ebook Kaznodzieje, nauczyciele, politycy Grażyna Szelągowska

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2021

Prezentowana monografia przybliża zjawisko zachodzące w protestanckiej Skandynawii, którą w XIX wieku ogarnął ludowy i masowy ruch kaznodziejski. Był on sprzeciwem i świecką alternatywą wobec Kościoła państwowego i narzucanych przez państwo interpretacji wiary. Pod względem ideowym geneza ruchów kaznodziejskich związana była z pietyzmem, ważnym nurtem odnowy wewnątrz Kościołów protestanckich, zwłaszcza luterańskich, na przełomie XVII i XVIII wieku.

Autorka skupia się przede wszystkim na pozareligijnym, społecznym znaczeniu ruchów kaznodziejskich w Skandynawii. Jej zdaniem jest to nie tylko zjawisko w historii luteranizmu, ale przede wszystkim istotny aspekt społecznych, kulturowych, politycznych oraz ekonomicznych procesów modernizacyjnych w XIX-wiecznej Skandynawii, kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego i świadomości narodowej warstw chłopskich.

Publikacja jest rezultatem projektu, którego realizacja była możliwa dzięki grantowi Narodowego Centrum Nauki (konkurs „Opus 7”, nr UMO-2014/13/B/HS3/04923).

******

Preachers, Teachers and Politicians. Religious Awakening Movements and Modernization in the Nordic Region in the 19th century

The monograph describes folk and mass preaching movement in protestant Scandinavia in the 19th century, which was a protest and secular alternative to the state church and its interpretations of faith. The author focuses on non-religious, social importance of preaching movements, recognizing in them a significant aspect of cultural, political and economic modernization processes in the 19th century Scandinavia, the formation of civic society and national awareness of the peasant class.

Spis treści ebooka Kaznodzieje, nauczyciele, politycy

Wprowadzenie 9

Rozdział 1. Państwo, Kościół, wiara: reformacja w państwach nordyckich i kształtowanie się relacji między państwem a Kościołem luterańskim 21
Przemiany Kościołów skandynawskich w XVI w.: reformacja 21
Przemiany Kościołów skandynawskich w XVII w.: absolutyzm 29
Ewangelizacja 33
Pietyzm 35
Pietyzm w Skandynawii 43
Narodziny biblistyki 55

Rozdział 2. Skandynawia w XIX w. 58
Społeczeństwa nordyckie u progu XIX stulecia 58
Zmiany geopolityczne i ustrojowe w epoce wojen napoleońskich 62
Zgromadzenia doradcze i reforma systemu absolutystycznego w Danii 65
Zniesienie duńskiego absolutyzmu i uchwalenie konstytucji 66
Przemiany polityczne i ustrojowe w Danii do 1901 r. 68
Norwegia w XIX stuleciu 70
Szwecja w XIX stuleciu 71
Rozpad unii szwedzko-norweskiej 74
Przemiany ekonomiczno-społeczne w XIX stuleciu 76
Przemiany społeczne i ekonomiczne w Danii w XIX w. 77
Przemiany społeczeństwa Norwegii 78
Przemiany społeczeństwa Szwecji 80
Wielkie Księstwo Finlandii 83
Rusyfi kacja Wielkiego Księstwa Finlandii i reforma parlamentarna 86
Nowy Kościół Wielkiego Księstwa Finlandii 87

Rozdział 3. Ruchy kaznodziejskie w Skandynawii w XIX w. – początki 89
Pierwsze ruchy kaznodziejskie w XVIII w. – pietyzm i herrnhutyzm 92
Haugianizm 97
Ruchy kaznodziejskie w pierwszej połowie XIX w. 101
Ewolucja norweskich ruchów kaznodziejskich w pierwszej połowie XIX w. 104
Pierwsze duńskie chłopskie zgromadzenia religijne na Jutlandii i Fionii (1800–1830) 108
Grundtvigianizm 110
Grundtvigiańska koncepcja narodu 114
Duńskie ruchy kaznodziejskie i grundtvigiańskie w latach
trzydziestych i czterdziestych XIX w. 116
Ruchy kaznodziejskie w Szwecji w pierwszej połowie XIX w. 120
Prowincja Norrland – specyfi ka i odrębność ruchów religijnych 125
Ruchy przebudzenia religijnego w Finlandii w pierwszej połowie XIX w. 127
Fińscy „przebudzeni” wobec Kościoła i Kościół Finlandii wobec „przebudzonych” 130

Rozdział 4. „Przebudzeni” i oświata: szkoły społeczne
i uniwersytety ludowe 131
Hans Nielsen Hauge i rozwój norweskiej oświaty ludowej 132
Grundtvig i idea narodowej oświaty 134
Ruch duńskich szkół społecznych 144
Norweskie ruchy kaznodziejskie i budowa nowego systemu
szkolnictwa powszechnego 149

Rozdział 5. Ruchy przebudzenia wobec przemian kulturowych i społecznych w drugiej połowie XIX w. 155
Grundtvigianizm w drugiej połowie XIX w.: wokół Grundtviga 155
Organizacja Misji Wewnętrznej w Danii 162
Norweskie organizacje kaznodziejskie w drugiej połowie XIX w. 165
Norweskie ruchy kaznodziejskie wobec sporów społecznych
i kulturowych końca XIX w. 169
Ruch nowego ewangelizmu w Szwecji 173
Rozwój szwedzkich wspólnot religijnych w ostatnich dekadach XIX w. 178
Problemy fińskich ruchów przebudzenia religijnego 184

Rozdział 6. Walka z alkoholizmem i ruchy prohibicyjne 187
Stowarzyszenia abstynenckie i prohibicyjne w Norwegii 192
Duńskie organizacje trzeźwościowe 198
Szwedzkie organizacje trzeźwościowe 212

Rozdział 7. Lars Levi Laestadius i ruch przebudzenia
wśród Samów 224
Samowie i misje chrystianizacyjne 225
Pierwsze wspólnoty kaznodziejskie w Laponii i laestadianizm 228
Szkoły misyjne dla Samów 239
Lars Levi Laestadius i walka z alkoholizmem wśród Samów 242

Rozdział 8. „Przebudzeni” w nowoczesnym świecie 244
Haugianie w Stortingu i narodziny norweskiej opozycji chłopskiej w pierwszej połowie XIX w. 244
Kaznodzieje i liderzy religijni w walce z urzędniczym systemem władzy w Norwegii 245
Ruchy kaznodziejskie a narodziny ruchu chłopskiego w Danii 249
Duńskie ruchy kaznodziejskie, samoorganizacja na wsi i aktywność polityczna 251

Zakończenie: ruchy przebudzenia a modernizacja
w Skandynawii 256

Bibliografia 262

Spis ilustracji 275

Indeks osób 277