ebook Immunologia

Spis treści ebooka Immunologia

Przedmowa XIX

Legenda graficzna XXI

Wykaz skrótów – Dominika Nowis XXV

1. Wstęp do immunologii – Dominika Nowis, Jakub Gołąb 1
1.1. Odporność nieswoista 4
1.1.1. Fagocytoza. Funkcje granulocytów i makrofagów 6
1.1.2. Układ dopełniacza 7
1.1.3. Komórki NK i nieswoiste komórki limfoidalne 8
1.2. Odporność swoista 8
1.2.1. Pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna 9
1.2.2. Odpowiedź humoralna 9
1.2.2.1. Przeciwciała 9
1.2.2.2. Receptory dla fragmentów Fc przeciwciał 10
1.2.3. Odpowiedź komórkowa 11
1.2.3.1. Receptory limfocytów T 12
1.2.4. Powstawanie limfocytów 12
1.2.5. Krążenie limfocytów 14
1.2.6. Prezentacja antygenów limfocytom T 16
1.2.6.1. Główny układ zgodności tkankowej 16
1.2.6.2. Mechanizmy prezentacji antygenów 17
1.2.6.2.1. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy I 17
1.2.6.2.2. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy II 18
1.2.6.2.3. Krzyżowa prezentacja antygenów 18
1.2.6.2.4. Aktywująca synapsa immunologiczna 18
1.2.6.3. Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej i kontrola jej nasilenia 18
1.2.6.3.1. Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej 18
1.2.6.3.2. Mechanizmy kontroli swoistej odpowiedzi immunologicznej 19
1.2.6.3.2.1. Punkty kontrolne układu odpornościowego 19
1.2.6.3.2.2. Limfocyty T regulatorowe 19
1.3. Układ odpornościowy w zdrowiu i w chorobie 19

2. Budowa i funkcje narządów limfatycznych – Paweł Matryba, Marek Jakóbisiak, Jakub Gołąb 21
2.1. Szpik 21
2.2. Grasica 23
2.2.1. Inwolucja grasicy 25
2.3. Węzły limfatyczne 25
2.3.1. Zrąb i zatoki węzła 26
2.3.2. Unaczynienie węzła 28
2.3.3. Kora węzła 28
2.3.3.1. Komórki zrębu węzła 29
2.3.3.2. Limfocyty kory węzła 30
2.3.3.3. Komórki dendrytyczne kory węzła 30
2.3.3.4. Makrofagi węzłów limfatycznych 30
2.3.3.5. Inne komórki węzłów limfatycznych 30
2.3.4. Rdzeń węzła 30
2.3.5. Przepływ limfy przez węzeł i znaczenie tego zjawiska 30
2.4. Śledziona 31
2.4.1. Ogólna budowa śledziony 31
2.4.2. Zrąb śledziony 31
2.4.3. Unaczynienie śledziony 31
2.4.3.1. Tętnice 31
2.4.3.2. Zatoki i żyły śledziony 32
2.4.4. Miazga biała 32
2.4.5. Miazga czerwona 32
2.4.6. Czynność śledziony 32
2.5. Inne narządy i struktury limfatyczne 33
2.5.1. Plamki mleczne 33
2.5.2. Migdałki 33
2.5.3. Tkanka limfatyczna związana ze ścianą jelit 33

3. Przeciwciała i receptory limfocytów B i T – Marek Jakóbisiak, Dominika Nowis, Witold Lasek 35
3.1. Przeciwciała i receptory limfocytów B 35
3.1.1. Ogólna charakterystyka przeciwciał 35
3.1.1.1. Budowa i właściwości 35
3.1.1.2. Klasy immunoglobulin 39
3.1.1.2.1. IgA 39
3.1.1.2.2. IgD 40
3.1.1.2.3. IgE 40
3.1.1.2.4. IgG 40
3.1.1.2.5. IgM 41
3.1.1.3. Przeciwciała matczyne przechodzące do płodu przez łożysko 41
3.1.1.4. Wartościowość, powinowactwo, awidność 42
3.1.1.5. Kompleksy immunologiczne 43
3.1.2. Receptory immunoglobulinowe limfocytu B 43
3.1.3. Powstawanie przeciwciał 44
3.1.3.1. Organizacja genów immunoglobulinowych człowieka 44
3.1.3.2. Rearanżacja i ekspresja genów immunoglobulinowych 45
3.1.3.2.1. Rearanżacja genów immunoglobulinowych i zmienność na złączach 48
3.1.3.2.2. Wyłączenie alleliczne i regulacja ekspresji genów immunoglobulinowych 52
3.1.3.2.3. Jednoczasowe wytwarzanie receptorów zbudowanych z IgM i IgD 53
3.1.3.2.4. Zmiany w genach immunoglobulinowych zachodzące po pobudzeniu limfocytu B przez antygen 54
3.1.3.2.4.1. Mutacje w obszarach genów immunoglobulinowych kodujących części zmienne przeciwciał 54
3.1.3.2.4.2. Przełączanie klas immunoglobulin 56
3.1.3.2.4.3. Jednoczasowe wytwarzanie przeciwciał i receptorów BCR 58
3.1.4. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał 59
3.1.4.1. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał klasy IgG 59
3.1.4.2. Inne receptory dla fragmentu Fc przeciwciał 63
3.1.4.2.1. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgA i IgM 64
3.1.4.2.2. Receptor dla polimerycznych form przeciwciał 64
3.1.4.2.3. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgE 64
3.1.5. Przeciwciała monoklonalne 65
3.1.5.1. Otrzymywanie przeciwciał monoklonalnych 65
3.1.5.2. Mianownictwo przeciwciał monoklonalnych 66
3.1.5.3. Modyfikowanie przeciwciał monoklonalnych w celu zwiększenia skuteczności ich działania 67
3.1.5.3.1. Pochodne PM o zmniejszonej masie cząsteczkowej 67
3.1.5.3.2. Immunokoniugaty zawierające przeciwciała monoklonalne 68
3.1.5.3.2.1. Koniugaty PM z radioizotopami 68
3.1.5.3.2.2. Immunotoksyny 70
3.1.5.3.2.3. Koniugaty PM z lekami 70
3.1.5.3.2.4. Immunocytokiny 70
3.1.5.3.3. Pochodne przeciwciał zawierające fragment Fc 70
3.1.5.3.4. PM i ich pochodne o podwójnej swoistości 70
3.1.5.4. Terapeutyczne zastosowanie przeciwciał monoklonalnych i ich pochodnych 71
3.1.5.5. Inne zastosowania przeciwciał monoklonalnych 72
3.2. Receptory limfocytów T wiążące antygen 72
3.2.1. Budowa receptorów limfocytów T wiążących antygen 73
3.2.2. Powstawanie receptorów limfocytów T wiążących antygen 75
3.3. Nadrodzina genów cząsteczek immunoglobulinopodobnych 78

