ebook Historia państwa i prawa polskiego. Tom I (966-1795) Wacław Uruszczak

Wydawca: Wolters Kluwer

Rok wydania: 2015

Publikacja ukazuje ewolucję ustrojową państwa polskiego i następujące kolejno przekształcenia jego instytucji politycznych i prawnych. Polska jako państwo powstała w X wieku. Pod koniec wieku XVIII - w wyniku rozbiorów dokonanych przez Austrię, Prusy i Rosję - utraciła niepodległość, aby następnie w 1918 roku odrodzić się jako wolna Rzeczpospolita. W tym czasie zmieniały się jej terytorium, struktury społeczne, formy rządu, instytucje władzy i prawo. Zmiany te były wymuszane okolicznościami obiektywnymi, a zarazem wpływ na nie mieli konkretni ludzie odgrywający rolę liderów, w szczególności panujący książęta i królowie oraz osoby przynależące do elity społecznej i narodowej.

Na tle innych publikacji tego rodzaju podręcznik ten wyróżnia się nowatorskim ujęciem tematu, lekkością języka i aktualnością prezentowanej wiedzy. Jego lektura wzbogaca znajomość zagadnień Polski przedrozbiorowej, kreśląc wolny od uprzedzeń i zgodny z prawdą historyczną obraz instytucji ustrojowych i prawnych z uwzględnieniem praktyki ich funkcjonowania. Wiedza z tego zakresu umożliwia głębsze poznanie przeszłości państwa i tym samym przygotowuje do podjęcia wyzwań, jakie stoją przed współczesnym pokoleniem Polaków.

Adresaci:
Opracowanie jest przeznaczone przede wszystkim dla studentów prawa, historii, politologii i wszystkich innych kierunków, które w swym programie mają zajęcia z historii ustroju i prawa polskiego. Może też w wysokim stopniu zaspokoić potrzeby poznawcze czytelników zainteresowanych przeszłością Polski.

Spis treści ebooka Historia państwa i prawa polskiego. Tom I (966-1795)

Przedmowa , str. 17

Rozdział 1
Zagadnienia wstępne , str. 19

1. Przedmiot historii państwa i prawa polskiego , str. 19
2. Historia dyscypliny , str. 20
3. Pojęcie prawa i państwa , str. 24
3.1. Prawo , str. 24
3.2. Państwo , str. 26
4. Periodyzacja historii państwa i prawa polskiego , str. 29

Rozdział 2
Monarchia piastowska (966-1370) , str. 34

1. Geneza polskiej państwowości , str. 34
2. Charakterystyka ogólna , str. 37
3. Zasady ustrojowe , str. 39
3.1. Zasada monarchicznej formy rządu , str. 39
3.2. Zasada suwerenności państwa polskiego , str. 43
3.3. Zasada stratyfikacji społeczeństwa , str. 46
3.4. Zasada powiązania państwa i Kościoła katolickiego , str. 52
3.5. Zasada koncentracji władzy w osobie władcy , str. 56
3.6. Zasada personalizacji władzy państwowej , str. 60
3.7. Zasada hierarchicznej struktury urzędów państwowych , str. 62
3.8. Zasada rozporządzalności terytorium państwa przez władcę , str. 66
3.9. Zasada dziedziczności tronu , str. 67
3.10. Zasada ponoszenia ciężarów osobistych i majątkowych na rzecz państwa przez jego mieszkańców , str. 69
4. Źródła prawa w monarchii piastowskiej , str. 70
4.1. Źródła materialne. Prawo boże , str. 70
4.2. Źródła formalne , str. 71
4.2.1. Zwyczaj i prawo zwyczajowe , str. 71
4.2.2. Prawo stanowione, czyli ustawowe , str. 74
4.2.2.1. Przywileje , str. 74
4.2.2.2. Statuty , str. 77
4.2.2.3. Statuty Kazimierza Wielkiego , str. 78
4.2.2.4. Samodzielne ustawodawstwo królewskie , str. 81
4.2.2.5. Umowy międzypaństwowe , str. 82
4.2.3. Prawa obce , str. 83
4.2.3.1. Źródła prawa kościelnego , str. 83
4.2.3.1.1. Źródła powszechnego prawa kanonicznego , str. 83
4.2.3.1.2. Prawo kościelne partykularne , str. 84
4.2.3.1.3. Znaczenie prawa kanonicznego dla rozwoju prawa polskiego , str. 85
4.2.3.2. Prawo niemieckie w Polsce , str. 86
4.2.3.2.1. Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel, Speculum Saxonum) , str. 87
4.2.3.2.2. Weichbild magdeburski (Ius municipale Magdeburgense) , str. 87
4.2.3.2.3. Ortyle , str. 87
4.2.3.2.4. Prawo chełmińskie , str. 88
4.2.3.2.5. Prawo lubeckie , str. 88
4.2.3.2.6. Przywileje miejskie , str. 89
4.2.3.2.7. Wilkierze, czyli statuty miejskie , str. 90
4.2.3.3. Prawo lenne , str. 90
4.3. Dokumenty i ich znaczenie. Notariat publiczny , str. 91
4.3.1. Definicja i rodzaje dokumentu , str. 91
4.3.2. Forma dokumentu , str. 92
4.3.3. Recepcja dokumentu w Polsce , str. 93
4.3.4. Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce , str. 94
4.4. Nauka prawa , str. 94
5. Prawo sądowe , str. 95
5.1. Organizacja sądów i postępowanie sądowe , str. 95
5.1.1. Sądy książęce prawa polskiego , str. 95
5.1.2. Sądy prawa niemieckiego , str. 97
5.1.3. Sądy kościelne , str. 97
5.1.4. Niezawisłość sędziowska , str. 98
5.1.5. Postępowanie sądowe , str. 99
5.1.5.1. Proces polski , str. 99
5.1.5.2. Proces sądowy kościelny , str. 100
5.2. Prawo prywatne , str. 101
5.2.1. Prawo osobowe i rodzinne , str. 101
5.2.1.1. Podmioty prawa , str. 101
5.2.1.2. Małżeństwo i rodzina , str. 103
5.2.1.3. Inne podmioty zbiorowe , str. 105
5.2.2. Prawo rzeczowe , str. 106
5.2.3. Zobowiązania , str. 109
5.2.4. Spadkobranie (dziedziczenie) , str. 111
5.3. Prawo karne , str. 113
5.3.1. Przestępstwa i ich karanie , str. 113
5.3.2. Rodzaje kar , str. 116
5.4. Kultura prawna , str. 117

