ebook Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów Jerzy Pysiak

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2012

Głównym tematem książki jest pokazanie wzajemnego związku między dwoma istotnymi problemami historii średniowiecznego królestwa Francji: jedenastowieczną apokryficzną legendą o karolińskiej translacji Korony Cierniowej do królestwa Franków i jej recepcją w literaturze XI-XIII w., a rekonstrukcją faktycznego kapetyńskiego kultu relikwii. W przekonaniu autora oba te fenomeny kultury duchowej kapetyńskiej Francji były ze sobą wzajemnie powiązane i kształtowały między stuleciem XI a XIII religijne podstawy ideowe monarchii kapetyńskiej.

Książka otrzymała nagrodę Prezesa Rady Ministrów za osiągnięcia naukowe w roku 2014.

Jerzy Pysiak pracuje w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Doktorat, poświęcony podstawom ideowym i mitologii władzy królewskiej we Francji za panowania Filipa Augusta, obronił na Wydziale Historycznym UW w 1999 r. Jego zainteresowania badawcze dotyczą przede wszystkim ideologii władzy królewskiej, kultury religijnej i mitologii historycznej oraz kultu relikwii i świętych w średniowiecznej Francji i Europie Zachodniej.

Spis treści ebooka Król i Korona Cierniowa. Kult relikwii we Francji Kapetyngów

Wstęp 13

Część I. Prehistoria translacji Korony Cierniowej do Francji: Saint-Denis i karolińska legenda translacji Korony Cierniowej 21

Rozdział I. Teksty założycielskie przekazu o translacji Korony Cierniowej z Konstantynopola do królestwa Franków 22

1. Descriptio qualiter Karolus Magnus Clavum et Coronam a Constantinopoli Aquisgrani detulerit qualiterque Karolus Calvus hæc ad Sanctum Dionysium retulerit 22
Treść i próby datacji Descriptio 23
2. Źródła wiedzy o wyprawie Karola Wielkiego do Ziemi Świętej 35
Kronika Benedykta z Sant’Andrea del Monte Soratte 38
Relikwie z Charroux i Reichenau 41
Liber de constitutione Karrofensis cenobii 42
Libellus de translatione sanguinis Domini z opactwa Reichenau 45
3. Czy narracje z Charroux, Monte Soratte i Reichenau mówią o genezie kultu relikwii pasyjnych w opactwie Saint-Denis? 47

Rozdział II. Recepcja Descriptio qualiter do czasów panowania Ludwika Świętego – Iter Hierosolimitanum Karoli Magni 61

1. Hagiografia cesarska: De sanctitate Karoli Magni 65
2. Literatura wernakularna: chansons de geste i proza historyczna w XII i XIII wieku 68
Pèlerinage de Charlemagne 68
Fierabras 74
Karlamagnús saga 75
Kroniki i gesta 78
Gesta episcoporum Mettensium 78
Helinand z Froidmont i Wincenty z Beauvais 79
Kronika Pseudo-Turpina. Historia Karoli Magni et Rotholandi 82
Descriptio-Turpin Piotra z Beauvais: Korona Cierniowa i cudowne uzdrowienie skrofułów podczas pierwszego Indictum w Akwizgranie 85
Chronique des rois de France Anonima z Béthune 88
Gui de Bazoches i Alberyk z Trois-Fontaines 90
Chronique rimée Filipa Mouskèsa 95
Wielkie kroniki Francji Primata z Saint-Denis 97
3. Recepcja Descriptio qualiter w ikonografii świątyń kapetyńskich 100
Witraże w Saint-Denis i w Chartres 100
Epitafium nagrobne Karola Łysego w Saint-Denis 105

Rozdział III. Podsumowanie 106

1. Treści ideowe mitu historycznego o wyprawie Karola Wielkiego do Jerozolimy i Konstantynopola od XI do pierwszej połowy XIII wieku 106
2. Translacja relikwii Korony Cierniowej do Królestwa Franków i cudowne uzdrawianie skrofułów 112

Część II. Polityka Kapetyngów wobec relikwii, X–XIII wiek 119

Rozdział I. Królowie Franków i relikwie we wczesnym średniowieczu: Merowingowie i Karolingowie. Dziedzictwo karolińskiej polityki kultu relikwii w Cesarstwie epoki ottońskiej i salickiej 120