4. Główny układ zgodności tkankowej i prezentacja antygenów – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 79
4.1. Budowa cząsteczek MHC klasy I 80
4.2. Budowa cząsteczek MHC klasy II 81
4.3. Główny układ zgodności tkankowej człowieka 83
4.3.1. Ludzkie cząsteczki MHC klasy I 84
4.3.2. Ludzkie cząsteczki MHC klasy II 84
4.3.3. Regulacja ekspresji genów dla cząsteczek MHC 84
4.3.4. Niezrównoważenie sprzężeń 84
4.3.5. Powiązania między układem HLA a występowaniem określonych chorób 85
4.4. Słabe antygeny zgodności tkankowej 85
4.5. Funkcja głównego układu zgodności tkankowej 85
4.6. Mechanizmy prezentacji antygenów limfocytom T 86
4.6.1. Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy I 87
4.6.1.1. Prezentacja krzyżowa 90
4.6.2. Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy II 91
4.7. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami CD1 oraz MR1 92

5. Dojrzewanie limfocytów – Jakub Gołąb 95
5.1. Dojrzewanie limfocytów T 95
5.1.1. Wczesna faza dojrzewania tymocytów 95
5.1.1.1. Selekcja β 96
5.1.2. Późna faza dojrzewania tymocytów 98
5.1.2.1. Selekcja pozytywna i negatywna 98
5.1.2.1.1. Restrykcja MHC 98
5.1.2.1.2. Komórki uczestniczące w selekcji tymocytów 98
5.1.2.1.3. Mechanizmy selekcji w grasicy 100
5.1.2.1.4. Powstawanie limfocytów T regulatorowych 101
5.2. Powstawanie limfocytów Tγδ 101
5.3. Dojrzewanie limfocytów B 102
5.3.1. Etapy rozwoju limfocytów B 103
5.3.1.1. Wczesne limfocyty pro-B 103
5.3.1.2. Limfocyty pro-B 103
5.3.1.3. Limfocyty pre-B 104
5.3.1.3.1. Selekcja pozytywna i negatywna limfocytów B 104
5.3.1.3.1.1. Selekcja pozytywna 104
5.3.1.3.1.2. Selekcja negatywna 104
5.3.1.4. Niedojrzałe limfocyty B 105
5.3.1.5. Dojrzałe limfocyty B 105
5.3.2. Powstawanie limfocytów B-1 106

6. Krążenie limfocytów – Jakub Gołąb 107
6.1. Etapy przechodzenia limfocytów przez ścianę naczynia 108
6.1.1. Etap I: toczenie się 109
6.1.1.1. Selektyny i ich ligandy 109
6.1.2. Etap II: aktywacja 111
6.1.3. Etap III: ścisła adhezja 111
6.1.3.1. Cząsteczki immunoglobulinopodobne uczestniczące w ścisłej adhezji 111
6.1.4. Etap IV: diapedeza 112
6.2. Regulacja krążenia limfocytów 114
6.2.1. Krążenie limfocytów dziewiczych 116
6.2.2. Krążenie limfocytów efektorowych i limfocytów pamięci 117

7. Rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 119
7.1. Rozwój odpowiedzi komórkowej 119
7.1.1. Komórki prezentujące antygen 120
7.1.1.1. Komórki dendrytyczne 120
7.1.1.1.1. Populacje komórek dendrytycznych 120
7.1.1.1.1.1. Komórki cDC1 120
7.1.1.1.1.2. Komórki cDC2 121
7.1.1.1.2. Funkcje komórek dendrytycznych 121
7.1.1.1.2.1. Aktywacja komórek dendrytycznych 122
7.1.1.1.2.2. Sygnały kostymulujące komórek dendrytycznych 123
7.1.1.1.2.3. Cytokiny wydzielane przez komórki dendrytyczne 124
7.1.1.1.2.4. Inne interakcje komórek dendrytycznych z limfocytami T 124
7.1.1.1.2.5. Warianty prezentacji antygenów przez komórki dendrytyczne 124
7.1.2. Limfocyty B 126
7.1.3. Makrofagi 126
7.1.4. Inne komórki prezentujące antygen 126
7.2. Rozwój odpowiedzi humoralnej 126
7.2.1. Antygeny rozpoznawane przez limfocyty B 126
7.2.2. Migracja limfocytów w węzłach limfatycznych 129
7.2.3. Aktywacja limfocytów B 129
7.2.3.1. Grudkowe komórki dendrytyczne 132
7.2.3.2. Powstawanie ośrodków rozmnażania w grudkach 132
7.2.3.3. Dojrzewanie powinowactwa 133
7.3. Mitogeny i superantygeny 136
7.3.1. Mitogeny 136
7.3.2. Superantygeny 137

8. Aktywacja limfocytów – Radosław Zagożdżon 139
8.1. Aktywacja limfocytów T 140
8.1.1. Rozpoznanie antygenu przez TCR 140
8.1.2 Synapsa immunologiczna 141
8.1.3.1. Wczesny etap przekazania sygnału z TCR i rola białek adaptorowych 144
8.1.3.2. Wewnątrzkomórkowe szlaki przekazania sygnału do aktywacji 146
8.1.3.2.1. Szlaki związane z metabolizmem fosfatydyloinozytolu 146
8.1.3.2.2. GTPazy i kaskady kinaz MAP 147
8.1.3.3. Zmiana fenotypu limfocytu T w wyniku aktywacji 148
8.1.4. Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów T 149
8.1.4.1. Cząsteczki kostymulujące 149
8.1.4.2. Cząsteczki hamujące aktywację 149
8.1.5. Anergia, wyczerpanie i apoptoza limfocytów T 149
8.2. Aktywacja limfocytów B 151
8.2.1. Sygnał aktywujący limfocyt B 151
8.2.2. Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów B 152

9. Mechanizmy cytotoksyczności limfocytów – Witold Lasek 155
9.1. Wstępne etapy reakcji cytotoksycznej 156
9.2. Reakcja cytotoksyczna zależna od ziaren litycznych 157
9.2.1. Budowa ziaren litycznych 158
9.2.1.1. Perforyna 159
9.2.1.2. Granzymy 159
9.2.1.3. Granulizyna 160
9.2.2. Mechanizmy zabezpieczające komórki efektorowe przed działaniem własnych czynników cytotoksycznych 160
9.3. Genetyczne defekty związane z biogenezą i egzocytozą ziaren litycznych 161
9.4. Reakcje cytotoksyczne zależne od receptorów dla cząsteczek nadrodziny TNF 161
9.5. Apoptoza jako mechanizm efektorowy cytotoksyczności komórkowej 163

10. Populacje i subpopulacje limfocytów – Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Jakub Gołąb 165
10.1. Limfocyty B 166
10.1.1. Limfocyty B regulatorowe 166
10.2. Limfocyty T 167
10.2.1. Subpopulacje limfocytów T pomocniczych 167
10.2.1.1. Limfocyty Th1 168
10.2.1.2. Limfocyty Th2 168
10.2.1.3. Limfocyty Th17 168
10.2.1.4. Limfocyty Tfh 169
10.2.1.5. Inne subpopulacje limfocytów T pomocniczych 169
10.2.1.6. Regulacja odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty T pomocnicze 169
10.2.2. Subpopulacje limfocytów T regulatorowych 170
10.2.3. Subpopulacje limfocytów cytotoksycznych 171
10.3. Niekonwencjonalne limfocyty T 172
10.3.1. Limfocyty Tγδ 172
10.3.2. Limfocyty MAIT 173
10.3.3. Limfocyty NKT 173
10.3.4. Limfocyty GEM 174
10.4. Nieswoiste komórki limfoidalne 174
10.5. Komórki NK 174
10.5.1. Receptory komórek NK i sposób rozpoznawania komórek docelowych 176
10.5.1.1. Receptory z nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobnych 176
10.5.1.2. Receptory lektynowe 177
10.5.1.3. Inne receptory i koreceptory komórek NK 180
10.5.2. Fizjologiczna rola komórek NK 180
10.5.2.1. Rola komórek NK w obronie przeciwnowotworowej 180
10.5.2.2. Rola komórek NK w obronie przeciwwirusowej 181
10.5.3. Wykorzystanie komórek NK w leczeniu nowotworów 181
10.5.4. Cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał (ADCC) 181

