ebook Historia Polski do 1572 Tomasz Jurek, Edmund Kizik

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2013

Książka jest najnowszą syntezą historii Polski średniowiecznej, wydaną w nowej prestiżowej serii Historia Polski Wydawnictwa Naukowego PWN, komplementarną w stosunku do wydanego wcześniej podręcznika Urszuli Augustyniak Historia Polski 1572–1795.
Struktura pracy jest niezwykle przejrzysta i przystępna dydaktycznie. Autorzy zaczynają narrację od wstępu, następnie omawiają wykorzystane materiały źródłowe, a w kolejnych częściach w porządku chronologicznym barwnie opisują: pradzieje ziem polskich, pierwszą i drugą monarchię piastowską, okres rozbicia dzielnicowego, władztwo węgierskie, zjednoczenie królestwa polskiego i okres dynastii jagiellońskiej. Każdy rozdział rozpoczynają przydatnym ogólnym zarysem polityczno-społecznym danego okresu dziejów europejskiego średniowiecza. W swoim wykładzie prezentują m.in. relacje Polski z sąsiadami, organizację kościelną, rozwój miast i tworzenie się warstwy mieszczańskiej oraz problemy osadnictwa. Dzięki spójnej narracji pozwalają uchwycić ciągłość procesów cywilizacyjnych w Polsce, często stosując także perspektywę porównawczą i odpowiednie odniesienia do innych państw średniowiecznych. Ciekawie omawiają też tworzenie się świadomości narodowej ludności zamieszkującej ziemie polskie oraz wszelkie zmiany: terytorialne, demograficzne, ustrojowe, gospodarcze i kulturowe.
Nowoczesne ujęcie badawcze, ustalenia oparte na najaktualniejszych wynikach badań archeologicznych i historycznych oraz bardzo przystępny styl i język autorów sprawią też, że podręcznik zastąpi poprzednie, mniej aktualne syntezy dziejów Polski średniowiecznej funkcjonujące z braku nowszych ujęć w dydaktyce akademickiej.
Podręcznik polecany dla studentów i wykładowców historii i innych kierunków humanistycznych i społecznych, gdzie prowadzone są zajęcia z historii Polski: historii sztuki, kulturoznawstwie, filologii polskiej, politologii, dziennikarstwie, bibliotekoznawstwie i informacji naukowej, pedagogice czy socjologii. Rekomendowany również dla nauczycieli i ambitnych uczniów szkół średnich.

Tomasz Jurek – profesor, pracownik Instytutu Historii PAN. Specjalizuje się w historii Polski średniowiecznej. Autor i redaktor naukowy monografii, podręczników, haseł do słowników i leksykonów oraz artykułów naukowych, m.in.: Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274–1309) (2006), Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne (2006).

Edmund Kizik – profesor, pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego i Instytutu Historii PAN. Specjalizuje się w historii nowożytnej, a zwłaszcza społecznej historii kultury i gospodarki regionu hanzeatyckiego. Autor książek, artykułów, recenzji, m.in.: Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku (1994), Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII wieku. Studium z nowożytnej kultury funeralnej (1998).

Spis treści ebooka Historia Polski do 1572

Wstęp 11
Rozdział 1. Obraz dziejów (Tomasz Jurek) 15
1.1. Źródła 15
1.2. Wizje historiografii 27
Rozdział 2. Środowisko naturalne i klimat (Tomasz Jurek) 33
Rozdział 3. Początki Polski (Tomasz Jurek) 40
3.1. W pradziejach 40
3.2. Europa wczesnośredniowieczna i powstawanie państw słowiańskich 46
