ebook Na tropach podmiotu Joanna Trzópek

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2013

Problematyka podmiotu należy tradycyjnie do obszaru refleksji filozoficznej. Podobnie jest w przypadku takich związanych z podmiotowością kategorii, jak: wolność, wola, świadomość czy problem psychofizyczny. Obecnie wszystkie te zagadnienia stają się przedmiotem badań empirycznych, podejmowanych przez różne dyscypliny szczegółowe: psychologię, neurobiologię lub neuronaukę.

Książka podąża śladami owych badań, wskazując na ciągłość pewnej istotnej dla podmiotu problematyki, od ujęć filozoficznych po empiryczne. Zmiana kontekstu, w którym podmiot się pojawia (filozofia versus nauki ścisłe), powoduje zarazem konieczność operacjonalizacji i nierzadko redefinicji tradycyjnych pojęć. Budzi to wiele pytań, między innymi o to, czy współczesna (naturalistyczna) nauka rzeczywiście dysponuje odpowiednimi narzędziami do uchwycenia podmiotowości, czy też podmiotowość w jakimś zakresie jej się wymyka. Szerszym tłem dla poruszanych w pracy zagadnień staje się więc spór o naturalizm w nauce. Stawka jest tu szczególnie wysoka, gdyż wiąże się z możliwością ewentualnych zmian, jakie rezultaty badań empirycznych mogą wymuszać na naszym potocznym rozumieniu siebie samych, rzutując także na przemiany w mentalności i praktyce społecznej.

Oto ma szansę ujrzeć światło dzienne książka, której w polskiej literaturze przedmiotu bardzo brakowało i na którą od dawna czekaliśmy.

Z recenzji dr. hab. Bartłomieja Dobroczyńskiego

Spis treści ebooka Na tropach podmiotu

Wprowadzenie 9

Część I. Podmiot w wybranych ujęciach filozoficznych 19

Rozdział 1. U źródeł doświadczenia bycia podmiotem: pierwotna świadomość siebie 21

I. „Ja” i podmiot w tradycji kartezjańsko-transcendentalnej 22
II. Podmiot czysty a podmiot empiryczny 33
III. Redefinicja Kartezjańskiego podmiotu w filozofii analitycznej i w filozofii umysłu 36

Rozdział 2. U źródeł doświadczenia bycia podmiotem: podmiot ucieleśniony bytujący w świecie 45

I. Bycie-w-świecie jako podstawowa struktura podmiotowości w filozofii Martina Heideggera 46
II. Podmiot ucieleśniony w fenomenologii Maurice’a Merleau--Ponty’ego 54
III. Podsumowanie i dyskusja 62

Rozdział 3. Podmiot osobowy 65

I. Podmiot osobowy jako podmiot rozumnych działań 67
II. Podmiot osobowy a uczucia 72
III. Harry’ego Frankfurta koncepcja podmiotu woli 76
IV. Podmiot samointerpretacji Charlesa Taylora 84
V. Podsumowanie i dyskusja 89

Rozdział 4. O podmiotowych uwarunkowaniach poznania przyrody i świata osobowego. Podmiot filozoficzny a nauka 93

I. Konstytucja rzeczywistości przyrodniczej i osobowej w ujęciu Edmunda Husserla 93
1. Jak możliwa jest obiektywna przyroda? 93
2. Konstytucja przyrody istot żywych 100
3. Konstytucja świata duchowego 104
II. „Niepozorny stan rzeczy” jako istota nauki według Martina Heideggera 107

Rozdział 5. Na styku problematyki filozoficznej i neuronauki: problem psychofizyczny, wolna wola i subiektywność 113

I. Wolność woli: między kompatybilizmem a inkompatybilizmem 113
II. Johna Searle’a „szczeliny w doświadczeniu” wolności 120
III. Problem mind-body i rola subiektywnej świadomości 124
IV. Subiektywność i problem redukcji 127
1. „Jak to jest być nietoperzem?” 129
2. Czy nieredukowalność fenomenów pierwszoosobowych można pogodzić z materializmem 132
3. Próba naturalizowania qualiów 136
V. Podsumowanie i dyskusja 140