11. Cytokiny – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 183
11.1. Podstawowe właściwości cytokin 183
11.2. Receptory dla cytokin 186
11.2.1. Budowa receptorów dla cytokin 186
11.2.2. Przekazanie sygnału z receptorów dla cytokin 186
11.3. Interleukiny 187
11.3.1. Rodzina interleukiny 1 187
11.3.1.1. Receptory dla cytokin z grupy interleukiny 1 188
11.3.1.2. Właściwości biologiczne interleukiny 1β 188
11.3.2. Interleukina 2 190
11.3.2.1. Receptory dla interleukiny 2 190
11.3.2.2. Właściwości interleukiny 2 190
11.3.2.3. Zastosowania kliniczne 190
11.3.3. Interleukina 4 190
11.3.4. Rodzina interleukiny 6 191
11.3.4.1. Reakcja ostrej fazy 192
11.3.5. Rodzina interleukiny 10 192
11.3.6. Rodzina interleukiny 12 193
11.3.7. Rodzina interleukiny 17 194
11.4. Interferony 194
11.4.1. Rodzaje interferonów 194
11.4.2. Powstawanie interferonów 195
11.4.3. Receptory dla interferonów 196
11.4.4. Działanie przeciwwirusowe 196
11.4.5. Wpływ na układ odpornościowy 197
11.4.6. Wpływ na proliferację i różnicowanie komórek 197
11.4.7. Zastosowania terapeutyczne 197
11.5. Chemokiny 198
11.5.1. Budowa i podział chemokin i ich receptorów 198
11.5.2. Funkcje chemokin 199
11.5.2.1. Wpływ chemokin na ukierunkowaną migrację komórek 199
11.5.2.2. Wpływ chemokin na aktywację komórek 200
11.5.2.3. Funkcje chemokin niezwiązane z układem odpornościowym 201
11.5.3. Mechanizmy regulujące działanie chemokin 201
11.6. Nadrodzina cząsteczek czynnika martwicy nowotworu 201
11.6.1. TNF-α 201
11.6.1.1. Synteza i budowa 201
11.6.1.2. Receptory dla TNF-α 202
11.6.1.2.1. Sygnały przekazywane przez receptory dla TNF-α 202
11.6.1.3. Wpływ TNF-α na układ odpornościowy 202
11.6.1.4. Próby zastosowań klinicznych 203
11.6.1.4.1. Zastosowanie inhibitorów TNF-α w klinice 203
11.6.2. Limfotoksyny 203
11.6.3. FASL (CD178, APO1L) 203
11.6.4. TRAIL 204

12. Regulacja odpowiedzi immunologicznej i pamięć immunologiczna – Marek Jakóbisiak, Radosław Zagożdżon 205
12.1. Kooperacja komórek podczas odpowiedzi immunologicznej 206
12.1.1. Odpowiedź humoralna 206
12.1.2. Odpowiedź komórkowa 208
12.2. Udział limfocytów T w regulacji odpowiedzi immunologicznej 209
12.3. Antyimmunoglobuliny i regulacja idiotypowa 210
12.3.1. Czynniki reumatoidalne 210
12.3.2. Przeciwciała antyidiotypowe 210
12.4. Udział receptorów dla fragmentu Fc przeciwciał w regulacji odpowiedzi immunologicznej 212
12.5. Udział czynników wiążących immunoglobuliny w regulacji odpowiedzi immunologicznej 212
12.6. Pamięć immunologiczna 213
12.6.1. Limfocyty B pamięci 213
12.6.2. Limfocyty T pamięci 215
12.6.3. Pamięć immunologiczna innych komórek 217

13. Odporność nieswoista – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 219
13.1. Rozpoznawanie drobnoustrojów przez nieswoiste mechanizmy odporności 221
13.1.1. Cząsteczki rozpoznające wzorce (PRM) 222
13.1.1.1. Wydzielane PRM 223
13.1.1.2. Powierzchniowe PRM 224
13.1.1.2.1. Powierzchniowe PRM uczestniczące w fagocytozie 224
13.1.1.2.2. Aktywujące receptory z grupy PRR 225
13.1.1.3. Wewnątrzkomórkowe PRR 228
13.1.1.3.1. Wewnątrzkomórkowe receptory TLR 228
13.1.1.3.2. Receptory typu NOD 228
13.1.1.3.3. Cytoplazmatyczne receptory dla kwasów nukleinowych 230
13.1.2. Udział receptorów PRR w indukcji zapalenia 232
13.1.2.1. Aktywacja komórek układu odpornościowego 234
13.2. Funkcja makrofagów i granulocytów 237
13.2.1. Powstawanie 237
13.2.2. Regulacja migracji komórek żernych 240
13.2.3. Aktywacja 241
13.3. Fagocytoza i mechanizmy cytotoksyczności komórek żernych 241
13.4. Mechanizmy zabijania drobnoustrojów przez komórki żerne i inne komórki 242
13.4.1. Mechanizmy tlenowe 244
13.4.2. Mechanizmy pozatlenowe i czynniki w nich uczestniczące 245
13.4.2.1. Defensyny 247
13.4.2.2. Czynnik bakteriobójczy zwiększający przepuszczalność 249
13.4.2.3. Katepsyna G 249
13.4.2.4. Lizozym 249
13.4.2.5. Inne czynniki 250
13.4.3. Białka i peptydy o działaniu przeciwmikrobowym wytwarzane przez komórki nabłonkowe 250

14. Układ dopełniacza – Marek Jakóbisiak 251
14.1. Klasyczna droga aktywacji dopełniacza 252
14.2. Lektynowa droga aktywacji dopełniacza 253
14.3. Alternatywna droga aktywacji dopełniacza 254
14.4. Kompleks atakujący błonę 255
14.5. Receptory dla składników dopełniacza 256
14.6. Inne właściwości dopełniacza 257
14.7. Regulacja układu dopełniacza 258
14.7.1. Błonowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza 258
14.7.2. Osoczowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza 259