3.3. Narodziny władzy Piastów 50
3.3.1. Polska plemienna 50
3.3.2. Początki władzy państwowej 53
3.4. Budowa podstaw terytorialnych monarchii: Mieszko I 56
3.4.1. Rozwój władztwa piastowskiego 56
3.4.2. Kontakty z sąsiednimi potęgami 57
3.4.3. Osiągnięcia Mieszka I 59
3.5. Mocarstwowa polityka Bolesława Chrobrego (992–1025) 61
3.5.1. Współpraca z cesarzem Ottonem III 61
3.5.2. Wojna z Niemcami 62
3.5.3. Schyłkowe lata 66
3.6. Od kiedy Polska? 67
3.7. Władza i społeczeństwo w monarchii pierwszych Piastów 69
3.7.1. Obszar i ludność państwa 69
3.7.2. Gospodarka 70
3.7.3. Społeczeństwo 73
3.7.4. Struktury władzy 75
3.7.5. Początki Kościoła 78
3.7.6. Początki tożsamości państwowej 79
3.7.7. Koszty budowy państwa 81
3.8. Kryzys i upadek monarchii piastowskiej 82
3.8.1. Mieszko II 82
3.8.2. Rozpad monarchii 84
Rozdział 4. Druga monarchia piastowska (Tomasz Jurek) 86
4.1. Rozkwit średniowiecza 86
4.2. Odbudowa monarchii piastowskiej: Kazimierz Odnowiciel (1039–1058) 89
4.2.1. Książę-odnowiciel 89
4.2.2. Polityka zagraniczna Kazimierza Odnowiciela 90
4.3. Nawrót do polityki mocarstwowej: Bolesław II Szczodry (1058–1079) 92
4.4. Władysław Herman (1079–1102) 95
4.4.1. Polityka zagraniczna 95
4.4.2. Konflikty wewnętrzne 97
4.5. Bolesław III Krzywousty (1102–1138) 98
4.5.1. Walka o władzę 98
4.5.2. Przesilenie wewnętrzne 100
4.5.3. Sprawa pomorska 102
4.6. Seniorat: Władysław II (1138–1146), Bolesław IV Kędzierzawy (1146–1173), Mieszko III Stary (1173–1177) 106
4.6.1. Statut sukcesyjny Krzywoustego 106
4.6.2. Władysław II Wygnaniec 107
4.6.3. Bolesław IV Kędzierzawy 109
4.6.4. Mieszko III Stary 112
4.7. Od monarchii do poliarchii: Kazimierz II Sprawiedliwy (1177–1194) i Mieszko III Stary (1194–1202) 113
4.7.1. Obalenie senioratu 113
4.7.2. Dwuwładza 114
4.7.3. Rozkład jedności państwa 116
4.8. Bilans polityczny drugiej monarchii piastowskiej 118
4.9. Kraj, gospodarka, społeczeństwo 120
4.9.1. Obszar i ludność państwa 120
4.9.2. Gospodarka 122
4.9.3. Społeczeństwo i jego przemiany 123
4.9.4. Handel 130
4.10. Organizacja państwa 131
4.10.1. Władza książęca 131
4.10.2. Dwór 134
4.10.3. Zarząd terytorialny 135
4.10.4. Skarbowość 136
4.11. Kościół 141
4.11.1 Upadek i odbudowa organizacji kościelnej 141
4.11.2. Rozbudowa struktur 143
4.11.3. Uposażenie Kościoła 146
4.11.4. Kler 148
4.12. Kultura duchowa i sztuka 149
4.12.1. Sztuka 149
4.12.2. Piśmiennictwo 153
4.12.3. Religijność 156
4.12.4. Tożsamość narodowa 158
Rozdział 5. Przełomowy wiek XIII (Tomasz Jurek) 161
5.1. Europa trzynastowieczna 161
5.2. Rozbicie dzielnicowe (1202–1241) 164
5.2.1. Utrwalenie podziałów (1202–1227) 164
5.2.2. Lata zamętu (1227–1241) 170
5.3. „Wielkie Bezkrólewie” (1241–1288) 177
5.3.1. Postępy rozdrobnienia 177
5.3.2. Losy poszczególnych dzielnic 181
5.3.3. Polska dzielnicowa 188
5.4. Stosunki zagraniczne w dobie dzielnicowej 189
5.4.1. Stosunek do potęg uniwersalnych 189
5.4.2. Stosunki z sąsiadami 191
5.4.3. Bilans dzielnicowej polityki zagranicznej 198
5.5. Kolonizacja niemiecka i przełom gospodarczy 199
5.5.1. Niemiecka kolonizacja wschodnia 199
5.5.2. Początki kolonizacji na ziemiach polskich 201
5.5.3. Miasta 205
5.5.4. Melioratio terrae 214
5.6. Przemiany struktury społecznej 217
