Za darmo

ebook Metafikcja komiczna i komizm metafikcyjny w dramatach Luigiego Pirandella i Witolda Gombrowicza Nadzieja Bąkowska

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2023

W komparatystycznym polsko-italianistycznym studium omówiono komiczny potencjał metafikcji, a następnie zilustrowano go na przykładzie twórczości dramatycznej Luigiego Pirandella i Witolda Gombrowicza. Jest to pierwsza praca zestawiająca ten aspekt twórczości obu pisarzy, a wypracowany przez autorkę aparat teoretyczny pozwala na odczytywanie w tym kontekście dzieł innych autorów i autorek.

Publikacja na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC BY 3.0 PL) (pełna treść wzorca dostępna pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode).

Książka dr Nadziei Bąkowskiej jest spójna w ramach stosowanej przez autorkę metodologii, bogata w źródła bibliograficzne i rozbudowane przypisy, wprowadza nową refleksję dotyczącą kategorii metafikcji komicznej i komizmu metafikcyjnego w dramacie, stanowi interesujące studium porównawcze twórczości dramatycznej Pirandella i Gombrowicza, a także pobudza refleksję na temat zakresu i celowości stosowania dziś pojęcia metafikcji Monografia ta, moim zdaniem, będzie stanowić cenne źródło wiedzy o włoskiej literaturze dla polskich badaczy, doktorantów i studentów, zwłaszcza dla perspektywy rozwoju komparatystycznych studiów polonistyczno-italianistycznych. Myślę, że odegra ona także inspirującą rolę dla dramaturgów teatralnych i reżyserów w zakresie dostrzeżenia związków metafikcji z komizmem. (Z recenzji prof. dr hab. Anny Krajewskiej, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

Swoją pracę autorka rozpoczyna od rzetelnego przedstawienia historyczno- i teoretycznoliterackiego zaplecza, czyli teorii komizmu i metafikcji oraz dotychczasowych komentarzy na temat relacji między Gombrowiczem a Pirandellem. […] Szczegółowo przedstawia kategorie wykorzystywane w ramach strategii komicznych i metafikcyjnych: intertekstualność, parodię, ironię, metalepsę, groteskę, postać metafikcyjną, kontrast, degradację, humoryzm, karnawał. […] Wypracowany aparat teoretyczny zdaje się mieć wartość uniwersalną i można by go wykorzystać do czytania innych autorów/autorek, ewentualnie przy dalszych eksploracjach Pirandella i Gombrowicza. […] Rozprawa ta […] w polskiej gombrowiczologii z sukcesem wypełnia dotkliwy brak komentarza do ważnej intelektualnej i intertekstualnej relacji Gombrowicza z jednym z ważniejszych dla niego antenatów. (Z recenzji dr. hab., prof. ucz. Mariana Bieleckiego, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Wrocławski)

*********

Comic Metafiction and Metafictional Comism in Luigi Pirandello’s and Witold Gombrowicz’s Dramas. A Comparative Study

This comparative Polish-Italian study explores the comic potential of metafiction, and illustrates it with the examples drawn from drama works of Luigi Pirandello and Witold Gombrowicz. It is the first publication which juxtaposes this aspect of both writers’ works, and the theoretical model elaborated by the author allows reading works by other authors in this context.

The publication is licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland license (CC BY 3.0 PL) (full license available at: https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/legalcode).

*********

Dr Nadzieja Bąkowska (ORCID 0000-0002-1525-5802) – doktor nauk humanistycznych, aktualnie jako badacz postdoc realizuje projekt badawczy na temat autoprzekładu na Uniwersytecie Bolońskim. Absolwentka studiów polonistycznych na Uniwersytecie Warszawskim, polonistyczno-komparatystycznych na Uniwersytecie Bolońskim oraz polsko-włoskich studiów doktoranckich w systemie wspólnej międzynarodowej opieki naukowej cotutelle na UW i UniBo. Jej zainteresowania naukowe obejmują m.in. polsko-włoską komparatystykę literacką, teorię literatury, teorię i praktykę przekładu, autoprzekład oraz dydaktykę języka polskiego i włoskiego jako obcych. Autorka artykułów naukowych o tej tematyce, a także przekładów literatury i tekstów naukowych z języka polskiego na włoski i vice versa.