15. Odporność w błonach śluzowych i skórze – Witold Lasek, Dominika Nowis, Jakub Gołąb 261
15.1. Mechanizmy obronne w błonach śluzowych 261
15.1.1. Mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego 262
15.1.1.1. Mechanizmy i bariery obrony nieswoistej 262
15.1.1.2. Swoiste mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego 263
15.1.1.2.1. Miejsca indukcji odpowiedzi immunologicznej 265
15.1.1.2.2. Mechanizmy regulujące powstawanie komórek plazmatycznych wytwarzających IgA 266
15.1.1.2.3. Miejsca fazy efektorowej odpowiedzi immunologicznej w błonach śluzowych 267
15.1.1.2.4. Mechanizm wydzielania IgA do światła jelita 267
15.1.1.2.5. Charakterystyka SIgA 269
15.1.1.2.6. Limfocyty śródnabłonkowe przewodu pokarmowego 270
15.1.1.3. Mechanizmy warunkujące utrzymanie homeostazy w układzie pokarmowym 272
15.1.1.3.1. Tolerancja pokarmowa 272
15.1.1.3.2. Rola prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego w obronie błon śluzowych 272
15.1.2. Rola wątroby w mechanizmach odporności w obrębie błon śluzowych 274
15.1.3. Tkanka limfatyczna i mechanizmy odporności w obrębie układu oddechowego 275
15.1.3.1. Mechanizmy odporności nieswoistej w układzie oddechowym 275
15.1.3.2. Specyfika NALT i BALT 276
15.1.4. Mechanizmy obronne w błonie śluzowej układu rozrodczego 277
15.2. Układ odpornościowy skóry 277
15.2.1. Komórki układu odpornościowego skóry 277
15.2.1.1. Keratynocyty 279
15.2.1.2. Komórki Langerhansa – naskórkowe makrofagi 279
15.2.1.3. Komórki dendrytyczne skóry 280
15.2.1.4. Nieswoiste komórki limfoidalne 281
15.2.1.5. Limfocyty T 282
15.2.2. Wpływ promieniowania UV na układ odpornościowy skóry 284

16. Immunologia ciąży – Jakub Gołąb 285
16.1. Wczesne etapy ciąży 286
16.2. Odpowiedź immunologiczna w doczesnej 287
16.2.1. Rola komórek NK w ciąży 288
16.2.2. Makrofagi w doczesnej 289
16.2.3. Rola limfocytów w ciąży 289
16.3. Immunologiczne przyczyny niepłodności 290
16.4. Odporność bierna przekazywana przez łożysko i z mlekiem matki 290

17. Neuroimmunologia – Tomasz Stokłosa 293
17.1. Komunikacja układu odpornościowego i układu nerwowego 293
17.1.1. Unerwienie narządów limfatycznych – wpływ neuroprzekaźników na komórki układu odpornościowego 294
17.1.2. Rola układu odpornościowego w odczuwaniu bólu 294
17.2. Interakcje układu odpornościowego z układem endokrynowym 294
17.2.1. Rola hormonów w układzie odpornościowym 294
17.2.2. Oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa 296
17.3. Interakcje komórek i mediatorów układu odpornościowego w ośrodkowym układzie nerwowym 297
17.3.1. Działanie cytokin w mózgu 297
17.3.2. Pirogenne działanie cytokin 297
17.3.3. Prezentacja antygenów w ośrodkowym układzie nerwowym w kontekście bariery krew–mózg 298
17.4. Stres i jego wpływ na układ odpornościowy 299

18. Immunohematologia – Tomasz Grzywa 301
18.1. Układy grupowe krwinek czerwonych 302
18.1.1. Układ grupowy ABO 304
18.1.1.1. Antygeny układu ABO 304
18.1.1.2. Przeciwciała układu ABO 306
18.1.2. Układ grupowy Rh 306
18.1.2.1. Antygeny układu Rh 306
18.1.2.2. Przeciwciała układu Rh 307
18.2. Odpowiedź immunologiczna na immunizację antygenami grupowymi krwi 307
18.2.1. Powikłania potransfuzyjne 307
18.2.2. Konflikt serologiczny matczyno-płodowy i choroba hemolityczna płodu i noworodka 309
18.2.2.1. Konflikt serologiczny w układzie Rh 309
18.2.2.2. Konflikt serologiczny w układzie ABO 311
18.2.2.3. Profilaktyka choroby hemolitycznej płodu i noworodka 311
18.3. Niedokrwistości autoimmunohemolityczne 311
18.4. Małopłytkowość immunologiczna 311
18.5. Preparaty i leki stosowane w krwiolecznictwie 311
18.6. Podstawowe techniki immunohematologiczne 313
18.6.1. Test aglutynacji 314
18.6.1.1. Wykrywanie przeciwciał w klasie IgM 315
18.6.1.2. Wykrywanie przeciwciał w klasie IgG 315
18.6.1.2.1. Test antyglobulinowy 315
18.6.1.2.1.1. Bezpośredni test antyglobulinowy (BTA) 315
18.6.1.2.1.2. Pośredni test antyglobulinowy 315
18.6.1.3. Próba zgodności 315
18.6.2. Zasady badań stosowane w immunohematologii 316

