ebook Humanizm performatywny Alfred Gall

Wydawca: Universitas

Rok wydania: 2011

Książka ta skupia się na roli filozofii w twórczości Witolda Gombrowicza. Praktyka literacka polskiego pisarza jest tu ujęta z perspektywy myśli neopragmatycznej oraz poststrukturalistycznej, przy czym pisanie literackie jest ujmowane jako swego rodzaju próba performatywnego przerobienia i podważenie określonych koncepcji filozoficznych. Okazuje się, że praktyka literacka Gombrowicza przez przewartościowanie oraz wręcz dekonstrukcję wybranych pojęć filozoficznych dąży do zrealizowania swoistego humanizmu, polegającego na przekroczeniu rzeczywistości zorganizowanej przez myślenie filozoficzne, i na dotarciu do innego wymiaru – wymiaru pozaludzkiego, który zwłaszcza przez pisanie jest przywołany i objawia się w tekstach w swoim specyficznym kształcie. Pisanie jest humanistyczne, ponieważ umożliwia dotarcie do wymiaru pozaludzkiego, który zresztą wpisany jest w medium kulturowe tekstu literackiego i przez to zaś uczłowieczone (by użyć wyrazu Gombrowiczowskiego).

Spis treści ebooka Humanizm performatywny

Słowo od autora 5

1. Wprowadzenie 7
2. Filozofia jako obsesja: Witold Gombrowicz (1904–1969) 13
2.1. Introitus – Gombrowicz jako przedstawiciel oświeconego sarmatyzmu 13
2.1.1. Gombrowicz i filozofia: między fascynacją i sceptycyzmem 13
2.2. Lektury filozoficzne: poszukiwanie śladów 18
2.3. Gombrowiczowska interpretacja nowoczesnej filozofii: „wielka redukcja” 26
2.3.1. Pierwsza redukcja: wątpienie w pewność istnienia świata – Kartezjusz i Kant 27
2.3.2. Redukcja u Schopenhauera: bezsilność rozumu
w wirze woli 30
2.3.3. Rzeczywistość jako stawanie się: dialektyka Hegla 32
2.3.4. Niedocieczona indywidualność: Kierkegaardowski
głos za jednostką 33
2.3.5. Redukcja jako bunt przeciwko filozofii systemowej: egzystencjalizm 35
2.3.6. Redukcja fenomenologiczna 36
2.3.7. Egzystencjalizm jako filozofia subiektywności 37
2.3.8. Jestestwo jako samostwarzanie siebie: uwagi do Heideggerowskiego Sein und Zeit 42
2.3.9. Redukcja socjologiczna: marksizm 47
2.3.10. Redukcja fizjologiczna: Friedrich Nietzsche 49
2.3.11. Podsumowanie: kontury „wielkiej redukcji” 51
2.4. Egzystencjalizm jako główny punkt ciężkości 53

3. Literatura – filozofia: kontury pola napięć 56
3.1. Literatura i filozofia: konstelacje kulturowe 56
3.2. Prakseologia Deleuze’a i Guattariego skontrastowana z tekstualizmem Derridy 64
3.3. Od cytatu do simulakrum: krytyka badań nad Gombrowiczem 71
3.4. Praktyka symulacji: aplikacja filozofii w simulakrum literackim 74
3.5. Performacja repetycyjna: tekst literacki jako simulakrum 80
3.6. Literacka praktyka tworzenia sieci: tekst literacki jako kłącze 84

4 . Konfrontacja z „nieludzkim” – humanizm literatury 90
4.1. „Nieludzkie”: ból, negatywność i derealizacja 90
4.2. Humanizm performatywny – pragmatyka literatury 108
4.2.1. Doświadczenie negatywności – „pozaludzkie” i rzeczywistość 108
4.2.2. Negatywność literacka jako depragmatyzacja pozytywności filozoficznej 109
4.2.3. Humanizm literacki: operowanie „pozaludzkim” 114

5. Ślub: poza „albo – albo” 118
5.1. Założenia gatunkowe: dramat postdramatyczny 118
5.2. Świadomość uprzestrzenniona – zatrzymane samozapośredniczanie siebie 129
5.3. Przekształcenie mesjanizmu romantycznego
w dialektykę egzystencjalną 132
5.3.1. Poetyka snu i jej wymiary 132
5.3.2. Sen jako medium wglądu w proces historyczny 134
5.3.3. Teleologia formy: szczeble emanacji ducha 138
5.3.4. „Bóg jest martwy”: od „Kościoła Boga” do „Kościoła ludzkiego” 145
5.3.5. Dialektyka czynu 153
5.3.6. Zniżony mesjanizm – wyzwolona egzystencja 162
5.4. Powtórzenie i rozpacz: dialektyka egzystencji u Kierkegaarda 165
5.4.1. Dialektyka egzystencji – formy obcowania z historią 166
5.4.1.1. Możliwości egzystencji: esteta 167
5.4.1.2. Możliwości egzystencji: „bycie sobą” i egzystencja etyczna 169
5.4.1.3. Egzystencja w historii: między powtórzeniem a rozpaczą 173
5.4.1.4. Zniżona egzystencja: zdepotencjalizowane „bycie
sobą” w Ślubie Gombrowicza 179
5.4.2. Powojenna dramatyka: egzystencjalizm – dramat
absurdu 183
5.4.2.1. Praca nad „byciem sobą” I: dywergencje
w porównaniu z Les mouches Jeana Paula Sartre’a 183
5.4.2.2. Praca nad „byciem sobą” II: dywergencje
w porównaniu z teatrem „absurdu” 189
5.4.2.3. Wynik 192
5.5. Podsumowanie 193