Rozdział 3
Monarchia Andegawenów i Jagiellonów (1370-1572) , str. 119

1. Charakterystyka epoki. Unia z Królestwem Węgierskim i Wielkim Księstwem Litewskim , str. 119
2. Zasady ustrojowe monarchii Andegawenów i Jagiellonów , str. 121
2.1. Zasada stanowo-korporacyjnego podziału społeczeństwa , str. 121
2.2. Zasada powiązania państwa i Kościoła katolickiego , str. 128
2.3. Zasada tolerancji religijnej , str. 130
2.4. Zasada suwerenności Korony Królestwa , str. 131
2.5. Zasada monarchiczno-arystokratycznej formy rządu , str. 132
2.6. Zasada ustroju parlamentarnego , str. 136
2.7. Zasada elekcyjności tronu , str. 141
2.8. Zasada nadrzędności prawa , str. 142
2.9. Zasada integralności terytorialnej Królestwa Polskiego , str. 143
2.10. Zasady podziału władzy państwowej i hierarchicznej struktury urzędów (król - urzędy - sejm) , str. 145
2.11. Zasada zróżnicowanych obowiązków ludności w zakresie obronności i skarbowości , str. 150
2.12. Zasada samorządności , str. 152
3. Źródła prawa , str. 157
3.1. Źródła materialne , str. 157
3.2. Źródła formalne , str. 157
3.2.1. Ustawodawstwo królewskie , str. 157
3.2.1.1. Przywileje generalne , str. 158
3.2.1.2. Przywileje inkorporacyjne , str. 159
3.2.1.3. Przywileje konfirmacyjne , str. 160
3.2.1.4. Statuty królewskie , str. 160
3.2.1.5. Dekrety, edykty, ordynacje , str. 162
3.2.1.6. Przywileje jednostkowe , str. 162
3.2.2. Konstytucje sejmowe , str. 162
3.2.3. Ustawodawstwo lokalne , str. 164
3.2.4. Akty prawodawcze organów administracyjnych , str. 165
3.2.5. Prawo zwyczajowe , str. 165
3.2.6. Kodyfikacja prawa pospolitego , str. 166
3.2.7. Kodyfikacje partykularne , str. 172
3.2.8. Recepcja prawa rzymskiego w Polsce , str. 174
3.2.9. Księgi sądowe , str. 175
3.2.10. Księgi urzędów , str. 177
3.2.11. Prawo miejskie , str. 179
3.2.11.1. Źródła podstawowe , str. 179
3.2.11.2. Próba kodyfikacji prawa miejskiego , str. 180
3.2.11.3. Przywileje królewskie , str. 180
3.2.11.4. Wilkierze , str. 180
3.2.11.5. Konstytucje sejmowe w sprawach miejskich , str. 181
3.2.11.6. Ortyle , str. 181
3.2.12. Prawo kościelne , str. 181
3.2.12.1. Charakterystyka ogólna , str. 181
3.2.12.2. Statuty synodalne i ich kodyfikacje , str. 182
3.2.12.3. Księgi kościelne , str. 183
3.2.12.4. Prawo kościoła prawosławnego , str. 183
3.2.13. Prawo wiejskie , str. 183
3.2.14. Nauka prawa w XV-XVI w. , str. 184
3.2.14.1. Ośrodki kształcenia , str. 184
3.2.14.2. Nauka prawa , str. 185
3.2.15. Kultura prawna , str. 186