5.6.1. Dziedzictwo poprzedniej epoki: kierunki zmian 217
5.6.2. Możni i rycerstwo 218
5.6.3. Chłopstwo 222
5.6.4. Mieszczaństwo 223
5.6.5. Duchowieństwo 225
5.6.6. Bilans przemian 225
5.7. Władza książęca 226
5.7.1. Podstawy ideologiczne 226
5.7.2. Instrumenty materialne 228
5.7.3. Struktury władzy 231
5.8. Kościół 235
5.8.1. Rozbudowa struktur 235
5.8.2. Wiek wielkich reform 239
5.9. Kultura duchowa i sztuka 243
5.9.1. Sukcesy chrystianizacji 243
5.9.2. Piśmiennictwo 246
5.9.3. Sztuka 251
5.10. Świadomość narodowa 253
5.11. Ku zjednoczeniu 257
5.11.1. Idea zjednoczenia 257
5.11.2. Rywalizacja książąt 259
5.11.3. Przywrócenie Królestwa 262
5.11.4. Rządy Przemyślidów 266
5.11.5. Ku monarchii rodzimej 270
Rozdział 6. Zjednoczone Królestwo (Tomasz Jurek) 275
6.1. Kryzys Zachodu i awans peryferii 275
6.2. Królewskie rządy Władysława Łokietka (1320–1333) 279
6.2.1. O pełną integralność Królestwa 279
6.2.2. Stosunki zagraniczne 282
6.2.3. Wojna z Krzyżakami 286
6.3. Kazimierz Wielki (1333–1370) 289
6.3.1. Łagodzenie sporów 289
6.3.2. Nowe rozdanie: ekspansja na wschód 293
6.3.3. Zabezpieczanie zdobyczy 299
6.4. Unia z Węgrami (1370–1382) 303
6.4.1. Ludwik Węgierski królem Polski 303
6.4.2. Zabiegi sukcesyjne 306
6.5. Bezkrólewie (1382–1384) 310
6.6. Gospodarka 314
6.6.1. Obszar i ludność państwa 314
6.6.2. Kolonizacja 315
6.6.3. Urbanizacja 316
6.6.4. Królewska polityka ekonomiczna 319
6.7. Społeczeństwo stanowe 323
6.7.1. Stany 323
6.7.2. Duchowieństwo 323
6.7.3. Mieszczaństwo 324
6.7.4. Chłopstwo 326
6.7.5. Szlachta 327
6.7.6. Stosunki etniczne 331
6.7.7. Stany a struktura społeczna 332
6.8. Budowa podstaw ustrojowych monarchii 333
6.8.1. Władza królewska 333
6.8.2. Struktury władzy 334
6.8.3. Systemy prawne i sądownictwo 337
6.8.4. Władza a społeczeństwo 340
6.8.5. Skarbowość 342
6.8.6. Wojskowość 344
6.8.7. Podstawy ideologiczne władzy 345
6.8.8. Bilans dokonań ustrojowych 346
6.9. Kościół 347
6.9.1. Struktury organizacyjne 347
6.9.2. Kościół a władza królewska 350
6.10. Kultura duchowa i sztuka 352
6.10.1. Sztuka 352
6.10.2. Znaczenie pisma i wykształcenia 355
6.10.3. Piśmiennictwo 358
6.10.4. Religijność 359
6.10.5. Polska w kulturze europejskiej 360
Rozdział 7. Początki Jagiellonów (Tomasz Jurek) 363
7.1. Jesień średniowiecza 363
7.2. Jadwiga i Jagiełło (1384–1399) 367
7.2.1. Unia z Litwą 367
7.2.2. Odbudowa pozycji politycznej Królestwa 373
7.2.3. Bilans polityczny 378
7.3. Jagiełło i Witold (1399–1434) 380
7.3.1. Kryzys władzy i jego przezwyciężenie 380
7.3.2. Pacyfikacja stosunków zagranicznych 382
7.3.3. Czas wielkich wojen 384
7.3.4. Między Węgrami, Krzyżakami a husytami 389
7.3.5. Sprawa następstwa tronu 392
7.3.6. Ostatnie lata Jagiełły 396
7.4. Władysław III (1434–1444) 400
7.4.1. Kłopoty czasu przejściowego 400
7.4.2. Napięcia w polityce zewnętrznej i wewnętrznej 401
7.4.3. Nowa unia z Węgrami 404
7.5. Kazimierz Jagiellończyk: odzyskanie Pomorza (1444–1466) 407
7.5.1. Przetargi elekcyjne 407
7.5.2. Kłopoty nowego króla 409
7.5.3. Inkorporacja Prus 412
7.5.4. Początek wojny pruskiej 414
7.5.5. Krytyczne lata 417
7.5.6. Zwycięstwo 420
7.6. Gospodarka 423
7.6.1. Obszar i ludność państwa 423
7.6.2. Gospodarka miejska 425
7.6.3. Stosunki pieniężne 427
7.6.4. Gospodarka wiejska 429
7.6.5. Stagnacja i kryzys 431
7.7. Struktury stanowe 432
