ebook Obraz świata w podręcznikach szkolnych do klas początkowych Ewa Zalewska

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania: 2013

Podręcznik „wrósł” na dobre w krajobraz polskiej szkoły. Stanowi najważniejszy element wyprawki małego ucznia, przekraczającego po raz pierwszy szkolne progi, wyznacza rytm i treści jego działań. W ciągu trzech pierwszych lat nauki dziecko wykona tysiące poleceń, ćwiczeń i zadań zawartych w podręczniku, z jego pomocą nauczy się czytać, pisać i liczyć. Polecenie „Otwórzcie podręczniki!” stanie się fundamentalnym składnikiem codziennego szkolnego rytuału, w którym dziecko uczestniczyć będzie aż do ukończenia edukacji.

Pytanie o to, jaki obraz świata (czy obrazy świata) prezentują dziecku współczesne podręczniki dla najmłodszych uczniów, jest równocześnie pytaniem o ich potencjał socjalizacyjny, na który składają się rekomendowane systemy wartości, wzorce ról społecznych, postaw i interpersonalnych relacji, zakres podejmowanej tematyki oraz sposób jej konceptualizacji, ponadto istotne są modele organizacji procesu uczenia się związane z obudową metodyczną podręcznika, bowiem poprzez dobór ćwiczeń, poleceń i zadań zostają określone granice uczniowskiej autonomii poznawczej i etycznej.

Spis treści ebooka Obraz świata w podręcznikach szkolnych do klas początkowych

Wprowadzenie 9

Część I Podręcznik szkolny jako medium społeczne i edukacyjne 15

Rozdział 1. Podręcznik szkolny w świetle teoretycznej reﬂeksji 17

1.1. Podręcznik szkolny do edukacji początkowej – geneza i współczesne wyzwania 23
1.2. Konwencjonalna perspektywa badań nad podręcznikiem szkolnym 31
1.2.1. Teoria podręcznika szkolnego 32
1.2.1.1. Podręcznik szkolny – wymiary deﬁnicyjne 34
1.2.1.2. Funkcje podręcznika szkolnego 36
1.2.1.3. Założenia konstrukcyjne, struktura i procedury tworzenia podręcznika 40
1.2.1.4. Treści podręczników szkolnych – status i charakterystyka 45
1.2.1.5. Kryteria analizy i oceny podręcznika 49
1.2.2. Metodologia badań podręcznika szkolnego – procedury i metody badań 52
1.2.3. Kontrowersje wokół przesłanek konwencjonalnej perspektywy badań nad podręcznikiem szkolnym 63
1.3. Dyskursywno-analityczna perspektywa badań nad podręcznikiem szkolnym 65
1.3.1. Podręcznik szkolny jako Konstruktorium 70
1.3.2. Funkcje podręcznika w perspektywie dyskursywno-analitycznej 73
1.3.3. Wiedza w podręczniku – kondensacja dyskursów władzy 74
1.3.4. Metody badań podręcznika szkolnego – analiza dyskursu 78
1.4. Podręcznik szkolny do edukacji początkowej – stan i perspektywy badań 88

Rozdział 2. Współczesne konteksty funkcjonowania podręcznika do klas początkowych 108

2.1. Dyskursy społeczne, polityczne i kulturowe jako wyzwania dla podręcznikowego obrazu świata 109
2.2. Społeczna i integracyjna funkcja podręcznika szkolnego do klas I–III 123
2.3. Szkolne ramy procesu socjalizacji 130
2.3.1. Socjalizacja: funkcje, etapy i mechanizmy 131
2.3.2. Socjalizacja w klasach I–III w ujęciu współczesnych teorii socjalizacji 135

Część II. Obraz świata w podręcznikach szkolnych do edukacji początkowej – analiza badań własnych 141