Rozdział 4
Rzeczpospolita Obojga Narodów (1569/1572-1795) , str. 189

1. Powstanie Rzeczypospolitej - Unia Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1569 r. , str. 189
2. Charakterystyka ogólna , str. 190
3. Zasady ustrojowe , str. 190
3.1. Zasada podziału stanowego społeczeństwa , str. 191
3.2. Zasada wolności obywatelskich szlachty , str. 192
3.3. Zasada równości szlachty , str. 194
3.4. Zasada upośledzenia prawnego mieszczaństwa , str. 195
3.5. Zasada poddaństwa chłopów , str. 197
3.6. Zasada powiązania państwa i Kościoła katolickiego , str. 198
3.7. Zasada tolerancji religijnej (pokoju religijnego) , str. 200
3.8. Zasada poszanowania praw mniejszości etnicznych , str. 202
3.9. Zasada suwerenności (samowładności i niepodległości) Rzeczypospolitej , str. 203
3.10. Zasada suwerenności narodu szlacheckiego , str. 204
3.11. Zasada mieszanej (monarchiczno-republikańskiej) formy rządu , str. 205
3.12. Zasada jedności Rzeczypospolitej , str. 206
3.13. Zasada podziału władzy , str. 209
3.14. Zasada ustroju parlamentarnego , str. 209
3.15. Zasada elekcyjności tronu , str. 210
3.16. Zasada nadrzędności prawa (zasada praworządności) , str. 212
3.17. Zasada poszanowania partykularnych odrębności prawnych prowincji i ziem , str. 214
3.18. Zasada odpowiedzialności głowy państwa (króla) , str. 214
3.19. Zasady dożywotniości i niepołączalności urzędów , str. 215
3.20. Zasada samorządności , str. 216
3.21. Zasada jednomyślności , str. 220
3.22. Prawo wolnego głosu i wolnego sprzeciwu (liberum veto) , str. 221
3.23. Zasada wyboru sędziów , str. 222
4. Źródła prawa , str. 223
4.1. Źródła materialne - prawo boże , str. 223
4.2. Źródła formalne , str. 223
4.2.1. Prawa fundamentalne. Ustawy zasadnicze , str. 224
4.2.2. Ustawy - konstytucje sejmowe , str. 228
4.2.3. Ustawy konfederackie , str. 230
4.2.4. Uchwały sejmikowe , str. 231
4.2.5. Prawo zwyczajowe , str. 232
4.2.6. Senatus consulta , str. 232
4.2.7. Traktaty międzynarodowe , str. 233
4.2.8. Akty królewskie , str. 234
4.2.9. Rezolucje Rady Nieustającej , str. 235
4.2.10. Akty prawodawcze innych władz administracyjnych i sądowych, centralnych i lokalnych , str. 235
4.2.11. Prawa partykularne , str. 236
4.2.12. Próby kodyfikacji prawa polskiego w epoce oświecenia , str. 240
4.2.13. Prawo miejskie - ustawy miejskie - księgi miejskie , str. 245
4.2.14. Prawo wiejskie - ustawy wiejskie , str. 247
4.2.15. Prawo kościelne , str. 248
4.2.16. Akty prawne insurekcji kościuszkowskiej , str. 249
4.2.17. Nauka prawa w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (XVI-XVIII wieku) , str. 250

Rozdział 5
Sądownictwo i prawo sądowe w monarchii Andegawenów i Jagiellonów oraz w I Rzeczypospolitej (1370-1795) , str. 255