1. Uwagi wstępne: dziedzictwo Konstantyna 120
2. Kult relikwii za panowania Merowingów i pierwszych Karolingów 125
3. Karol Łysy i kult relikwii 131
4. Dziedzictwo karolińskiego kultu relikwii w Cesarstwie ottońskim i salickim 136

Rozdział II. Uczestnictwo pierwszych Kapetyngów w kulcie relikwii (X–XI wiek) 144
1. Kapetyngowie i proroctwo świętego Walerego 144
2. Kult relikwii za panowania Roberta Pobożnego 148
3. Filip I, całun Chrystusa z Compiègne i inne translacje za jego panowania 161

Rozdział III. Odnowienie królewskiego kultu relikwii we Francji w XII wieku. Kult świętych i relikwii za panowania Ludwika VI, Ludwika VII i Filipa Augusta 166

1. Ostensio relikwii Korony Cierniowej i gwoździa z Krzyża Świętego w Saint-Denis 166
2. Uczestnictwo królów w translacjach lub autentyfikacjach relikwii za panowania Ludwika VI i Ludwika VII (1108–1180) 168
3. Wystawienie na widok publiczny relikwii świętego Dionizego w opactwie Saint-Denis w XII wieku 176
4. Cudowne uzdrowienia królów w XII i XIII wieku dzięki relikwiom świętego Dionizego i Korony Cierniowej 196
5. Translacja relikwii świętego Dionizego w Saint-Denis w 1144 roku 204
6. Kapetyński kult relikwii w opactwie Saint-Denis w XII wieku jako modelowy punkt odniesienia dla króla Anglii i cesarza? 214
7. Monarchia kapetyńska wobec kultu relikwii Korony Cierniowej oraz kultu relikwii świętego Dionizego w źródłach hagiograficznych: żywoty świętego Dionizego 224
8. Znaczenie kultu relikwii Męki Pańskiej z Saint-Denis od początku XII wieku do pierwszych lat panowania Ludwika Świętego 237
Święta Korona z Saint-Denis 237
Filip August i kult relikwii 248

Część III. Ludwik Święty i kult relikwii 251

Rozdział I. Translacja relikwii Korony Cierniowej i innych relikwii Męki Pańskiej do Paryża w latach 1239–1242. Próba rekonstrukcji i jej sens ideowy 254

1. Źródła 255
Źródła hagiograficzne 255
De susceptione Corone Domini arcybiskupa Gautiera Cornuta (1240) 255
Gérard de Saint-Quentin, Translatio Sancte Corone Domini Ihesu Christi (po 1248) 257
Inne źródła hagiograficzne (do końca XIII wieku) 258
Kroniki (do połowy XIV wieku) 262
Kroniki francuskie 262
Kroniki obce 265
Inne źródła 267
2. Kontekst historyczny translacji 267
Translacja z 1239 roku w świetle źródeł hagiograficznych 267
Okoliczności translacji z 1239 roku w świetle kronik francuskich i obcych 273
3. Rekonstrukcja translacji Korony Cierniowej w sierpniu 1239 roku 283
4. Translacje relikwii pasyjnych do Paryża w latach 1241–1242. Próba rekonstrukcji 293
5. Święto Korony Cierniowej i inne święta ku czci relikwii pasyjnych sprowadzonych przez Ludwika IX 302

Rozdział II. Znaczenie translacji Korony Cierniowej i relikwii pasyjnych oraz ich kultu dla ideologii władzy Ludwika IX i monarchii Kapetyngów 309

1. Źródła narracyjne 309
2. Korona Cierniowa jako Święta Korona oraz titulus Imperii 318
3. Wybrane źródła liturgiczne 326
4. Ludwik Święty i inne translacje relikwii we Francji za jego panowania 345

Zakończenie. Translacja i kult Korony Cierniowej za panowania Ludwika Świętego na tle kultu relikwii za panowania Kapetyngów 355

1. Ludwik Święty – rex imago Christi 356
2. Ludwik Święty jako nowy Karol Wielki 359
3. Sainte-Chapelle w czasach Ludwika Świętego 367
4. Translatio Imperii czy translacja Jerozolimy? 370
5. Monarchia kapetyńska wobec kultu relikwii do XIII wieku 372

Bibliografia 384
Summary 449
Spis ilustracji 454
Indeks cytowanych w tekście ważniejszych źródeł anonimowych 456
Indeks osób 458
Indeks geograficzny 469