Rozdział 3. Koncepcja i metody badań własnych 143

3.1. Przedmiot, cel i problematyka badawcza 143
3.2. Analiza dyskursu jako metoda badań własnych 146
3.3. Zasady analizy materiału empirycznego 148
3.4. Charakterystyka badanych podręczników 150

Rozdział 4. Prezentacja wyników badań 153

4.1. Dogmat prorozwojowego potencjału podręcznika – status podręcznika w opinii autorów 154
4.2. Horyzontalny i wertykalny wymiar podręcznikowego obrazu świata 157
4.3. Oblicza dzieciństwa – obraz szczęśliwego dzieciństwa i próby jego demistyﬁkacji 161
4.3.1. Dorosły i dziecko jako uczestnicy międzypokoleniowej komunikacji: od autorytaryzmu do partnerstwa 162
4.3.2. Różne wymiary podręcznikowego dzieciństwa: od dzieciństwa idyllicznego do dzieciństwa zagrożonego 168
4.3.3. Nieformalna grupa rówieśnicza – od konﬂiktu do przyjaźni 171
4.4. Szkoła i rodzina w podręczniku – dyskurs tradycji versus dyskurs nowoczesności 177
4.4.1. Szkoła tradycyjna – szkołą idealną 178
4.4.1.1. Dlaczego warto chodzić do szkoły? – instytucja w służbie dziecka 178
4.4.1.2. Nauczyciel-ideał i uczeń z deﬁcytem, podręcznikowe wykładnie instytucjonalnych ról 183
4.4.1.3. Rodzice i szkoła – sojusz dla dobra dziecka 190
4.4.1.4. Klasa szkolna – społeczność prawie wzorcowa 193
4.4.2. Różne oblicza podręcznikowej rodziny – od rodziny wielopokoleniowej do rodziny rozbitej 200
4.4.2.1. Stereotypizacja i idealizacja – podstawowe wymiary konstrukcyjne dominującego wzorca rodziny 201
4.4.2.1.1. Wspaniałych rodziców mam – mama i tata z podręcznika 202
4.4.2.1.2. U babci jest słodko – dziadkowie w służbie wnuków 209
4.4.2.1.3. Dobrze mieć brata, czyli kochające się rodzeństwo 212
4.4.3. Rodzina wobec zmian społecznych i wyzwań codzienności: dysfunkcje w życiu rodzinnym 215
4.5. Społeczeństwo: organizacja, struktura i system wartości 219
4.5.1. Miasto i wieś w podręczniku – niwelowanie różnorodności 220
4.5.2. Społeczny podział i wartość pracy, praca zawodowa a prestiż społeczny 225
4.5.3. System wartości jako fundament relacji interpersonalnych: dualistyczny model ludzkich postaw 231
4.6. Dziecko w obliczu trudnych sytuacji życiowych 235
4.6.1. Zdrowie i choroba. Patetyczny i naturalistyczny obraz śmierci 236
4.6.2. „Inny” w poszukiwaniu akceptacji „normalnych” – podręcznikowy wariant programu „przeciw społecznemu wykluczeniu” 240
4.7. Kultura wysoka i kultura popularna: centrum i antypody kulturowej edukacji ucznia 247
4.8. Dyskurs religijny jako dyskurs religii chrześcijańskiej 255
4.9. Nauka i technika w służbie postępu 259
4.10. Sport jako szlachetne współzawodnictwo 263
4.11. Edukacja obywatelska – między glokalizacją a globalizacją 268
4.11.1. Ojczyzna i jej symbole – patetyczność jako formuła prezentacji 270
4.11.2. Różne oblicza patriotyzmu 274
4.11.3. Wielcy Polacy, czyli pióra, pędzle i retorty na usługach Ojczyzny 275
4.11.4. Kultura ludowa – między skansenem a oberkiem 281
4.11.5. Podręcznikowa historia Polski, czyli martyrologiczna wizja dziejów 283
4.11.6. Polska w Unii Europejskiej – jedność ponad podziałami 290

Wnioski końcowe 294
Bibliograﬁa 303