19. Odporność przeciwzakaźna – Jakub Gołąb, Dominika Nowis 317
19.1. Rozwój odpowiedzi przeciwzakaźnej 318
19.2. Odpowiedź typu 1 323
19.2.1. Główne etapy rozwoju odpowiedzi typu 1 324
19.2.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 1 326
19.2.2.1. Nieswoiste mechanizmy efektorowe 326
19.2.2.1.1. Przeciwwirusowe działanie komórek NK 326
19.2.2.1.2. Przeciwwirusowe działanie interferonów 326
19.2.2.1.3. Aktywność makrofagów i komórek dendrytycznych 327
19.2.2.2. Swoiste mechanizmy efektorowe 328
19.3. Odpowiedź typu 2 331
19.3.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 2 332
19.3.2.1. Nieswoiste mechanizmy efektorowe 332
19.3.2.2. Swoiste mechanizmy efektorowe 335
19.4. Odpowiedź typu 3 336
19.4.1. Odporność przeciw bakteriom zewnątrzkomórkowym 336
19.4.1.1. Przebieg odpowiedzi nieswoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi 337
19.4.1.2. Przebieg odpowiedzi swoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi 337
19.4.1.3. Znaczenie mikrobioty dla regulacji funkcji układu odpornościowego 339
19.4.2. Odporność przeciwgrzybicza 340
19.4.3. Sepsa 343
19.5. Mechanizmy unikania odpowiedzi immunologicznej przez patogeny 343

20. Szczepionki – Dominika Nowis 349
20.1. Rodzaje szczepionek 349
20.1.1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane patogeny 354
20.1.2. Szczepionki niezawierające żywych atenuowanych patogenów 355
20.1.2.1. Szczepionki wektorowe i szczepionki mRNA 356
20.2. Adiuwanty stosowane w szczepionkach 358
20.3. Drogi podawania szczepionek 358
20.4. Rozwój odpowiedzi immunologicznej po szczepieniu 359
20.5. Czynniki wpływające na skuteczność szczepień 361
20.6. Nieswoiste korzystne działania szczepionek 365
20.7. Niepożądane działania szczepionek 365

21. Nadwrażliwość i alergie – Witold Lasek 367
21.1. Nadwrażliwość typu I – alergie 368
21.1.1. Czynniki warunkujące wystąpienie alergii 369
21.1.1.1. Wpływ czynników genetycznych 369
21.1.1.2. Wpływ czynników środowiskowych 370
21.1.1.2.1. Czynniki infekcyjne 370
21.1.1.2.2. Czynniki toksyczne, zanieczyszczenia środowiskowe, leki i inne 371
21.1.1.2.3. Znaczenie sposobu odżywiania, diety i składników pokarmu 372
21.1.1.2.4. Ekspozycja na alergen 372
21.1.2. Alergeny 372
21.1.2.1. Standaryzacja alergenów 372
21.1.2.2. Struktura alergenów 373
21.1.2.2.1. Alergeny białkowe (wielkocząsteczkowe) 373
21.1.2.2.2. Alergeny małocząsteczkowe o charakterze haptenów 374
21.1.3. Mechanizmy reakcji alergicznych 375
21.1.3.1. Rola limfocytów Th2 375
21.1.3.2. Udział IgE w reakcjach alergicznych 377
21.1.3.2.1. Charakterystyka IgE 377
21.1.3.2.2. Receptory dla IgE 377
21.1.3.2.3. Regulacja wytwarzania IgE 377
21.1.3.3. Udział komórek tucznych i bazofilów w reakcjach nadwrażliwości typu I 380
21.1.3.3.1. Mechanizm aktywacji komórek tucznych i bazofilów 382
21.1.3.3.2. Mediatory i czynniki wytwarzane przez komórki tuczne i bazofile 385
21.1.3.3.2.1. Mediatory preformowane 385
21.1.3.3.2.2. Mediatory generowane 386
21.1.3.3.2.3. Cytokiny 387
21.1.3.4. Udział eozynofilów 387
21.1.3.4.1. Aktywność wydzielnicza eozynofilów 388
21.1.3.4.2. Rola eozynofilów w zakażeniach pasożytniczych 388
21.1.3.4.3. Udział eozynofilów w procesach alergicznych 388
21.1.4. Przebieg odpowiedzi immunologicznej na alergen 389
21.1.4.1. Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna) 389
21.1.4.2. Reakcja późna 390
21.1.5. Immunologia astmy 390
21.1.6. Immunoterapia alergenem (odczulanie) 393
21.1.6.1. Mechanizmy warunkujące efekt leczniczy immunoterapii SCIT 393
21.1.6.2. Inne warianty immunoterapii alergenem 395
21.1.7. Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych w leczeniu alergii 395
21.1.7.1. Modulacja funkcji limfocytów T 395
21.1.7.2. Blokowanie IgE 395
21.1.7.3. Blokowanie funkcji eozynofilów 396
21.1.7.4. Neutralizacja alergenów in vivo 396
21.2. Nadwrażliwość typu II – reakcje cytotoksyczne 397
21.2.1. Reakcje potransfuzyjne 397
21.2.2. Konflikt serologiczny matczyno-płodowy 397
21.2.3. Cytopenie polekowe 398
21.3. Nadwrażliwość typu III – reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych 398
21.3.1. Czynniki wpływające na odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach 398
21.3.2. Przykłady patologicznych reakcji 398
21.4. Nadwrażliwość typu IV – reakcje z dominacją odpowiedzi typu komórkowego 400
21.4.1. Formy nadwrażliwości typu późnego 400
21.4.2. Alergiczny wyprysk kontaktowy (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry) 400

