytmu i figur retorycznych oraz wersologia porównawcza, tłem zaś – kulturowa tożsamość Europy. Zagadnienia te są analizowane w ścisłym związku z rekonstrukcją implikowanej kosmologii litanii.

Autor dowodzi, że litania powstała jako próba przełożenia na rytm tekstu starożytnych wyobrażeń na temat czasoprzestrzeni świata. Strukturę tej czasoprzestrzeni trudno przedstawić na płaskiej mapie, oddają ją natomiast bizantyjskie mozaiki w sklepieniach półkolistych, gotyckie rozety witrażowe i właśnie – litania.

Badania obejmują okres od starożytności do połowy XIX wieku. Autor prowadzi Czytelnika tropem genezy i metamorfoz wiersza litanijnego od poezji staroegipskiej, biblijnej, syryjskiej i greckiej, przez twórczość w języku łacińskim, aż do literatur nowożytnej Europy (szczególnie w językach francuskim, włoskim i angielskim, także niemieckim oraz w językach słowiańskich, iberyjskich czy skandynawskich).

W świetle rozważań Autora wiersz litanijny – choć wykorzystywany przez poetów różnych narodowości i rozmaitych wyznań – był w okresie nowożytnym formą jednoczącą kulturowo Europę wokół wspólnego gatunkowego obrazu świata.

*********

European litanic verse. A different space-time

The publication deals with the poetics of European litanic verse. Its subject matter is genre, rhythm and rhetorical figures, as well as comparative versification, portrayed against the background of the cultural identity of Europe. These themes are analysed in close relation with a reconstruction of the implied philosophy of the litany, especially its cosmological principles. The study covers a period from antiquity to the middle of the 19th century.

*********

Witold Sadowski – literaturoznawca, pracownik naukowy Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, autor i redaktor książek na temat historii i teorii wiersza, genologii, związków między literaturą a sztukami plastycznymi, twórczości poetów polskich (współczesnych i dawniejszych) oraz form religijnych w poezji europejskiej.

Spis treści ebooka Europejski wiersz litanijny

Podziękowanie 9
Wykaz skrótów 10
Zasady cytowania 11
Zasady pisowni 11

WPROWADZENIE 13

Część pierwsza
POCHODZENIE WIERSZA LITANIJNEGO 25
Rozdział pierwszy
Starożytne próby litanii metrycznych 32
Rozdział drugi
Litania i matematyka 37
Rozdział trzeci
Geneza wiersza litanijnego w pieśni 44
Rozdział czwarty
Geneza wiersza litanijnego w prozie 56
Rozdział piąty
Wiersz litanijny jako embrionalna forma wiersza 71

Część druga
GATUNEK LITANII 81
Rozdział pierwszy
Pojęcie, nazwa i termin litanii 84
Rozdział drugi
Geny litanii 98
2.1 Gen ektenialny 102
2.2 Gen chairetyzmiczny 112
2.3 Gen polionimiczny 135
2.3.1 Egipski hymn henoteistyczny 136
2.3.2 Błogosławieństwa w hymnie monoteistycznym
143
a) Hymn trzech młodzieńców 148
b) Psalm 136 155
c) Hymny św. Efrema Syryjczyka 160
d) Powrót do Biblii 163
2.3.3 Bilans 170
2.4 Łączenie genów 173
2.4.1 Chairetyzmy bizantyjskie: gen polionimiczny
+ gen chairetyzmiczny 174
2.4.2 Litania do Wszystkich Świętych: gen
polionimiczny + gen ektenialny 184
a) Lista maksym 197
b) Lista bohaterów 201
c) Zaklęcie katalogowe i lorica 208
2.4.3 Litania loretańska: gen polionimiczny + gen
ektenialny + gen chairetyzmiczny 220

Część trzecia
LITANIA – GATUNKOWY OBRAZ ŚWIATA 225
Rozdział pierwszy
Struktura obrazu świata 228
1.1 Co to jest gatunkowy obraz świata? 228
1.2 Czasoprzestrzeń koncentryczna 236
1.2.1 Paradoks okręgu 237
1.2.2 Artystyczne konceptualizacje
czasoprzestrzeni koncentrycznej 242
1.3 Semantyka komponentów litanii 248
1.3.1 Podstawowy schemat dwukomponentowy 248
1.3.2 Schematy z trzema i czterema komponentami
251
1.3.3 Tendencje redukcyjne w kierunku jednego
komponentu 259
1.3.4 Wnioski i konsekwencje 264
a) Technika wycinka i technika przekroju 265
b) Wyliczenia nielitanijne 267
c) Konsekwencje teologiczne 271
1.4 Układ komunikacyjny litanii 272
1.4.1 Nadadresat 273
1.4.2 Podmiot uprawniony do wypowiedzi 274
1.4.3 Semantyka apostrofy 278
1.4.4 Pośrednictwo 280
1.5 Problem czasu 285
Rozdział drugi
Antonomazja 290
2.1 Antonomazja w tradycji retorycznej 291
2.2 Antonomazja w kontekście innych tropów i zjawisk
językowych 297
2.3 Przedziwne imiona 304
2.4 Wieloimienność 308
2.5 Antonomazje w działaniu 315
2.6 Narracja litanijna 324

Część czwarta
POWSTANIE I ROZWÓJ LITANII POETYCKICH 339
Rozdział pierwszy
Podziały w Kościele, podziały w poezji 343
1.1 Gen ektenialny w litanii kościelnej i poetyckiej
347
1.2 Gen chairetyzmiczny w litanii kościelnej i
poetyckiej 349
1.3 Specyfika litanii poetyckiej w kontekście
pobożności prywatnej 354
Rozdział drugi
Równoległe funkcjonowanie genu polionimicznego w nurcie poetyckim 357
Rozdział trzeci
Wersyfikacja litanii kościelnej i poetyckiej 373
Rozdział czwarty
Sztuka parafrazy, komentarza i autokomentarza 380
4.1 Poetyckie parafrazy litanii kościelnych 382
4.2 Poetyckie komentarze do litanii kościelnych 384
4.2.1 Etap średniowieczny 385
4.2.2 Etap poreformacyjny 387
4.3 Autokomentarz jako specyficzna technika litanii
poetyckiej 395
Rozdział piąty
Związki litanii z innymi gatunkami 400
5.1 Litania a sonet 400
5.2 Litania a pozostałe gatunki średniowieczne 405
5.3 Litania a gatunki nowożytne 411
Rozdział szósty
Interpretacje – reinterpretacje – eksperymenty 419
6.1 Interpretacje zasobów gatunkowych 419
6.2 Reinterpretacje zasobów gatunkowych 429
6.3 Eksperymenty z gatunkowym obrazem świata 438

Podsumowanie 448
Wybór bibliografii 451
Summary 461
Indeks osób 463
Indeks rzeczowy 470