ebook Językowy obraz człowieka - charakter i osobowość w paremiologii polskiej, serbskiej i chorwackiej Regina Wyżkiewicz-Maksimow

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania: 2012

W kontekście związków języka z kulturą nasuwa się pytanie, w jakiej mierze obraz świata, utrwalony w każdym z trzech języków słowiańskich: polskim, serbskim i chorwackim, kształtował się pod wpływem religii: katolicyzmu, prawosławia, częściowo również islamu, a także historii i realiów życia codziennego. Z językowym obrazem świata ściśle łączy się wartościowanie, istotne jest zatem znalezienie na podstawie danych językowych odpowiedzi, jak człowiek ocenia siebie i innych, jakie wartości preferuje, a jakie odrzuca, innymi słowy – jak przedstawia się językowy obraz rzeczywistości i samego człowieka w określonym kręgu kulturowym, w tym przypadku ograniczonym do języka polskiego, serbskiego i chorwackiego. Warto również podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, jakimi środkami została utrwalona w języku hierarchizacja wartości i sposób widzenia przez język wybranych fragmentów rzeczywistości pozajęzykowej.

Spis treści ebooka Językowy obraz człowieka - charakter i osobowość w paremiologii polskiej, serbskiej i chorwackiej

WPROWADZENIE 9

Rozdział pierwszy. PRZYSŁOWIA W ANALIZIE KULTUROWO-LINGWISTYCZNEJ, ROZWAŻANIA TEORETYCZNE 12

1. Zakres, metody i organizacja badań 12
2. Przysłowia w paremiologii i frazeologii 17
3. Ustalenie definicji przysłowia 19
3.1. Prezentacja postaw badawczych 19
3.2. Formacje pokrewne 25
3.3. Cechy istotne przysłów 28
4. Typologie przysłów 31
5. Pochodzenie i źródła przysłów 33
6. Schematy strukturalno-semantyczne odzwierciedlające kompozycję przysłów 35
7. Definicje charakteru i osobowości oraz ich językowy obraz we frazeologii 37

Rozdział drugi. LEKSYKALNA ORGANIZACJA PRZYSŁÓW 40

1. Specyfika doboru leksykalnego 40
2. Semantyczna antytetyczność przysłów 40
3. Synonimia przysłów 45
3.1. Synonimy semantyczne 46
3.2. Synonimy strukturalne 59
4. Potoczny styl przysłów 64

Rozdział trzeci. CHARAKTER, OSOBOWOŚĆ I ICH JĘZYKOWY OBRAZ W PRZYSŁOWIACH 66

1. Charakter narodowy jako problem naukowy 66
2. Stereotypizacja – definicje i funkcje stereotypów 71
3. W pułapce stereotypów etnicznych 79
3.1. Stereotyp Cygana w przysłowiach polskich, serbskich i chorwackich 81
3.2. Stereotyp Polaka 85
3.3. Stereotyp Niemca w przysłowiach polskich 90
3.4. Stereotyp Żyda w przysłowiach polskich 92
3.5. Stereotyp Serba 94
3.6. Stereotyp Turka w przysłowiach serbskich 97
3.7. Stereotyp Chorwata w przysłowiach chorwackich 99
3.8. Konkluzje 102
4. Obraz człowieka w przysłowiach polskich, serbskich i chorwackich 107
4.1. Wpływ epoki na wzorce charakterologiczne i osobowościowe 107
4.2. Stosunek do Boga 109
4.3. Stosunek do ludzi 112
4.4. Postawa wobec wolności i ojczyzny 122
4.5. Stosunek do pracy 123
4.6. Stosunek do dóbr materialnych 126
4.7. Postawa wobec wartości etycznych 127
4.8. Orzekanie o cechach intelektualnych 137

Rozdział czwarty. JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA 141

1. Obraz świata w przysłowiach 141
2. Rola konotacji w opisie charakteru i osobowości 143
3. Rodzaje i funkcje metafory w paremiologii 146
4. Modele kognitywne w kulturowo-językowej organizacji przysłów 149
4.1. Kulturowe modele semantyczne w przysłowiach 150
4.1.1 .Elementy rustykalne jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 152
4.1.2. Elementy „cywilizacyjne” jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 156
4.1.3. Pożywienie jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 157
4.1.4. Odzież jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 161
4.1.5. Środki pieniężne jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 164
4.1.6. Obiekty architektoniczne jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 166
4.1.7. Militaria jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 168
4.1.8. Wyznaczniki kultu jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 170
4.1.9. Naczynia, narzędzia i urządzenia jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 172
4.2. Zjawiska kosmiczne i świat przyrody jako podstawa modeli semantycznych 173
4.2.1. Metale, perły i bursztyn jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 173
4.2.2. Elementy krajobrazu jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 176
4.2.3. Właściwości ciał niebieskich jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 179
4.2.4. Kolory jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 180
4.2.5. Świat roślin jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 181
4.2.6. Właściwości żywiołów jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 182
4.3. Modele paremiologiczne związane z człowiekiem 184
4.3.1. Status społeczny jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 184
4.3.2. Rodzina jako podstawa interpretacji rzeczywistości 189
4.3.3. Somatyzmy jako podstawa metaforycznej interpretacji rzeczywistości 190
4.4. Animalistyczne modele przysłów 198
4.4.1. Właściwości ptaków dzikich wykorzystane w metaforyzacji rzeczywistości 202
4.4.2. Właściwości ptaków domowych wykorzystane w metaforyzacji rzeczywistości 205
4.4.3. Właściwości zwierząt dzikich wykorzystane w metaforyzacji rzeczywistości 207
4.4.4. Właściwości zwierząt oswojonych i hodowlanych wykorzystane w metaforyzacji rzeczywistości 210
4.4.5. Ryby, płazy, gady i insekty wykorzystane w metaforycznej interpretacji rzeczywistości 216
4.4.6. Konkluzje 217

Rozdział piąty. PRAGMATYCZNA FUNKCJA PRZYSŁÓW 223

1. Przysłowia polskie, serbskie i chorwackie w analizie konfrontatywnej 223
2. Miejsce i rola przysłów w języku i kulturze 231
3. Przysłowia prototypowe jako inspiracja i podstawa dla quasi-, neo- i antyprzysłów 236
3.1. (Neo)logika (neo)proverbiów w kulturze masowej 242
3.2. Typy quasi-przysłów 243
4. Funkcjonowanie przysłów w językach współczesnych 248

WNIOSKI KOŃCOWE, PODSUMOWANIE 251

BIBLIOGRAFIA 261
Źródła 261
Literatura 262

PRZYSŁOWIA 280
Polskie 280
Serbskie 301
Chorwackie 315

ANTYPRZYSŁOWIA 331
Polskie 331
Serbskie 332
Chorwackie 332