Rozdział 6. Eksperymentalna filozofia i potoczne intuicje dotyczące podmiotowości 145

I. Czy ludzie są naprawdę inkompatybilistami? 148
II. Rola emocji w przypisaniu sprawstwa 153
III. Determinizm a redukcyjny mechanicyzm: czego obawiamy się bardziej? 156
IV. Podsumowanie i dyskusja 161

Część II. Podmiot w badaniach empirycznych 165

Rozdział 7. Neuronauka na tropach podmiotu: Skąd wiem, że to ja jestem podmiotem? 167

I. „System Kto” i teoria symulacji 171
II. Model komparatora 174
1. Neuronalne korelaty poczucia podmiotowości: przykładowe badania z wykorzystaniem modelu komparatora 177
III. Rola intencji w tworzeniu poczucia podmiotowości 179
1. Intencjonalne wiązanie (intentional binding) 182
IV. Metapoznanie podmiotowe, czyli jak świadomość działania uczestniczy w tworzeniu poczucia podmiotowości 186
V. Poczucie podmiotowości jako wnioskowanie 188
VI. Eksperymentalne badania nad podmiotowością – refleksje podsumowujące 191

Rozdział 8. Neuronauka na tropach podmiotowości. Działania i wybory 197

I. Działanie dowolne: trudności operacjonalizacji 198
II. Opóźnienie świadomości 200
III. Czy i w jakim zakresie jesteśmy świadomi naszych działań? 203
IV. Nieświadome tło, czyli agenci zombie 208
V. Neuronauka a świadoma wola i wybory 213
VI. Podsumowanie i dyskusja 218

Rozdział 9. Neuronauka i podmiot: od „ja” minimalnego do „ja” narracyjnego 229

I. „Ja” minimalne i „ja” narracyjne 230
II. Co o „ja” narracyjnym mogą nam powiedzieć zaburzenia neurologiczne? 234
III. Propozycja Antonia Damasia wyjaśnienia podmiotu i świadomości 238
IV. Neuronauka a tradycyjnie ujmowany podmiot: refleksje podsumowujące 243

Rozdział 10. Podmiot ucieleśniony i nauka 247

I. Usytuowane poznanie a tradycyjna kognitywistyka 248
II. Percepcja w służbie działania 254
III. Ucieleśnione poznanie 257
IV. Refleksje podsumowujące 265

Rozdział 11. „Pozorna mentalna kontrola” Daniela Wegnera 269

I. Ogólne założenia teorii 270
II. Wsparcie eksperymentalne teorii pozornej mentalnej kontroli 272
III. Podsumowanie i dyskusja 280

Rozdział 12. W sieci nieuświadamianych zależności 289

I. Co wiemy o sobie? Problem samowiedzy 290
II. Co wpływa na nasze działanie? Związek percepcji i zachowania 292
III. Automatyczna realizacja celów oraz procesy samoregulacyjne 295
IV. Empiryczne badania nad podmiotowością w kontekście działania procesów automatycznych 301
V. Podsumowanie i dyskusja 309

Rozdział 13. Podmiot, samoregulacja i samodeterminacja 313

I. Samoregulacja jako proces cybernetyczny 314
II. Siła woli i możliwość odroczenia gratyfikacji 320
III. Samoregulacja jako pula zasobów 322
IV. Samoregulacja jako system subpersonalnych mechanizmów 322
V. W stronę ujęć humanistycznych: teoria samodeterminacji 325
VI. Samoregulacja jako zachowanie zautomatyzowane 334
VII. Neurobiologiczna podbudowa samoregulacji 337
VIII. Podsumowanie i dyskusja 338

Zamiast zakończenia 343

I. Podmiot niezupełnie wytropiony 344
II. Podmiot i naturalizacja – refleksje ogólne 348
III. Podmiot i naturalizacja – bardziej konkretnie 354
IV. Jeżeli naturalizować, to jak? 359