6. Pornografia: narracyjna symulacja nowej rzeczywistości antropologicznej 198
6.1. Wprowadzenie 198
6.2. Punkt wyjścia: recepcja powieści – konteksty historii literatury 199
6.2.1. Recepcja 199
6.2.2. Kontekst historii literatury I: doświadczenie wojny 200
6.2.3. Kontekst historii literatury II: dwór wiejski jako chronotopos 204
6.2.4. Kontekst historii literatury III: Pornografia jako powieść nietzscheańska 208
6.3. „Bóg jest martwy” – filozofia Nietzschego w Pornografii 209
6.3.1. Powieść jako simulakrum: powtórzenie filozofii 209
6.3.2. „Śmierć Boga”: desakralizacja i dotarcie
do rzeczywistości 211
6.3.3. Nietzscheańska formuła „Bóg umarł” i doświadczenie woli mocy 216
6.3.4. Zwrot perspektywy interpretatorskiej: od „Boga”
ku „młodemu człowiekowi” 221
6.3.5. Desakralizacja w kręgu nowoczesnej literatury:
Thomas Mann i James Joyce 225
6.3.6. Interpretatoryka w duecie: Nietzscheańskie
stwarzanie świata w Pornografii 230
6.3.7. Uspołeczniona wola mocy: postludzki świat
w Pornografii 242
6.3.8. Zanikowe formy „ludzkiego”: „dzieciństwo” i „młodość” 252
6.3.9. Przeciwstawienie dwu powieści nietzscheańskich:
Doktor Faustus i Pornografia 268
6.4. Zakończenie: Pornografia jako medium nowego
humanizmu 276

7. Kosmos: rozstanie z ontologią 279
7.1. Kosmos: powstanie – treść, struktura rozdziału 279
7.2. Heideggerowskie Sein und Zeit w maszynerii Kosmosu 282
7.2.1. Afiliacje filozoficzne: Sein und Zeit Martina Heideggera 282
7.2.2. Kosmos: kłopotliwe doświadczenie świata –
rzeczywistość rozproszona 284
7.2.3. Budowa świata w Sein und Zeit: światowość i znaczeniowość 291
7.2.4. „Odświatowienie” w Sein und Zeit a derealizacja w Kosmosie 299
7.2.5. Derealizacja jako temporalny proces 308
7.2.6. Obcowanie ze znaczeniowością – samoutwierdzanie siebie w zderealizowanym świecie 310
7.2.6.1. Leon i technika samoograniczania siebie 310
7.2.6.2. Leon jako ucieleśnienie egzystencji estetycznej –
echa Kierkegaarda 312
7.2.6.3. Granice samoutwierdzenia siebie 315
7.3. Zmienne konteksty: afiliacje literackie Kosmosu 317
7.3.1. Literackie odświatowienie: kontyngencja i absurd
w La nausée Sartre’a 319
7.3.2. Enigmatyka przedmiotów: Les gommes
Robbe-Grilleta 323
7.3.3. Dywergująca faktyczność: Gumy – Mdłości – Kosmos 328
7.3.4. Poza absurdem: Beckett – Gombrowicz – Camus 329
7.3.5. Tajemnica istnienia jako ocalenie doświadczenia świata: ontologia Stanisława Ignacego Witkiewicza 333
7.3.6. Powieść jako epistemologia narracyjna: Pałuba Karola Irzykowskiego 339
7.3.7. Kosmos w kontekście historii literatury – résumé 344
7.4. Kosmos: narracyjna depotencjalizacja semantyki ontologicznej 345

8. Dziennik: narracyjne operowanie samym sobą 352
8.1. Divertimento: z historii gatunku 352
8.2. Indywidualność jako praktyka tekstualna:
performatywne „bycie sobą” 362
8.2.1. Nietzscheańska idea samozachowania siebie poprzez samoposzerzanie siebie 365
8.2.2. Od „ja” do „on”: Gombrowiczowskie
samoprzekraczanie siebie w Dzienniku 376
8.3. Performatywne przezwyciężenie Nietzscheańskiej
krytyki subiektywności 377
8.4. Strategia humanizacji: spotkanie z „transludzkim” 382
8.5. Humanizm performatywny: Dziennik między
humanizacją a derealizacją 391
8.6. Historyczne przeciwstawienie: humanizacja poprzez
pracę w ujęciu Stanisława Brzozowskiego 393
8.7. Negatywność „transludzkiego”: kłopotliwe założenia moralności 397
8.7.1. Negatywność – obcość świata – samoumiejscawianie
siebie 397
8.7.2. Rozbłysk „transludzkiego” w moralności – wola moralności 400
8.7.3. Retrospektywne spojrzenie na koncepcję Kanta: depotencjalizacja idei celowości świata 404
8.7.4. Narracyjna refleksja nad kłopotliwymi przesłankami moralności 409
8.8. Symulacja derealizacji: wariacje fenomenologiczne I 411
8.8.1. Motyw groteskowości ciała: ciało pokawałkowane 411
8.8.2. W zaklętym kręgu ciała: obsesyjna rzeczywistość 411
8.8.3. Przesłanki filozoficzne: L’etre et le néant Jeana Paula
Sartre’a 416
8.8.4. Proces derealizacji: narracyjne modyfikowanie filozofii 418
8.9. Pobyt w Berlinie: dokuczliwa obecność nazizmu 421
8.9.1. Wariacje fenomenologiczne II: derealizacja a historia 421
8.9.2. Nierzeczywistość Berlina: obsesyjna obecność historii 422
8.9.3. Narracyjne wspomnienie – między Nietzscheańską autokreacją a derealizacją 429
8.10. Podsumowanie 432

9. Zakończenie 434

10. Bibliografia 440
10.1. Teksty Witolda Gombrowicza 440
10.2. Pozostała literatura 441

Indeks nazwisk 485