ebook Ilustrownik. Przewodnik po sztuce malarskiej Grażyna Bastek

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2024

Fascynująca opowieść o sztuce dawnych mistrzów

Co wspólnego z malarstwem ma włoskie słowo pentimento, oznaczające skruchę, żal i pokutę?

Dlaczego drzewa i dachy w Widoku Delft Johannesa Vermeera są niebieskie?

I co niegdyś nazywano majstersztykiem?

Grażyna Bastek, historyczka sztuki od lat związana z Muzeum Narodowym w Warszawie, zabiera czytelników do średniowiecznych i nowożytnych pracowni malarskich. Tłumaczy zasady funkcjonowania dawnych warsztatów, opisuje, z jakich materiałów powstawały obrazy oraz procedury ich wytwarzania, a także opowiada o tym, jak dzieła dawnych mistrzów zmieniały się pod wpływem czasu i różnorodnych interwencji kolekcjonerów, muzealników oraz konserwatorów.

Ilustrownik. Przewodnik po sztuce malarskiej to wyjątkowa, bogato ilustrowana pozycja przeznaczona zarówno dla tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z malarstwem dawnym i chcieliby zrozumieć jego aspekty technologiczne oraz artystyczną gramatykę, jak i dla zaawansowanych miłośników sztuki pragnących poszerzyć swoją wiedzę.

Mówić o sztuce to sztuka sama w sobie – i Grażyna Bastek jest w niej znakomita. Jej „Ilustrownik” wbrew pozorom nie jest kolejnym słownikiem terminologicznym sztuk pięknych, tylko błyskotliwą, wielowątkową przechadzką po języku, którym przez stulecia obrosła zarówno sama technika tworzenia dzieł, jak i krytyka artystyczna. Przyda się w dyskusjach, przyda się we flircie i przy rozwiązywaniu krzyżówek. Przede wszystkim jednak „Ilustrownik” to znakomita lektura dla przyjemności poznawczej.

Jacek Dehnel

Spis treści ebooka Ilustrownik. Przewodnik po sztuce malarskiej

Wstęp 11

Wyposażenie pracowni malarskiej i praktyki warsztatowe 19
Warsztat 21
Mistrz 26
Majstersztyk 30
Czeladnik 34
Uczeń 36
Model 38
Manekin 44
Sztaluga i malarstwo sztalugowe 48
Laska malarska (malsztok, malstok) 52
Paleta 55
Pędzel 58
Karton 64
Bozzetto, modello, ricordo 68
Kopia, replika, pastisz 72
Sygnatura 75

Budowa obrazu i techniki malarskie 79
Podobrazie 81
Podobrazie: deski 83
Podobrazie: płótno 86
Podobrazie: różne gatunki kamienia 91
Grunt 96
Pulment (bolus) 100
Złoto płatkowe i proszkowe 102
Pastiglia i pastiglia dorata 108
Puncowanie 110
Sgraffito 112
Imprimitura (imprimatura) 114
Podrysowanie 118
Szrafowanie 120
Podmalówka 122
Martwy kolor 124
Verdaccio 128
Rezerwa (a risparmio) 132
Farba 134
Wypełniacz 138
Spoiwo 142
Spoiwo: tempera jajowa 144
Spoiwo: tempera klejowa 150
Spoiwo: olej 154
Farba tiksotropowa 159
Pentimento 162
Przemalowanie 164
Werniks i galeryjny ton 166
Krosno malarskie: ramiak, blejtram i ślepy blejtram 171
Odwrocie obrazu 176
Rama 180

Pigmenty i barwniki 185
Pigment 187
Barwnik (pigment lakowy, laka) 190
Żółte: żółcień cynowo‑ołowiowa 193
Pigmenty ziemne 196
Pomarańczowe: realgar i aurypigment 199
Zielone: zieleń miedziowa i żywiczan miedzi 201
Niebieskie: azuryt 204
Niebieskie: smalta 207
Niebieskie: ultramaryna naturalna 209
Czerwone: cynober i vermilion 212
Czerwone: koszenila amerykańska 216
Czerwone: koszenila polska (czerwiec polski) 218
Czerwone: purpura tyryjska 220
Białe: biel ołowiowa 224
Czarne: Vantablack 227

Środki i efekty malarskie 231
Modelunek światłocieniowy (chiaroscuro i cangiante) 233
Tenebryzm (maniera tenebrosa) 236
En grisaille i monochromatyzm 238
Penschilderijen 242
Kontrast 245
Walor 248
Temperatura barwowa (kolory ciepłe i zimne) 250
Chromoluminizm, dywizjonizm i puentylizm 254
Laserunek 258
Przecierka 260
Alla prima i technika „mokre w mokre” 264
Faktura 266
Impast i technika pastoso 270
Non finito 274
Sprezzatura 278
Horror vacui 282
Sfumato 284

Iluzje i tricki optyczne 287
Perspektywa w malarstwie 289
Perspektywa linearna 296
Perspektywa powietrzna 298
Perspektywa barwna 302
Perspektywa żabia (da sotto in su) 304
Perspektywa z lotu ptaka (ptasia) 308
Skrót perspektywiczny 310
Kwadratura (quadratura) 314
Anamorfoza 318
Kaseta perspektywiczna 322
Trompe l’oeil 326
Cartellino 330
Repoussoir 334
Camera lucida 336
Camera obscura 340
Szkiełko Claude’a 344
Cyklorama i panorama 346

Formy i funkcje dzieł sztuki 353
Cassone i spalliera 355
Taca porodowa (desco da parto) 358
Obraz ołtarzowy (pala) 362
Nastawa ołtarzowa (retabulum) 364
Poliptyk 367
Dyptyk 371
Tryptyk 376
Predella 380
Tondo 384
Tronie 386
Pendant 389

Rodzaje zniszczeń i konserwacja obrazów 391
Blaknięcie pigmentów i barwników 393
Przetarcie i przemycie warstw malarskich 395
Spękanie warstw malarskich (krakelura) 397
Retusz 400
Retusz a tratteggio 402
Rekonstrukcja 404
Parkietaż 408
Dublaż 410
Transfer z deski na płótno 412

Badania dzieł sztuki 415
Atrybucja 417
Fałszerstwo 421
Badania malowideł sztalugowych 424
Dendrochronologia 427
Przekrój warstw malarskich 429
Rentgenogram (RTG) 431
Podczerwień (IR) 435
Ultrafiolet (UV) 438

Indeks haseł 441
Źródła ilustracji 447
Bibliografia 451