7.7.1. Duchowieństwo 432
7.7.2. Mieszczaństwo 433
7.7.3. Chłopstwo 435
7.7.4. Szlachta 436
7.7.5. Stosunki międzystanowe 440
7.7.6. Rola stanów w społeczeństwie 442
7.8. Małe struktury społeczne 444
7.8.1. Rodzina 444
7.8.2. Wspólnoty lokalne 449
7.9. Monarchia i stany 450
7.9.1. Struktura terytorialna 450
7.9.2. Władza królewska 451
7.9.3. Struktury władzy 452
7.9.4. Wojskowość 456
7.9.5. Skarbowość 458
7.9.6. Rozwój parlamentaryzmu 460
7.9.7. Funkcjonowanie władzy 463
7.10. Kościół 465
7.10.1. Kościół polski w Kościele powszechnym 465
7.10.2. Rozbudowa struktur 466
7.10.3. Podstawy materialne 470
7.10.4. Kościół wobec władzy państwowej 470
7.10.5. Religijność 472
7.10.6. Kościoły wschodnie 475
7.11. Stosunki etniczne, tożsamość narodowa i regionalna 476
7.11.1. Królestwo wielu narodów 476
7.11.2. Polska świadomość narodowa 477
7.11.3. Tożsamość regionalna 480
7.12. Kultura duchowa i sztuka 481
7.12.1. Kultura dworska 481
7.12.2. Edukacja 483
7.12.3. Twórczość literacka 487
7.12.4. Literatura uczona 489
7.12.5. Piśmiennictwo użytkowe 493
7.12.6. Sztuka 495
Rozdział 8. Na progu nowożytności (1466–1572) (Edmund Kizik) 499
8.1. Charakterystyka okresu 1466–1492 499
8.2. Państwo 502
8.2.1. Władze centralne i lokalne 502
8.2.2. Stosunki państwo-Kościół 508
8.2.3. Organizacja władz przedstawicielskich – sejm 511
8.2.4. System prawny 521
8.2.5. Organizacja obronności kraju 528
8.3. Polityka wewnętrzna 534
8.3.1. Panowanie Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka 534
8.3.2. Panowanie Zygmunta I 537
8.3.3. Zygmunt II August 543
8.3.3.1. Ruch egzekucyjny 545
8.3.3.2. Droga do unii realnej z Litwą w 1569 r. 550
8.3.4. Kwestia pruska 1466–1569 555
8.3.4.1. Schyłek państwa zakonnego 555
8.3.4.2. Prusy Królewskie 560
8.3.4.3. Sprawa pruska na sejmie lubelskim 1569 r. 561
8.3.5. Włączenie Mazowsza do Korony 562
8.4. Polityka zagraniczna 564
8.4.1. Czechy 564
8.4.2. Węgry 566
8.4.3. Mołdawia 568
8.4.4. Turcja 571
8.4.5. Moskwa 573
8.4.6. Bilans zagranicznej polityki polskiej (1466–1492) 583
8.5. Podsumowanie okresu 1492–1572 583
8.6. Terytorium i ludność Polski i Litwy 585
8.6.1. Obszar i mieszkańcy 585
8.6.2. Miasta i mieszczanie 590
8.6.3. Społeczności etniczne, języki 595
8.6.4. Stratyfikacja społeczna 607
8.6.4.1. Szlachta 607
8.6.4.2. Duchowni 615
8.6.4.3. Chłopi 616
8.6.5. Pozycja społeczna kobiet 620
8.7. Zagadnienia gospodarcze 624
8.7.1. Geneza i organizacja gospodarki folwarcznej 624
8.7.2. Drogi transportowe 632
8.7.3. Bilans handlowy Polski i Litwy w XVI w. 639
8.7.4. System monetarny 642
8.7.5. Skarbowość 648
8.8. Problematyka wyznaniowa 650
8.8.1. Geneza reformacji 650
8.8.2. Postępy reformacji 653
8.8.3. Kontrreforma Kościoła katolickiego 661
8.9. Oświata, nauka i sztuka 663
8.9.1. Odrodzenie, humanizm 663
8.9.2. Rozwój drukarstwa 667
8.9.3. Oświata i nauka 670
8.9.4. Szkolnictwo wyższe 671
8.9.5. Architektura i sztuki plastyczne 674
8.9.6. Muzyka 680
8.10. Zagadnienia życia codziennego 683
8.10.1. Kultura religijna 683
8.10.2. Ubiór narodowy 684
8.10.3. Odżywianie się 687
8.10.4. Budownictwo 691
8.11. Historiografia polska XVI w. 698
Bibliografia 704
Tablice genealogiczne 739
Indeks osób 747
Indeks nazw geograficznych 767
Spis map 783
Spis tabel 784
Spis tablic genealogicznych 784