1. Sądownictwo , str. 255
1.1. Zasady ustrojowe sądownictwa , str. 255
1.1.1. Zasada sądów stanowych i wspólnotowych , str. 255
1.1.2. Zasada kolegialności sądów , str. 256
1.1.3. Zasada wybieralności sędziów , str. 256
1.1.4. Zasada instancyjności , str. 257
1.1.5. Zasada niezawisłości sędziów , str. 257
1.1.6. Zasada odpowiedzialności sędziów za wydany wyrok , str. 258
1.1.7. Zasada oddzielenia sądów od władzy administracyjnej , str. 258
1.1.8. Prawo łaski , str. 258
2. Organizacja sądów w XIV-XVIII w. , str. 259
2.1. Sądy szlacheckie , str. 259
2.2. Sądy miejskie , str. 265
2.3. Sądy wiejskie , str. 266
2.4. Sądy kościelne , str. 266
2.5. Adwokatura , str. 267
2.6. Instygatorzy , str. 268
2.7. Reforma sądownictwa w czasach Sejmu Wielkiego (1788-1792) , str. 268
2.8. Sądy nadzwyczajne insurekcji kościuszkowskiej (1794) , str. 270
3. Postępowanie sądowe , str. 271
3.1. Charakterystyka ogólna , str. 271
3.2. Postępowanie w sądach prawa polskiego , str. 272
3.2.1. Właściwość sądowa , str. 272
3.2.2. Strony procesowe , str. 273
3.2.3. Pozwanie , str. 274
3.2.4. Terminy, dylacje, ferie sądowe , str. 276
3.2.5. Wokanda , str. 277
3.2.6. Rozprawa , str. 278
3.2.7. Dowody , str. 279
3.2.8. Wyrok , str. 283
3.2.9. Proces niestanny , str. 284
3.2.10. Środki odwoławcze , str. 285
3.2.11. Egzekucja wyroków sądowych , str. 287
3.2.12. Postępowanie konkursowe , str. 288
3.2.13. Opłaty sądowe. Koszty postępowania , str. 288
3.2.14. Odrębności procesowe w sprawach karnych , str. 289
3.2.14.1. Postępowanie per inquisitionem. Proces mieszany , str. 289
3.2.14.2. Środki zapobiegawcze , str. 291
3.2.15. Postępowania szczególne , str. 292
3.2.16. Postępowanie polubowne , str. 294
3.3. Postępowanie w sądach miejskich , str. 295
3.4. Postępowanie w sądach wiejskich , str. 297
4. Prawo prywatne , str. 299
4.1. Charakterystyka ogólna , str. 299
4.2. Podmioty prawa , str. 301
4.2.1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych , str. 301
4.3. Prawo małżeńskie osobowe , str. 302
4.4. Prawo małżeńskie majątkowe , str. 304
4.5. Prawo rodzinne i opiekuńcze , str. 306
4.5.1. Stosunki rodzinne , str. 306
4.5.2. Opieka , str. 307
4.6. Prawo spadkowe , str. 307
4.6.1. Dziedziczenie ustawowe (beztestamentowe) , str. 307
4.6.2. Dziedziczenie testamentowe , str. 310
4.6.3. Dziedziczenie prawem kaduka (iure caduco) , str. 311
4.6.4. Działy spadkowe , str. 311
4.6.5. Ordynacje , str. 312
4.7. Prawo rzeczowe , str. 312
4.7.1. Rzeczy , str. 312
4.7.2. Posiadanie. Ochrona posiadania , str. 314
4.7.3. Własność , str. 315
4.7.3.1. Treść prawa własności , str. 315
4.7.3.2. Współwłasność. Niedział rodzinny , str. 317
4.7.3.3. Ograniczenia własności , str. 318
4.7.3.4. Ochrona własności , str. 319
4.7.3.5. Nabycie własności , str. 320
4.7.4. Ograniczone prawa rzeczowe , str. 322
4.7.4.1. Wolności , str. 322
4.7.4.2. Użytkowanie rzeczy , str. 323
4.7.4.3. Ciężary realne. Wyderkaf , str. 323
4.7.4.4. Zastaw , str. 324
4.8. Prawo zobowiązań , str. 326
4.8.1. Zobowiązania z umów (ex contractu) , str. 326
4.8.1.1. Zawarcie umowy , str. 326
4.8.1.2. Ograniczenia wolności umów , str. 328
4.8.1.3. Causa contractus , str. 330
4.8.1.4. Utwierdzenie i umocnienie zobowiązań , str. 330
4.8.1.5. Umowy typowe , str. 333
4.8.2. Zobowiązania z czynów niedozwolonych , str. 340
4.8.3. Zobowiązania z mocy prawa (ex lege) , str. 341
4.8.4. Wygaśnięcie zobowiązań , str. 342
4.8.4.1. Zapłata , str. 342
4.8.4.2. Egzekucja przymusowa , str. 343