22. Choroby autoimmunizacyjne – Dominika Nowis, Paweł Matryba, Anna Czekalska 403
22.1. Mechanizmy chroniące przed autoagresją 404
22.1.1. Sekwestracja autoantygenu 404
22.1.2. Tolerancja autoantygenów 405
22.1.2.1. Tolerancja centralna 406
22.1.2.2. Tolerancja obwodowa 406
22.1.2.2.1. Brak skutecznej aktywacji wysoce autoreaktywnych limfocytów w obwodowych narządach limfatycznych – anergia i delecja klonalna 406
22.1.2.2.2. Hamowanie funkcji aktywowanych autoreaktywnych limfocytów – działanie punktów kontrolnych układu odpornościowego 407
22.1.2.3. Działanie regulatorowych limfocytów T i B 408
22.2. Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób autoimmunizacyjnych 408
22.2.1. Czynniki genetyczne 410
22.2.1.1. Geny dla cząsteczek HLA 410
22.2.1.2. Inne geny 411
22.2.2. Płeć 411
22.2.3. Zakażenia 413
22.2.3.1. Mimikra molekularna 413
22.2.3.2. Przełamanie molekularnej sekwestracji autoantygenów i zmiana ich konformacji 414
22.2.3.3. Dostarczenie sygnału niebezpieczeństwa 415
22.2.3.4. Rozprzestrzenianie się epitopów 416
22.2.3.5. Zmiana mikrośrodowiska zakażonej tkanki i węzła limfatycznego drenującego limfę z jej okolic 417
22.2.3.6. Inne mechanizmy związane z zakażeniem 418
22.2.4. Urazy 419
22.2.5. Bakteryjna flora jelitowa 420
22.2.6. Inne czynniki zewnętrzne 420
22.3. Choroby autoimmunizacyjne człowieka 421
22.3.1. Podział ze względu na umiejscowienie autoantygenu 421
22.3.2. Podział ze względu na mechanizmy efektorowe 421
22.4. Perspektywy terapii chorób autoimmunizacyjnych 423
22.4.1. Immunoterapia swoista wobec autoantygenu 423
22.4.2. Immunoterapia nieswoista wobec autoantygenu 426

23. Niedobory odporności – Eliza Głodkowska-Mrówka, Tomasz Stokłosa 429
23.1. Pierwotne niedobory odporności 429
23.1.1. Wybrane elementy diagnostyki pierwotnych niedoborów odporności 432
23.1.1.1. Badania odpowiedzi humoralnej 432
23.1.1.2. Badania odpowiedzi komórkowej 432
23.1.1.3. Badania układu dopełniacza 433
23.1.1.4. Wysokoprzepustowe badania genetyczne 433
23.1.1.5. Badania przesiewowe noworodków 433
23.1.2. Złożone niedobory odporności 433
23.1.2.1. Ciężkie złożone niedobory odporności 433
23.1.2.1.1. SCID T(–) B(+) 434
23.1.2.1.2. SCID T(–) B(–) 435
23.1.2.1.3. Terapia SCID 436
23.1.2.1.3.1. Terapia genowa 436
23.1.2.2. Złożone niedobory odporności o lżejszym przebiegu 437
23.1.2.2.1. Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy II (zespół „nagich” limfocytów) 437
23.1.2.2.2. Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy I 438
23.1.2.2.3. Niedobór ligandu CD40 (CD40L, CD154) 438
23.1.2.2.4. Niedobór ZAP-70 438
23.1.3. Złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych 439
23.1.3.1. Niedobory odporności przebiegające z wrodzoną małopłytkowością – zespół Wiskotta-Aldricha 439
23.1.3.2. Złożone niedobory odporności związane z zaburzeniami mechanizmów naprawy DNA 439
23.1.3.2.1. Ataksja teleangiektazja 440
23.1.3.2.2. Zespół Nijmegen 440
23.1.3.3. Złożone niedobory odporności związane z dysfunkcją grasicy i innymi zaburzeniami wrodzonymi 440
23.1.3.3.1. Zespół delecji 22q11.2 (zespół Di George’a) 440
23.1.3.4. Zespoły hiper IgE 440
23.1.3.5. Inne złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych 441
23.1.4. Niedobory odporności z przewagą zaburzeń wytwarzania przeciwciał 441
23.1.4.1. Agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X (Brutona) 441
23.1.4.2. Agammaglobulinemia dziedziczona autosomalnie recesywnie 441
23.1.4.3. Pospolity zmienny niedobór odporności i choroby o podobnym fenotypie 441
23.1.4.4. Niedobór odporności związany ze zwiększonym stężeniem IgM (zespół hiper-IgM) 442
23.1.4.5. Inne niedobory przeciwciał z prawidłową liczbą limfocytów B 442
23.1.5. Niedobory odporności związane z zaburzeniami regulacji aktywności odpowiedzi immunologicznej 442
23.1.6. Zaburzenia odporności nieswoistej 444
23.1.6.1. Niedobory odporności związane z zaburzeniami czynności komórek żernych 444
23.1.6.1.1. Wrodzone neutropenie 444
23.1.6.1.2. Zaburzenia reakcji tlenowych i powstawania ROS w fagocytach 444
23.1.6.2. Niedobory cząsteczek adhezyjnych 445
23.1.6.3. Dziedziczna wrażliwość na zakażenia prątkami 445
23.1.6.4. Epidermodysplasia verruciformis 445
23.1.6.5. Niedobory składników dopełniacza 445
23.1.6.6. Inne zaburzenia odporności nieswoistej 446
23.2. Wtórne niedobory odporności 446
23.2.1. Zakażenie HIV i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) 446
23.2.1.1. Budowa wirusa 447
23.2.1.2. Cykl życiowy wirusa 449
23.2.1.3. Odpowiedź immunologiczna przeciw HIV 451
23.2.1.4. Terapia i profilaktyka AIDS 453
23.2.2. Inne nabyte niedobory odporności 454
23.2.2.1. Niedożywienie 454
23.2.2.2. Choroby przewlekłe i metaboliczne 455
23.2.2.3. Czynniki jatrogenne 455
23.2.2.4. Niedobory odporności spowodowane przez autoprzeciwciała przeciwko cytokinom 455
23.2.2.5. Inne przyczyny nabytych niedoborów odporności 456