Spis treści ebooka Metafikcja komiczna i komizm metafikcyjny w dramatach Luigiego Pirandella i Witolda Gombrowicza

Podziękowania 9
Wstęp 11

ROZDZIAŁ 1. Stan badań 16
1.1. Wprowadzenie 16
1.2. Powiązania metafikcji i komizmu 17
1.3. Pirandellowskie i gombrowiczowskie jakości
komiczne 23
1.3.1. Luigi Pirandello 23
1.3.2. Witold Gombrowicz 26
1.4. Pirandellowsko-gombrowiczowska komparatystyka 29
1.5. Podsumowanie 34

ROZDZIAŁ 2. Kontekst metodologiczny 35
2.1. Wprowadzenie 35
2.2. Struktury metafikcyjne 35
2.2.1. Metafikcja 35
2.2.2. Intertekstualność 42
2.2.3. Ironia 45
2.2.4. Postać metafikcyjna 48
2.3. Teorie i formy komizmu 49
2.4. Komiczne uwarunkowania metafikcji 57
2.4.1. „Poufałe obmacywanie” źródłem komizmu 57
2.4.2. Komizm metafikcyjny. Między empatią a
ironią 59
2.5. Podsumowanie 63

ROZDZIAŁ 3. Struktury i sensy komiczne metafikcji
w dramatach Pirandella 65
3.1. Wprowadzenie 65
3.1.1. Twórczość dramatyczna Pirandella 65
3.1.2. Struktury metafikcyjne w dramatach
Pirandella 72
3.1.3. Komiczny potencjał metafikcji w dramatach
Pirandella 73
3.2. Intertekstualność 75
3.2.1. Autointertekstualność 75
3.2.2. Dramatyczna gra w teatr: intertekstualność
i niestabilność gatunkowa (reminiscencje gatunków
dramatycznych) 83
3.2.2.1. Rekonfiguracje dramatu mieszczańskiego
84
3.2.2.2. W krzywym zwierciadle: kostium
szekspirowski i historyczny 89
3.2.2.3. Grymasy maski komedii dell’arte 92
3.2.3. Podsumowanie 95
3.3. Ironia 97
3.3.1. Ironia narracyjna 98
3.3.2. Ironia groteski 104
3.4. Postaci metafikcyjne 106
3.4.1. Świadomość fikcyjności 108
3.4.1.1. Rozdźwięk między postacią a aktorem,
postacią a rolą, postacią a kukłą 109
3.4.1.2. „Powołał nas do życia autor” 115
3.4.2. Animatorzy-rezonerzy 117
3.4.3. Podsumowanie 123
3.5. Metafikcyjne źródła komizmu w dramatach
Pirandella 124

ROZDZIAŁ 4. Struktury i sensy komiczne metafikcji
w dramatach Gombrowicza 127
4.1. Wprowadzenie 127
4.1.1. Twórczość dramatyczna Gombrowicza 127
4.1.2. Struktury metafikcyjne w dramatach
Gombrowicza 130
4.1.3. Komiczny potencjał metafikcji w dramatach
Gombrowicza 131
4.2. Intertekstualność 132
4.2.1. Polifonia motywów, stylów i gatunków 132
4.2.2. Dramaty podszyte Szekspirem 136
4.2.3. Stylizacja muzyczna 141
4.2.4. Operetka w Operetce. Operetka jako parodia
paradygmatu gatunkowego 150
4.2.4.1. Operetka: lekki temat porwany przez
wiatr historii 152
4.2.4.2. Operetka: od strojności do nagości 153
4.2.5. Podsumowanie 155
4.3. Ironia 157
4.3.1. Ironia narracyjna 157
4.3.1.1. Ironiczne nacechowanie autorskiego
paratekstu 157
4.3.1.2. Ujawnianie się świadomości autorskiej
162
4.3.1.3. Sztuczność i kompulsywne odgrywanie
ról 168
4.3.2. Ironia groteski (aura groteski i absurdu)
173
4.3.3. Podsumowanie 178
4.4. Postaci podszyte metafikcją 179
4.4.1. (De)konstrukcja 179
4.4.2. Autorefleksyjność 185
4.4.3. Podsumowanie 191
4.5. Metafikcyjne źródła komizmu w dramatach
Gombrowicza 192

ROZDZIAŁ 5. W stronę modelu komizmu metafikcyjnego 194
5.1. Pirandellowsko-gombrowiczowska komparatystyka:
struktury i sensy komiczne metafikcji 194
5.1.1. Intertekstualność 194
5.1.2. Ironia 199
5.1.3. Postać metafikcyjna 203
5.1.4. Podsumowanie 207
5.2. Model komizmu metafikcyjnego 209
5.3. Model komizmu metafikcyjnego w kierunku
postmodernistycznych realizacji 210
5.3.1. Intertekstualność 213
5.3.2. Ironia 219
5.3.3. Postać metafikcyjna 221
5.4. Podsumowanie 225

ROZDZIAŁ 6. Postmodernistyczny charakter komizmu
metafikcyjnego 227
6.1. Wprowadzenie 227
6.2. Komizm metafikcji jako differentia specifica
postmodernizmu 229
6.3. Struktury i sensy komiczne metafikcji jako
przejaw postmodernistycznych konotacji i antecedencji
w twórczości dramatycznej Pirandella i Gombrowicza
233
6.3.1. Postmodernistyczne konteksty twórczości
Pirandella 234
6.3.2. Postmodernistyczne konteksty twórczości
Gombrowicza 236
6.3.3. Podsumowanie 242

Zakończenie 243
Po zakończeniu 246
Bibliografia 249
Nota bibliograficzna 271
Streszczenia 272
Indeks osób 275