4.8.4.3. Śmierć dłużnika lub wierzyciela , str. 344
4.8.4.4. Dawność (praescriptio) , str. 344
4.8.4.5. Potrącenie , str. 344
4.8.4.6. Porozumienie stron (nowacja) , str. 345
5. Prawo karne , str. 345
5.1. Charakterystyka ogólna , str. 345
5.2. Pojęcie przestępstwa , str. 347
5.3. Związek przyczynowy , str. 348
5.4. Podmiot przestępstwa , str. 348
5.4.1. Odpowiedzialność indywidualna. Wyjątki , str. 348
5.4.2. Udział w przestępstwie , str. 349
5.4.3. Współsprawstwo i pomocnictwo , str. 349
5.4.4. Podżeganie , str. 350
5.4.5. Poplecznictwo , str. 350
5.5. Usiłowanie , str. 350
5.6. Podmiotowa strona przestępstwa , str. 351
5.6.1. Wina umyślna , str. 351
5.6.2. Wina nieumyślna , str. 352
5.7. Okoliczności wykluczające karalność , str. 353
5.7.1. Szczególne uprawnienia , str. 353
5.7.2. Obrona konieczna , str. 353
5.7.3. Zemsta, dozwolona samopomoc , str. 354
5.7.4. Czynny żal , str. 355
5.7.5. Łaska królewska , str. 355
5.7.6. Ugoda z pokrzywdzonym , str. 355
5.7.7. Dawność , str. 356
5.7.8. Zgoda potencjalnego pokrzywdzonego , str. 356
5.7.9. Stan wyższej konieczności , str. 356
5.7.10. Rozkaz , str. 357
5.7.11. Błąd , str. 357
5.7.12. Nieletniość, upośledzenie umysłowe , str. 357
5.8. Zbieg przestępstw , str. 358
5.9. Kara , str. 358
5.9.1. Cele kary , str. 358
5.9.2. Zasady wymiaru kary , str. 360
5.9.2.1. Kara odpowiednia , str. 360
5.9.2.2. Okoliczności wpływające na wymiar kary , str. 360
5.9.3. Kary publiczne , str. 362
5.9.3.1. Kara śmierci , str. 363
5.9.3.2. Kary na ciele , str. 363
5.9.3.3. Infamia , str. 364
5.9.3.4. Kary na wolności , str. 365
5.9.3.5. Utrata urzędu , str. 367
5.9.3.6. Kary majątkowe publiczne , str. 367
5.9.3.7. Kary arbitralne , str. 368
5.9.4. Kary prywatne , str. 369
5.9.4.1. Kary pieniężne , str. 369
5.9.4.2. Zadośćuczynienie moralne , str. 370
5.9.5. Kary kościelne , str. 370
5.9.6. Zakłady (vadia) , str. 371
5.9.7. Struktura kar , str. 372
5.10. Rodzaje przestępstw , str. 372
5.10.1. Przestępstwa publiczne i prywatne , str. 372
5.10.2. Obraza majestatu królewskiego (crimen laesae maiestatis) i zdrada państwa (crimen perduellionis) , str. 373
5.10.3. Przestępstwa przeciwko interesom skarbowym państwa , str. 374
5.10.4. Przestępstwa przeciwko religii i Kościołowi katolickiemu , str. 376
5.10.5. Pogwałcenie miru sądów i zgromadzeń szlacheckich , str. 379
5.10.6. Przestępstwa urzędnicze , str. 379
5.10.7. Przestępstwa wojskowe , str. 380
5.10.8. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości , str. 381
5.10.9. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu publicznemu , str. 383
5.10.10. Przestępstwa przeciwko interesom pospolitym , str. 384
5.10.11. Przestępstwa przeciwko ludności żydowskiej , str. 385
5.10.12. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu , str. 385
5.10.13. Przestępstwa przeciwko czci szlacheckiej , str. 388
5.10.14. Przestępstwa przeciwko obyczajności publicznej , str. 388
5.10.15. Przestępstwa przeciwko własności prywatnej , str. 389
5.10.16. Gwałty na osobie , str. 391
5.10.17. Gwałty na mieniu i szkody ziemskie , str. 391
5.10.18. Zbiegostwo poddanych , str. 392

Epilog
Rozbiory I Rzeczypospolitej. Przyczyny i skutki , str. 394

1. ",Zadawnione rządu naszego wady", , str. 394
2. Rozbiory I Rzeczypospolitej , str. 395
3. Przyczyny i skutki rozbiorów , str. 397

Ilustracje , str. 401

Bibliografia (wybór) , str. 409

Indeks osobowy , str. 435

Indeks przedmiotowy , str. 449