24. Immunologia transplantacyjna – Radosław Zagożdżon, Piotr Trzonkowski, Grzegorz Władysław Basak, Tomasz Stokłosa 457
24.1. Odpowiedź układu odpornościowego na przeszczep 459
24.4.1. Indukcja odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 459
24.1.1.1. Prezentacja antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 460
24.1.1.2. Udział odporności nieswoistej w indukcji odpowiedzi na przeszczep 461
24.1.2. Faza efektorowa odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 461
24.1.2.1. Nadostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego 462
24.1.2.2. Ostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego 463
24.1.2.3. Przewlekłe odrzucanie przeszczepu alogenicznego 464
24.2. Czynniki immunologiczne wpływające na losy przeszczepionego narządu 465
24.2.1. Dobór w zakresie HLA 465
24.2.2. Przeszczepy niezgodne pod względem grup krwi układu ABO 466
24.2.3. Wykrycie uczulenia antygenami HLA 467
24.3. Przeszczepianie komórek krwiotwórczych 468
24.3.1. Poszukiwanie i dobór dawcy 468
24.3.2. Kondycjonowanie 469
24.3.3. Przeszczepienie i regeneracja 469
24.3.4. Odrzucenie przeszczepu komórek krwiotwórczych 469
24.3.5. Zaburzenia odporności po transplantacji 469
24.3.6. Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi 470
24.3.6.1. Etap 1 – inicjacja 470
24.3.6.2. Etap 2 – aktywacja limfocytów T 471
24.3.6.3. Etap 3 – ekspansja i różnicowanie aloreaktywnych limfocytów T 471
24.3.6.4. Etap 4 – migracja aktywowanych limfocytów 471
24.3.6.5. Etap 5 – niszczenie docelowych narządów przez efektorowe limfocyty T 471
24.3.6.6. Zapobieganie i leczenie GVHD 471
24.3.6.7. Reakcja przeszczep przeciwko białaczce/nowotworowi (GVL/GVT) 472
24.4. Tolerancja transplantacyjna 472
24.5. Immunosupresja 473
24.5.1. Leki immunosupresyjne stosowane w transplantologii 475
24.5.1.1. Glikokortykosteroidy 475
24.5.1.2. Inhibitory drobnocząsteczkowe 475
24.5.1.2.1. Inhibitory kalcyneuryny (CNI) 475
24.5.1.2.2. Inhibitory kinazy mTOR 476
24.5.1.2.3. Inhibitory syntezy DNA 477
24.5.1.3. Przeciwciała i białka fuzyjne 477
24.6. Przeszczepy ksenogeniczne 478

25. Immunologia nowotworów – Marek Jakóbisiak, Witold Lasek 481
25.1. Antygeny nowotworowe 483
25.1.1. Swoistość antygenów związanych z nowotworem 483
25.1.2. Heterogenność antygenów związanych z nowotworem 486
25.1.3. Ekspresja cząsteczek MHC na komórkach nowotworowych 487
25.2. Odpowiedź immunologiczna przeciw komórkom nowotworowym 487
25.3. Mechanizmy ułatwiające rozwój nowotworu 489
25.4. Immunoterapia nowotworów 490
25.4.1. Formy immunoterapii nowotworów człowieka 491
25.4.1.1. Terapia nowotworów przeciwciałami monoklonalnymi 491
25.4.1.2. Terapia adoptywna 493
25.4.1.3. Szczepionki przeciwnowotworowe 496
25.4.1.4. Inne formy immunoterapii nowotworów 497
25.4.1.4.1. Immunoterapia cytokinami 497
25.4.1.4.2. Inne preparaty stosowane w nieswoistej immunoterapii nowotworów 497

Dodatek 1. Wykaz cząsteczek CD – Jakub Gołąb 499

Dodatek 2. Cytokiny – Jakub Gołąb 515

Dodatek 3. Przeciwciała monoklonalne stosowane w terapii chorób człowieka – Dominika Nowis, Jakub Gołąb 531

Skorowidz – Karol Gawalski 539

Lista nazwisk – Karol Gawalski 555

Szczegóły ebooka Immunologia

Wydawca:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2023

Typ publikacji:

Ebook

Język:

polski

Format:

epub,mobi

ISBN:

978-83-01-23162-0

ISBN wersji papierowej:

978-83-01-23008-1

Wydanie:

8

Redakcja:

Jakub Gołąb,Dominika Nowis,Witold Lasek,Tomasz Stokłosa

Miejsce wydania:

Warszawa

Liczba Stron:

596

Recenzje ebooka Immunologia